Trebeništa nekropola – nalazište kod Ohrida
Krajem Prvog svetskog rata, 1918. godine su bugarski vojnici u selu Trebeništu kod Ohridskog jezera, u tada okupiranoj Južnoj Srbiji – današnjoj Severnoj Makedoniji, slučajno otkrili izuzetno bogatu arhajsku nekropolu. Pronađeni i registrovani predmeti iz nekropole u Trebeništu su preneti u Narodni Muzej u Sofiji. Slučajno otkriće bogate riznice u Trebeništu, selu na putu između Ohrida i Kičeva, bilo je kao u filmu: 56 drevne grobnice iz gvozdenog, arhajskog i helenističkog perioda – od 7. do 4. veka p.n.e., pune zlata i srebra, raskošni vladarski – kraljevski i ratnički pogrebni pokloni u obliku prekrasno ukrašenih zlatnih pogrebnih – mrtvačkih maski….
Nalazište nkropole u Trebeništu potiče iz perioda od 7. do 4. veka p.n.e. i otkriveno je 1918. godine. Nekropola u Trebeništu, na polju zvanom Grobat, pod selom Gornić je jedna od najzanimljivijih arheoloških nalazišta na Balkanu iz perioda gvozdenog doba. Kao rezultat kasnijih iskopavanja sprovedenih u nekropoli u Trebeništu u periodima od 1930-1934, 1953-1954 i 1972. godine, pronađene su četiri zlatne maske i brojni predmetni – bronzani krater, korintski šlem, šlemovi ilirskog tipa i zlatne maske. Nađeni predmeti sa nalazišta nekropole u Trebeništu se danas čuvaju u muzejima u Sofiji, Beogradu i Skopju.
Veruje se da su nekropolu na području Trebeništa koristili stanovnici drevnog grada Lihnida. U prošlosti je područje Trebeništa bilo poznato po svojim bogatim naslagama srebra u obližnjim rudnicima srebra Damastius, koje pominje Strabon. Najpoznatiji putevi Balkana su se takođe ovde susretali i presecali, poput Ignjacijevog puta – Via Egnatia, nastavljajući dalje u svim pravcima. 3,5 km zapadno od Ohridskog jezera leži ravnica koju preseca reka Drim. Planine u današnjoj Albaniji odvajaju ovo područje od Jadranskog mora. Dve reke – Škumba (Genesis) i Semeni (Aspus) spajaju ovo područje sa Jadranskim primorjem.
Nekropola u Trebenistu predstavlja kulturno-istorijsko nasleđe iz perioda od 7. veka do 300.-te godine pre nove ere. Bogata riznica nalaza u Trebeništu je iskopana u grobnicama koje se datuju na kraj 6. veka pre nove ere. ‘Pedeset šest grobnica je istraženo u Trebeništu, od kojih su najznačajnije i najstarije 12 vladarskih grobnica, sa kompletnom dinastijom sahranjenom sa svojim znamenjima, kao i grobnice ratnika, očigledno visokog društvenog ranga. Četiri zlatne obredne maske, zlatna ruka sa prstenom, sandale, zlatne rukavice, zlatni, srebni i broznani predmeti i nakit su pronađeni u okviru 3 muške i jedne ženske grobnice u Trebeništu. Veoma sličnu pogrebnu masku je 2002. godine pronašao Pasko Kuzman u Samuilovoj tvrđavi u Ohridu. Nalazište u Trebeništu je jedno od najvažnijih arheoloških otkrića gvozdenog doba u Makedoniji i živi podsetnik na prefinjen umetnički stil i savršenstvo drevnih kultura’. Nikola Vulić
“Ova maska gotovo je istovetna sa Šlimanovom, pronađenoj u Maloazijskoj Troji i pripisanoj mitološkom Agamemnonu, maskama otkrivenim u Atrijevskoj riznici u Mikeni i drugim kulturama Balkana. Nedavno otkrivene kod Ohrida, makedonske pogrebne maske očigledno kriju deo slovensko-trojanske misterije, čiji su nepobitni istorijska pripadnost makedonskim vladarima, slovenski karakter makedonske države, slovenski naziv makedonske prestonice Izvori koga je Filip II promenio u Filipi. “Prijamovo blago” i “Agamemnonova zlatna maska” ostaju u sferi mitologije. Kult sunca iz makedonske Vergine, izvorna arijevska svastika otkrivena širom Evrope, ukazuje na vedsku tradiciju slovenske civilizacije i arijevsko-slovenskotrojanske veze”. Branko Vukušić “O Trojansko-slovenskoj misteriji”
