Travnik Bosna i Hercegovina
Travnik je grad i opština u centralnoj Bosni i Hercegovini, na nadmorskoj visini od 514 metara, smešten oko 90 km zapadno od Sarajeva, u dolini reke Lašve, na jednom od obronaka i okružen planinom Vlašić na severu i planinom Vilenicom na jugu. Travnik je administrativni, politički i kulturni centar i glavni grad Srednjebosanskog kantona koji obuhvata 12 opština. Stara tvrđava u Travniku iz 14. i 15. veka je jedna od najlepših i najbolje očuvanih srednjovekovnih građevina u Bosni, u kojoj su raniji istorijski periodi ostavili svoje jedistvene odlike i tragove. Planina Vlašić, nazvana po Vlasima, čiji je najviši vrh 1933 metara, predstavlja odličan ski centar i veličanstvenu turističku destinaciju tokom čitave godine.
O bogatoj istoriji Travnika koja datira iz prvih vekova prvog milenijuma, svedoče brojni rimski i antički nalazi u regionu, grobovi, utvrđenja, ostaci raznih građevina i ranohrišćanske bazilike. U gradu Travniku su pronađeni rimski novac i natpisi. Neki pisani izvori o Travniku svedoče o naselju blisko povezanom sa rimskom kolonijom pronađenoj u Zenici, koja je udaljena 30 km od Travnika. Prvi slovenski doseljenici su ovde živeli 500 godina posle naseljavanja Travnika i okoline i ostavili priličan broj dokaza o svom životu u ovom području. U srednjem veku je feudalna pokrajina srednjovekovnog Bosanskog kraljevstva oko Travnika nosila naziv Župa Lašva, o kojoj govore prvi istorijski podaci iz 1244. godine, tokom vladavine mađarskog kralja Bele IV. Travnik je bio jedan od mnogih utvrđenih gradova regiona sa tvđavom Kaštel koja je bila jedna od najimpresivnijih tvđava toga perioda, okružena brojnim strmim i uskim uličicama. Grad Travnik se prvi put pominje u analima turskog istoričara Dursun Bega kao naselje koje je u svom pohodu na obližnji kraljevski grad Jajce osvojio Sultan Mehmed II Osvajač. Posle turske okupacije Bosne, većina stanovništva je primila islam. Grad Travnik je ubrzo postao jedno od važnih orijentalnih naselja u regionu u kome su vlasti izgradile džamije, pijace i raznovrsnu infrastrukturu. Travnik je 1699. godine postao glavni grad Otomanske Provincije Bosne i sedište 77 bosanskih vezira, kada su vojnici princa Eugena Savojskog uništili Sarajevo. Grad Travnik je od tada bio značajan centar uprave čitave zapadne granice Otomanskog carstva u kome su francuske i austro-ugarske vlasti otvorile svoje konzulate. Turska vladavina je obnovila slavu grada Travnika, čime je grad stekao status glavnog grada i postao vojni centar Otomanske carevine. Odavde su Turci planirali svoje napade dalje prema jugozapadu. Oni su sagradili džamije, religiozne škole, puteve i kanalizaciju. Turci su takođe obnovili srednjovekovnu tvrđavu u Travniku i podigli mali grad u okviru njenih visokih kamenih zidina koji danas predstavljaju odličnu pozornicu za kulturne događaje i turističke manifestacije, kao i omiljeno mesto posete turista. Putnici koji su posećivali Travnik tokom ovog perioda su bili impresionirani gradom, koga su smatrali najorijentalnijim gradom Bosne, nazivajući ga Evropskim Istambulom. Ivo Andrić je u svom čuvenom romanu „Travnička hronika” najbolje predstavio Travnik toga doba.
Stari grad – Kaštel u Travniku, sagrađen u prvoj polovini 15. veka koji je takođe i jedini srednjovekovni spomenik, predstavlja najznačajniji kulturno-istorijski spomenik grada Travnika. Najstariji spomenik iz perioda turske vlasti u Travniku predstavlja Jeni Džamija, sagrađena 1549. godine, iako je Sulejmanija džamija, poznata i kao Šarena džamija – najpoznatiji i najvažniji spomenik islamske kulture. Drugi značajni kulturno-istorijski spomenici Travnika su Elči Ibrahim Pašina medresa, rodna kuća Ive Andrića – dobitnika Nobelove nagrade za književnost 1961. godine, sa izuzetno zanimljivim postavkama i prevodima najpoznatijih romana Ive Andrica, Vrhbosanska nadbiskupija – Isusovačka gimnazija, pravoslavna crkva, dve sahat kule – u naselju Musala i Gornjem gradu.
