Tvrđava Koznik Župa

Stari župski grad Koznik leži na vrhu izvanredno slikovite kupaste planine Željina, iznad plodne doline reke Rasine, 10 km severozapadno od Aleksandrovca. Tvrđavu Koznik je izgradio Knez Lazar kao vojnu odbrambenu vlastelinsku građevinu na vrhu strmog uzvišenja koje dominira župskim krajem sa nadmorske visine od 920 metara. Grad Koznik je podignut na mestu gde je verovatno već i u antičko doba postojalo utvrđenje. Koznik ima dominantni položaj nad celim centralnim područjem Srbije koji se i danas naziva Rasinom, a poznato je da je Koznik bio izuzetno važna strateška tačka sa koje se kontrolisao najveći deo plodne vinogradarske Župe i doline Rasine. Od originalnog srednjovekovnog grada Koznika, čija je osnova nepravilnog oblika, očuvani su zidovi sa tri četvrtaste kule velikih razmera i sa nekoliko manjih, od kojih neke još samo delimično postoje. Na južnoj strani Koznika vide se pod gradom ostaci podgrađa sa ostacima jedne kule.
Tvrđava Koznik se prvi put pominje u Zakoniku Kneza Lazara i vezuje se za ime velikog čelnika Radiča Postupovića – Oblačića Rada iz srpske srednjovekovne poezije, koji se u istoriji pominje u vreme despota Stefana, između 1413. i 1435. godine. Početkom 15. veka, tvrđava Koznik je pripadala Radiču Postupoviću. Knjeginja Milica je prema istorijskim podacima bila u Kozniku 1402. godine. Poznato je da je Despot Stefan Lazarevic doneo dva zakona u Kozniku 1405. godine, poklanjajući Radiču Postupoviću sva okolna sela i crkvu na reci Grabovnicici. Posle naglog turskog osvajanja tvrđave Koznik ona je 1444. godine vraćena je pod upravu despota Đurđa Brankovića. Turci su tvrđavu Koznik ponovo osvojili u vreme kada je osvojen i Kruševac, 1454. – 1455. godine. Tokom 16. i 17. veka turska posada se nalazila u okviru tvrđave Koznik do 1689. godine, kada su je zauzeli srpski ustanici, što ukazuje na činjenicu da je tvđava Koznik u to vreme jos bila aktivna.

Tvrđava Koznik je primer malog srednjovekovnog utvrđenja u brdovitom području. Koznik ima nepravilnu mnogougaonu osnovu koja prati obrise terena. Južno od tvrđave Koznik su postojale druge građevine, čiji ostaci se i danas vide, a posle istraživanja sprovedenih krajem 20. veka je tvrđava Koznik konzervirana. Do ostataka starog grada Koznika vodi nekoliko šumskih staza, od kojih jedna polazi od sela Koznica, a pešačenje do vrha traje oko 45 minuta.

„Koznik – grad vitezova” je izuzetno zanimljiva turistička manifestacija Srbije koja se tradicionalno održava na tvrđavi Koznik svakog avgusta. Uz bogatu trpezu i viteške borbe, zanatlije, trgovce, konjanike, seljake, a svakako zahvaljujući živopisnom predstavljanju kulturno-istorijskog nasleđa Srbije, posetioci ove manifestacije uspešno doživljavaju srednjovekovna vremena Srbije. Manifestacija se održava radi podizanja svesti o zaštiti Koznika, koji pripada najlepšim srednjovekovnim utvrđenjima Srbije. Sećanje na jedno od najvažnijih srpskih utvrđenja čuva narodno predanje, a manifestacijom koju zajedno organizuju opštine Aleksandrovac i Brus, predavljaju bogatu srpsku i evropsku srednjovekovnu kulturu.