Transilvanija
Transilvanija je prekrasno lep istorijski region Erdelja u centralnom delu Rumunije, koji predstavlja veoma posebnu i bogatu kulturnu celinu u kojoj živi oko 6 miliona stanovnika. Najveći grad Transilvanije je Cluj-Napoca, drugi po veličini grad Rumunije i nekadašnje sedište Kneževine Transilvanije iz doba kada je ovo područje bilo pod upravom Austrijske Carevine. Istorijski glavni grad Transilvanije je Alba Julija koji je vekovima bio sedište vladara Transilvanije.
Transilvanija, čiji naziv potiče od latinske odrednice „ultra silvam” – iznad šume, jedan je od najzanimljivih i najčudesnijih regiona Rumunije, u kome živi srdačno i vredno lokalno stanovništvo koje sa zadovoljstvom čuva i predstavlja svoje bogato nasleđe. Transilvanija obiluje tvrđavama i dvorcima sa očuvanim odlikama vremena koja su preživeli i vidljivim ostacima nekadašnje slave. Transilvanija čuva neke od najveličanstvenijih planinskih područja, kao što su planina Rodna, Nacionalni Park Retezat, planine Calimani, Buceđi, planine Ciucaș, planine Fagaraš i planine-Park prirode Apuseni. U ovim rumunskim planinama živi više od 8000 primeraka mrkog medveda !!!
Transilvanija se na istoku i jugu graniči sa Karpatima, ali obuhvata i istorijske celine Krišanu, Maramureš i rumunski deo Banata. Posedujući znakove viševekovnog preplitanja kultura i života pravoslavnih Srba i Rumuna, Mađara i Nemaca, Transilvanija ima jedinstveno obeležje – nigde u svetu se ne mogu na tako malom prostoru naći dobro očuvane utvrđene crkve i crkve-tvrđave, koje svojim izgledom svedoče o bogatom istorijskom nasleđu i izvanrednim odbrambenim tehnikama. Poreklo i razvoj odbrane preko 150 utvrđenih transilvanijskih crkava je nesumljivo povezan sa burnom istorijom Transilvanije, počev od osvajanja Tatara 1241-1242, preko stalnih upada Turaka od 1395. godine, do nesrećnog poraza u Mohačkoj bitci 1526. godine.
Arheološki nalazi i metalurški ostaci potvrđuju istraživanje i eksploataciju zlata u Zlatnom kvadratu Transilvanije od kasnog kamenog doba. Dolina reke Olt u jugoistočnoj Transilvaniji u Rumuniji je oduvek bila kapija između visoravni Transilvanije, time i Panonske nizije i Evrope, kao i bazena Dunava, te dalje čitavog Balkana, Male Azije i Mediterana. Značaj Transilvanije se ogleda u činjenici da je stalno bila naseljena od praistorijskog doba pretežno slovenskim stanovništvom, do doseljavanja Arpadovih domaćina. Nekoliko decenija savremeni istoriografi potpuno zapostavljaju bilo koji drugi kontekst u analizi oblika razvoja državnog uređenja i naroda današnje Transilvanije, međutim jasno je da je današnja rumunska nacija nastanjivala slovenska područja koja su se posle 1054. godine odvojila od Rima i nastavila praktikovanje svoje pravoslavne vere.
Rudarsko naselje Alburnus Maior su osnovali Rimljani tokom vladavine cara Trajana, uz pomoć ilirskih doseljenika iz južnje Dalmacije. Eksploatacija zlata (aurariae Dacicae) je započela ubrzo posle rimskog osvajanja Dakije i njenog pretvaranja u rimsku provinciju. Centralno područje rudarenja zlata je bilo u planinama Apuseni – Érc Mountains (Muntii Apuseni), gde su rudari živeli u velikim naseljima – Ampelum (Zalatna, Zlatna) i Alburnus Maior (Abrud-Verespatak, Roşia Montana), kao i u selima Deusara, Kartum, Immenosus Maior i Vicus Pirustarum.