Plava Voda u Travniku predstavlja poznato izletište Travničana i posetilaca, jer se izdvaja među spomenicima prirodnog nasleđa grada Travnika. U Travniku se nalazi i Zavičajni muzej, sa stalnim postavkama : Kulturno – istorijska postavka (prošlost Travnika i okoline) i Prirodoslovna zbirka gde se organizuju povremene veoma zanimljive postavke i izložbe. Nobelovac Ivo Andrić rođen je 9.10.1892. godine u travničkoj mahali Zenjak. Kao depandans Zavičajnog muzeja Travnik Memorijalni muzej Rodna kuća Ive Andrića od 1974. godine uspešno deluje u pravcu popularizacije književne zaostavštine poznatog nobelovca i obuhvata radnu sobu nobelovca, deo postavke posvećen romanu “Travnička hronika”, Fototeku sa fotografijama sa dodele Nobelove nagrade i Biblioteku sa umetničkom zbirkom. Zavičajni muzej Travnik je pokrenuo produkciju pozorišne predstave „Nobelovac i Travnik” (Ivo Andrić: život, literatura…). Predstavom se želi ispričati scenska priča o Ivi Andriću i Travniku po motivima iz njegovog životopisa i književnih dela koja je posvetio svom rodnom gradu.
Turistička tura Muzeja u Travniku obuhvata lokacije i kulturno-istorijske spomenike kao mesta na kojima se odvija radnja romana „Travnička hronika” zahvaljujući kome je Ivo Andrić, uz ostala književna dela, dobio Nobelovu nagradu za književnost 1961. godine. Muzejski kustos govori o književno-istorijskom aspektu romana, glumac kostimiran u osmanlijski kostim predstavlja jednog od neimenovanih likova iz „Travničke hronike” i interpretira fragmente romana na autentičnim lokacijama. Turistička tura „Travnička hronika” predstavlja jedinstveni način razumevanja jednog od nalepših evropskih romana. Čuveni Travnički sir je takođe jedno od obeležja ovog lepog i zanimljivog grada.
Posle potpisivanja mirovnog ugovora u Dejtonu 1995. godine, Travnik je pripao Federaciji Bosne i Hercegovine i postao administrativni centar srednje Bosne. 1998. godine je Travnik dobio zvanični status Otvorenog grada, u kome članovi svih etničkih grupa žive mirno i zajedno.
«…Niko nikad u Travniku nije ni pomislio da je to varoš stvorena za običan život i svagdašnje događaje…
Njihov grad, to je u stvari jedna tijesna i duboka rasjeklina koju su naraštaji s vremenom izgradili i obradili, jedan utvrđen prolaz u kom su se ljudi zadržali da žive stalno, prilagođavajući kroz stoljeća sebe njemu i njega sebi. Sa obje strane ruše se brda strmo i sastaju pod oštrim uglom u dolini u kojoj jedva ima mjesta za tanku rijeku i drum pored nje. Tako sve liči na napola rasklopljenu knjigu na čijim stranicama su s jedne i s druge strane, kao naslikani, bašte, sokaci, kuće, njive, groblja i džamije. Nikad niko nije izračunao koliko je sunčanih sati priroda uskratila ovome gradu, ali je izvjesno da se sunce docnije rađa i ranije zalazi nego u ma kojoj od bosanskih mnogobrojnih varoši i varošica. To ne poriču ni Travničani ali zato tvrde da sunce, dok sja, nigdje ne sja tako kao nad njihovim gradom.
U toj uskoj dolini kojom po dnu protiče Lašva a sa strane je šaraju vrela, jazovi i potoci, punoj vlage i promaje, gotovo nigdje nema prava puta ni ravna mjesta, koliko da čovjek nogu metne slobodno i bezbrižno. Sve je strmo i neujednačeno, izukrštano i isprepleteno, povezano ili isprekidano privatnim putevima, ogradama, čikmama, baštama i kapidžicima, grobljima ili bogomoljama.
Tu, na vodi, tajanstvenoj, nestalnoj i moćnoj stihiji, rađaju se i umiru naraštaji Travničana…
Tako se smjenjuju pokolenja i predaju jedno drugome ne samo utvrđene tjelesne i duševne osobine, nego i zemlju i vjeru, ne samo nasljedno osjećanje mjere i granice, ne samo znanje i razlikovanje svih staza, kapidžika i prolaza svoje zamršene varoši nego i urođenu sposobnost za poznavanje svijeta i ljudi uopšte. Sa svim tim dolaze travnička djeca na svijet, ali više od svega sa gordošću. Gordost, to im je druga priroda, živa sila koja ih kroz cio život prati i pokreće i udara im vidan znak po kome se razlikuju od ostalog svijeta.”
Odlomak iz Andrićeve Travničke hronike
