Ulpia Oescus /Eskus/ nalazište
Ulpia Oescus nalazište – Ulpija Eskus je predstavljalo značajno rimsko naselje i vojni logor na donjem toku reke Dunava, u severnoj Bugarskoj, u oblasti Plevena koji je u drevnoj prošlosti pripadao rimskoj provinciji Moesia Inferior /Donjoj Meziji/. Grad Ulpia Oescus je nastao kao administrativni centar i glavni grad – capital – Tribala – civitas Treballiae u blizini ušća reke Iskar /tračkog naziva Eskus/ u Dunav /5km/, nedaleko od drevnog tračkog sela Gradišta iz istorijskog perioda poznog bronzanog doba i početka gvozdenog doba. Originalno je naselje Eskus nastalo kao posebno naselje pridruženo vojnim logorima IV SKitske i V Makedonske legije početkom 1. veka – tokom vladarine cara Augusta. Danas je reka Iskar 300 metara udaljena od arheološkog nalazišta Ulpia Oescus, jer se njeno ušće u Dunav udaljilo oko 5 km zbog močvarnog tla koje je promenilo tok reke Dunav poslednjih vekova, a koje je verovatno nastalo još u antičko doba. Prekrasni ostaci arheološkog nalazišta Ulpia Oescus – Ulpija Eskus se nalaze u blizini sela Gigen, gde je danas ušće reke Istar – nekadašnje reke Oescus, 55 km severozapadno od grada Plevena.
Prve građevine Eskusa su sagrađene tokom vojnih osvajačkih pohoda cara Trajana od 106-109. godine na ostacima nekadašnjeg trajnog vojnog logora 5. makedonske legije, nastale oko 10. godine nove ere, naseljene zbog potrebe suzbijanja tračkih pobuna južno od venaca planine Balkan i vojnih operacija povezanih sa Neronovim ratovima protiv Persijanaca i kasnije jevrejsko-rimskih ratova 66-67. godine nove ere. Peta Makedonska legija je učestvovala u Domicijanovim ratovima protiv Dačana 85-86. godine nove ere, kao i opsežnim vojnim osvajačkim ratovima cara Trajana protiv Dačana, 101-106. godine nove ere. Lokaliteti Pyasutsite i Prez Livada na istoku i severoistoku od nalazišta Ulpia Oescus takođe potvrđuju postojanje nekropola sa najstarijim ostacima iz 1. i 2. veka, odakle potiču najstariji nadgrobni spomenici rimskih vojnih veterana. Veza između ostataka u blizini sela Gigen i drevnog grada Eskusa nije bila poznata do kraja 17. veka kada je to potvrdio italijanski vojni inženjer, grof Luiđi Marsili – Luigi Marsili. Nedavna istraživanja ovog područja su potvrdila dragocene istorijske nalaze.
“Car Konstantin Veliki je izgradio most preko Dunava, oko 200 km nizvodno od Trajanovog mosta. Konstatinov most je bio od drveta i trajao samo oko 50 godina. Ovaj most je premošćavao Dunav između logora Oescus (Gigen, Bugarska) i logora Sucidava (Corabia, Rumunija). Vojni logor Sucidava je postala glavni ulaz u Dakiju sa carinskom stanicom i vojnim logorom legionarskih jedinica Legije V Macedonica. To je takođe bio značajni poljoprivredni centar koga su okruživala polja pšenice i vinogradi. Lokalne industrije su obuhvatale ciglanu, zanatsku radionicu grnčarije i radionice izrade olovnih predmeta. Sucidavu su osvojili Huni 447. godine, a obnovio ju je car Justinijan početkom 6. veka. Konačno je ovaj lokalitet opusteo sto godina kasnije”. www.chi-rhogroup.com