Selo Rosia Montana je živopisno rumunsko selu u zapadnoj Transilvaniji, 75 km od Alba Julije, koje se nalazi iznad najvećih naslaga zlata u Evropi. Po najranijim istorijskim dokumentima, selo su osnovali Rimljani kao rudarsko naselje, tokom vladavine cara Trajana. Naselje su razvili ilirski rudari koji su ovde doneli svoje veštine i koje su uspešno primenjivali u eksploataciji zlata. Područje Roşia Montană u zapadnoj Transilvaniji je povezano sa prekrasnim pejsažima planinskog venca Apuseni i istorijom rudarenja dugom skoro 2000 godina, koja je ostavila dragocene tragove i svedočanstva u arhitektonskom graditeljstvu, kulturi, bogatom duhovnom nasleđu i arheološkim nalazima koji su jedinstveni u svetu. Arheolozi su u okolini Brda Carpeni na području Rosia Montana otkrili drevne građevine, nekropole, mauzolej iz perioda rimske Dakije, rudarska okna, rudarski alat, 25 tabli voska i brojne drevne natpise na koje nauka smatra od izuzetnog međunarodnog kulturnog značaja. Rimljani su napustili Dakiju 271. godine, ali ostaje činjenica da je zlato Transilvanije sprečilo slom privrede Rimske imperije. Rudarenje je u Transilvaniji ponovo bilo u usponu tokom srednjeg veka, po ugledu na tehnike koje su koristili Rimljani. Ostaci rimskih rudnika i naselja obuhvataju drevna industrijska postrojenja, hramove, kupatila, kuće i tunele. Rudarska okna Transilvanije su zavedena u UNESCO kulturno nasleđe kao “jedinstvena arheološka celina podzemnih rimskih rudnika u svetu”.
Teritorija Transilvanije je tokom istorije pripadala raznim imperijama, starosedelačkim i doseljenim narodima i državama, uključujući Kelte, Skite, Srbe, Dačane, Rimljane, Vizigote, Gepide, Vizantince, Bugare, Vlahe i Mađare. Kolonizacija Transilvanije od Nemaca je počela tokom vladavine ugarskog Kralja Geze II (1141–1162), koji je nastojao da utvrdi najugroženije delove duž granice sa Transilvanijom sa velikim naseljima dobro naoružanih drevnih ratnika. Tako su od 12. veka Transilvaniju naselile zanatlije, trgovci i seljaci nemačkog porekla – transilvanijski Sasi. Decenijama je glavni zadatak nemačkih doseljenika bila odbrana jugoistočne granice Ugarske kraljevine od otomanskih osvajača, ali su nemački kolonisti takođe bili neophodni za razvoj privrede i posebno poštovani zbog svojih veština i znanja u eksploataciji ruda. Kolonizacija Transilvanije je nastavljenja do kraja 13. veka. Iako su doseljenici potekli uglavnom iz zapadnog dela Svetog Rimskog Carstva i govorili svojim uobičajenim franačkim dijalektima, bili su kolektivno poznati kao Sasi – nemački doseljenici koji su radili za Ugarsku upravu. Tokom većeg dela svoje istorije su Sasi imali privilegovan status kod ugarskih vladara i transilvanijskih Sekelja, posebno u periodu pre nastanka Austrougarske Imperije. Sredinom 12. veka je područje koje se prostire istočno od reke Tarnava Mare prema jugoistočnom obodu teritorije pod vlašću mađarskog Kralja Arpada, prešao u ruke Sasa, novih zajednica nemačkih kolonista naseljenih iz Flandrije, Saksonije i Rajne. Tokom osam vekova su Sasi stvorili originalnu i uspešnu civilizaciju, što im je omogućilo da stvore istorodno društvo. Najstariji istraženi podaci o privilegijama Saksonaca se nalaze u povelji iz 1224. godine koja se odnosi na Flandrijce i Teutonce – narod koji je kasnije poznat kao Transilvanijski Saksonci ili Sasi, od kada se njihova naselja prostiru šire od originalnog osvojenog područja. Verovatno su autentični nemački doseljenici dobili slične olakšice, jer u protivnom ne bi promenili državu, a kralj ne bi mogao koristiti njihovu finansijsku podršku za vojsku od nekoliko stotina vitezova. U Transilvaniji je istorija građenja utvrđenih crkava odlikovao saska naselja, sa utvrđenim celinama koje su postale njihov simbol. Stoga je, zavisno od ekonomskih uslova, svaka zajednica nastojala da podigne što nepristupačniju i impozantniju utvrđenu crkvu, da bi ulila strah pogledima i namerama osvajačkih stranaca.
U Transilvaniji se nalazi skoro dve stotine sela sa utvrđenim crkvama koje su od 13. do 15. veka izgradili Sasi. Centralni delovi sela Transilvanije, gde se u tom istorijskom periodu nalazila većina crkava, su bili utvrđeni odbrambenim zidinama i skloništem za veliki broj ljudi, radi odlučnog pružanja otpora osvajačima. Sedam utvrđenih crkava Transilvanije je deo UNESCO svetske kulturne baštine. Poseta ovim izvanredno lepim selima Transilvanije, smeštenim u srcu plodnog zemljišta i zelenih zatalasanih brda, omogućava posetiocima osećanje davno prošlih srednjovekovnih vremena. To su utvrđene crkve Transilvanije Biertan, Calnic, Darjiu, Prejmer, Saschiz, Valea Viilor i Viscri.
