Tvrđava Bobovac
Bobovac je najznačajniji i najbolje utvrđeni grad srednjovekovne Bosne, podignut na strmoj, stepenastoj steni južnih padina planinskog masiva Dragovskih i Mijakovskih poljica, iznad ušća Mijakovske reke u Bukovicu, jugozapadno od Vareša, u Zeničko-Dobojskom kantonu Federacije Bosne i Hercegovine. Zahvaljujući položaju, odlikama i opremljenosti, tvrđava Bobovac je važila za najbolje utvrđeni bosanski srednjovekovni grad. Bobovac je sredinom 14. veka podigao ban Stjepan II Kotromanić /vladao 1371-1391/, a kasnije je služio kao sedište većine bosanskih vladara, preciznije od perioda vladavine Stjepana II, preko bosanskih kraljeva do prestanka bosanske samostalnosti, turskim osvajanjem 1463. godine.
Utvrđenje Bobovac se prvi put pominje u pisanim dokumentima 1349. godine. Bobovac se sastojao od gornjeg grada sa četvrtastom kulom, čiji ostaci i danas postoje vidljivi su i donjeg grada višeugaonog oblika, na stepeniku nižem oko 20 metara, oko 40 metara dužine i oko 25 metara širine, od čega se danas raspoznaju dvorište i bunar. Bobovac je zbog svog geostrateškog, vojnog i političkog značaja bio je meta napada mnogih osvajača. Njegov položaja i konfiguracija terena je omogućavao odbranu i bio je vojno i administrativno sedište bosanskih kraljeva uz Kraljevu Sutjesku, koja je bila bez fortifikacija i imala više administrativno-politički značaj.
U tvrđavi Bobovcu se čuvala bosanska kraljevska kruna. Tu se nalazila i kraljevska grobna kapela za koju se pretpostavlja da je kralj Ostoja naredio da se stara bobovačka crkva preuredi za tu svrhu. U njoj su bila sahranjena tri bosanska kralja: Stjepan Ostoja, Tvrtko II Kotromanić i Stjepan Tomašević. Bobovac su Osmanlije zauzeli 19. maja, a osvojili 21. maja 1463. godine, nakon samo tri dana opsade i borbe. Jedni izvori navode da su se za grad vodile teške borbe i da su Osmanlije pod gradom upotrebili topove. Takoðe se govori da je knez Radak, koji je upravljao u to vreme gradom, predao Bobovac misleći da će za to biti nagrađen, ali su ga Osmanlije nakon predaje odmah pogubili. Brzi pad Bobovca, za koji se verovalo da može izdržati i dvogodišnju opsadu, iznenadio je kralja Stjepana Tomaševića i onemogućio ga da sakupi vojsku i dočeka stranu pomoć. Zbog toga su se i posade Visokog i nekih drugih gradova predale bez borbe. Nakon zauzimanja Bobovca, Osmanlije su ga razorili, ali su zbog njegovog izuzetnog strateškog značaja, ponovo sagradili neke objekte koji su im bili potrebni za boravak vojske. Osmanska posada je boravila u Bobovcu sve do 1626. godine, kada je napušten zbog gubitka strateškog značaja, nastavkom osmanskih osvajanja prema severu, kada ovo utvrđenje ostaje duboko u pozadini njihovih interesovanja. Kraljevska grobna kapela je obnovljena, ali nekim nedovoljno stručim i nepriznatim načinima tako da je njena istorijska i kulturna vrednost, nažalost, umanjena.