Izvan oštećenih rimskih zidina se i danas vide brojni ostaci odbrambenog zida vojnog logora Oescus, izgrađenog od zemlje i kamena u periodu od 71. do 101. godine. Ubrzo nakon što je 5. makedonska legija napustila trajni vojni logor u Oescusu, 102. godine, grad je dobio status kolonije koju je osnovao car Trajan, među mnogim kolonijama nastalim tokom vlasti ovoga cara – kolonija Ratiaria (u selu Arčar na Dunavu, u oblasti Vidina, severozapadna Bugarska) u provinciji Moesia Superior, Poetovio u provinciji Pannonia Superior, kolonija Ulpia Traiana u provinciji Germania Inferior i kolonija Thamugadi u provinciji Numidia. Slanje iskusnih vojnika italijanskog porekla iz pretorijanskih kohorti za centurione u razne rimske legije je bilo uobičajeno tokom vladavine cara Trajana, kao i posle njegove vlasti. 167. godine nove ere je grad Oescus napredovao do kolonijalnog statusa i nazvan Colonia Ulpia Oescensium (“Ulpia” po srednjem imeju cara Trajana Ulpius). Stanovnici ovog grada su bili uglavnom penzionisani legionari i kolonija je imala cilj ponovno uključivanje vojnika u društveni život. Posle 271. godine se 5. Makedonska Legija vratila u ovaj grad i sagradila drugi utvrđeni gradski centar Oescus II. Arheološka istraživanja u istočnom produžetku naselja Oescus II potvrđuju postojanje kuća iz perioda Principata, među kojima su neke veoma velike i ukrašene mozaicima, te bi mogle poticati iz perioda vladavine Septimiusa Severa. Akvadukt je napajao Eskus svežom vodom sa izvora udaljenog 20 km, a kamene zidine su štitile grad od napadača i plavljenja Dunava. Postojalo je 150 rimskih kolonija u to vreme, ali je Ulpia Oescus bila posebna, jer su njenim stanovnicima bila omogućena sva prava Rimljana. Grad Ulpia Oescus je čuvao dunavski Limes – značajni vojni put prema današnjem Plovdivu – grčkom Filipopolisu, tj latinskom Trimontiumu, koji je prolazio pored stanice na ovom putu, a kasnije povezivao moćno utvrđenje Storgosia /u današnjem Plevenu/.
Prekrasni ostaci grada koji je obuhvatao područje od 280.000 m² očekuje posetioce nalazišta Ulpia Oescus, označavajući bogatstvo dinastija Antonina i Severa. U blizini ulaza u grad Ulpia Oescus su zadivljujući upravne zgrade i odlično obnovljen rimski izvor, ispred velikog javnog kupatila. Arheološka istraživanja na nalazištu Ulpia Oescus su započeta 1904–1905. U kasnijim istraživanjima su pronađena tri javna kupatila /thermae/ i izuzetno dobro očuvan put koji je vodio od njih do izvanrednog hrama boginje Fortune. Na ovoj stazi su do 6. veka postoje zanatske radnje. Hram boginje Fortune je građen od 190–191. godine i bio je posvećen boginji zaštitnici grada. Statua boginje Fortune je danas izložena u Nacionalnom arheološkom muzeju u Sofiji. Upravo preko puta je 1948. godine otkriven čuveni mozaik iz 3. veka posvećen Ahejcima. On je danas izložen u Regionalnom Istorijskom muzeju u Plevenu, zajedno sa ostalim nalazima sa nalazišta Oescus i Strogosia. Forumum – trgom dominira Hram Svetog Trojstva – Jupitera, kraljice Juno i Minerve i bazilika.
5. jula 328. godine je car Konstantin I lično osveštao i pustio najveći i najpoznatiji kameni most na Dunavu, koji je povezivao Eskus na juznoj obali sa utvrđenjem Sucidava na severu. Danas su u Rumuniji vidljive ruševine ovog mosta na severnoj obali Dunava, u mestu Celeji, nekadašnjoj rimskoj tvrđavi Sučidava. Ovaj kameni rimski most je veoma kratko korišćen i porušen pre invazije Gota 376-378. godine. 411. godine su Huni uništili Oescus. Car Justinian I je pokušao da obnovi grad Oescus kao odbrambeno utvrđenje na Dunavu, ali su svi njegovi napori zaustavljeni najezdom Avara krajem 585. i početkom 586. godine. Drugi pokušaj naseljavanja na ostacima rimskog grada Ulpia Oescus je bilo bugarsko selo od 10. do 14. veka, pre nego što je grad Oescus zauvek napušten i postao istorija. Veoma opsežni plan obnove grada Ulpia Oescus će budućim posetiocima omogućiti celokupan doživljaj drevnog rimskog privrednog, kulturnog i vojnog centra.