Selo Biertan (nemački Birthalm) se prvi put pominje u zvaničnim dokumentima 1283. godine, kao mesto u kome se nalazi jedno od najvećih i najlepših srednjovekovnih utvrđenja Transilvanije. Utvrđena crkva iz 15. veka, okružena prekrasnim ulicama i vinogradima je smeštena visoko na brdu, u sredini sela Beirtan. Troslojne odbrambene zidine debljine 10 metara, povezane kulama i kapijama su okruživale celinu crkve i činile je neosvojivim tokom srednjeg veka. Crkva u Biertanu, koju odlikuje pozna gotska arhitektura, ima najveći, višestruko obložen drveni oltar u Transilvaniji i veličanstvena drvena vrata koja su nekada čuvala riznice ove svetinje. Crkvene orgulje su 1869. godine izradili majstori Hessian Kompanije iz Beča i imaju oko 1290 cevi i 25 registara. Oltar crkve u Biertanu su uradili umetnici iz Beča i Nirnberga, u periodu između 1483. i 1513. godine. Parovi koji su želeli razvod su bili zaključani tokom dve nedelje u zatvorskoj kuli sela Biertan. Deleći jedan pribor za jelo i jedan krevet, bračni par je morao da donese konačnu odluku. Tokom 400 godina se samo jedan par razveo posle boravka u zatvoru. U prizemlju je nekoliko zanimljivih građevina, među kojima je ta seoska kula-zatvor, koja je u prošlosti služila u svrhu rešavanja bračnih razmirica. Od 1572. do 1867. godine je selo Biertan bilo sedište saksonskih evangelističkih vladika Transilavije, čiji nadgrobni spomenici se i danas vide u okviru vladičanske kule. Vrata crkve u selu Biertan su pravo remek delo inžinjerstva i imaju posebno fantastičnu bravu sa 15 klinova, koji se istovremeno otključavaju ključem. Ova brava je 1900. godine pobudila veliko interesovanje na Svetskoj izložbi EXPO u Parizu. Od 1993. godine je utvrđena crkva u selu Biertanu, kao i pristupne staze koje je okružuju deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa. Danas se posetioci crkve u selu Biertan takođe mogu diviti kulama koje okružuju ovu utvrđenu crkvu, odnosno sahat kula, zvonik, ulaznakula i kula slanina.
Transilvanija u Rumuniji je 2016. proglašena vrhunskom svetskom turističkom destinacijom. Ovaj region je nazvan 2016. godine omiljenom turističkom destinacijom Lonely planeta, koji obuhvata zbir najpoznatijih svetskih trendova turizma i doživljaja koji očekuju posetioce. Najbolje prodavani turistički vodič Lonely planeta – vodećeg svetskog promotera turizma obuhvata najpoznatije turističke destinacije u svetu, gradove i regione. Transilvanija je zauzela najviše priznanje jer je region “koji ima snažne čarolije” i “pruza renesansne doživljaje”. Po ovom vodiču je “Cluj-Napoca samozvani umetnički grad budućnosti Phaidon, a Brașov privlači brojne ljubitelje noćnog života i tragače za vampirima.
Konji i kočije još voze kroz seoske predele Transilvanije… a mnoge transilvanijske porodice još uvek koriste tradicionalne načine obrade zemlje…. Najveća industrijska središta Transilvanije su Hunedoara, Cluj, Sibiu, Tîrgu Mureş, Braşov i Turda. Poljoprivreda je dobro razvijena i intenzivna, sa proizvodnjom kukuruza, pšenice, šećerne repe, duvana, lana, konoplje, voćarstvom i vinogradarstvom, dok u stočarstvu prevladava uzgoj goveda, ovaca i svinja.
Izvan gradova Transilvanije sve oči su uprte ka istinskim predatorima iskeženih čeljusti – vukovima, risovima i većini populacije mrkog medveda u Rumuniji, od 6000 !! Danas u Transilvaniji ima preko 8000 primeraka mrkog medveda !! Uz nedavnu obnovu staništa bizona u Karpatima, ovde postoje izvanredno borage i raznovrsne mogućnosti za posmatranje očuvane – divlje prirode.
