Tkačnica Bezdanski damast Bezdan
Bezdan je vojvođansko mesto sa 5.000 stanovnika na tromeđi Srbije, Mađarske i Hrvatske, 5 km od Dunava i 20 km od grada Sombora. Bezdan je poznat po lovno-ribolovnom turizmu i jodnoj banji, ali još poznatiji po autentičnoj tkačnici svilenog damasta, koja je jedinstvena u Evropi. To je tradicija koja obuhvata pečat jedinstvenosti, prepoznatljivosti, širine u prostoru i dužine u trajanju.
Poput mnogih naselja na obodu Austrougarske carevine, Bezdan je poveljom carice Marije Terezije 10. aprila 1772. godine stekao status “slobodne i kraljevske varošice”, značajnu privilegiju koju su njeni žitelji platili 1.010 forinti. Tada je ovo naselje brojalo 400 kuća, u kome su, pored poljoprivrednika i ribara, dobre prihode ostvarivali i 51 zanatlija, među kojima je prednjačilo 15 tkača, ubrzo i cehovski dobro organizovanih. Tkačku tradiciju Bezdana je unapredio i iz osnova izmenio umetnički tkač Janoš Šmit koji se u Bezdan doselio 1871. godine. Dobivši državnu potporu, sa obavezom da zaposli najmanje 5 novih radnika, Šmit je napustio dotašnji rad sa kudeljom i lanom i preduzeo tkanje damasta od uvoznog, specijalno obrađenog lana iz Češke i Engleske. Svileni damast se tada tkao po najsavremenijoj tehnologiji koja se, u neizmenjenom stanju održala do današnjih dana. To ovom jedinstvenom proizvodu daje patinu starih vremena, dok odliku kvaliteta obezbeđuje ručna izrada bogatog i raznovrsnog dizajna najfinijih stolnjaka, salveta, posteljine.
Tkačko zanatstvo, tj. zanatstvo umetnog tkanja potiče iz Češke i Mađarske, odakle je preneto na naše prostore krajem 19. veka, kada je ovde stigla i oprema, odnosno razboji. Očuvanjem takve vrste ručnog rada je tkačnica svilenog danasta u Bezdanu jedina i jedinstvena u Srbiji, kao i u Evropi.
Posle drugog svetskog rata bezdanski privatni tkači – zanatlije udružili su sredstva i 1. novembra 1951. godine osnovali su tkačku zadrugu “Dunav”, u ulici Žrtava fašizma broj 2 u Bezdanu. Bezdanska tkačnica je danas jedinstven primer u Evropi očuvanog zanata umetničkog tkanja svilenog damasta koji se tka isključivo ručno na drvenim razbojima širine od 60 do 240 cm, sa bušenim karticama (mustrama), koje je 1801. godine konstruistao Francuz Žozef Маri Žakar. Izrada proizvoda od svilenog damasta se u tkačnici u Bezdanu vrši isključivo na ručnim razbojima žakard tkanja sa bušenim karticama, koje datiraju iz 1871. godine. Proizvodnja se vrši na 18 drvenih razboja, na kojima radi 23 tkača, sa mesečnom proizvodnjom oko 1.000 m2. Ručno tkanje damasta se vrši sinhronizovanim pokretima ruku i nogu po veoma zahtevnoj proceduri I načinu preplitaja žakar tkanja na razboju koja se ponavlja 28 puta za izradu 1 cm damasta.
Tokom vremena mnogo puta je menjan naziv i organizacioni oblik preduzeća, te je jednom integracijom dobio naziv “Novitet-Dunav – tkačnica svilenog damasta”. Danas je tkačnica svilenog damasta u Bezdanu primer uspešno privatizovane firme koja ručno proizvodi bezdanski damast što je tekstilni proizvod sa zaštićenim geografskim poreklom. Oznakama geografskog porekla visokokvalitetni proizvodi dobijaju dodatnu vrednost od čega koristi imaju proizvođači koji ostvaruju bolje cene na svetskom tržištu i brojne pogodnosti za plasman, zbog značaja koji se ogleda u važnosti koja se pridaje njihovoj zaštiti.
U proizvodnom programu bezdanskog damasta su su ručno tkani svileni damast od koga se izrađuju najfiniji stolnjaci, nadstolnjaci, salvete, posteljina. Svaki proizvedeni predmet je unikat i odiše stilom i bogatstvom osećaja za sklad i lepotu i njegovog stvaraoca. Sirovinski sastav materijala je 49% pamuk i 51% rayon svila. Osnova je beljeni, češljani, gazirani, mercerizovani pamuk, svilastog sjaja velike čistoće. Potka je rayon svila koja se gotovo ne razlikuje od prirodne, a poseduje niz kvalitetnih osobina: metalni sjaj, postojane boje koje ne blede, mogućnost iskuvavanja. Tkanina je gustine 40-50 niti/cm u osnovi i 26-30 niti/cm u potki, a težina je oko 180 g/m2. Tkanje je atlasno i dezenirano. Tkačnica Bezdanskog damasta proizvodi damast u tridesetak dezena i oko 40 boja, koji nisu zavisni jedan od drugog. Nekoliko dezena svilenog damasta je namenjeno isključivo ugostiteljstvu. Proizvodi Tkačnice Bezdan su u standardnim i vanstandardnim dimenzijama i najčešće ispunjavaju želje, potrebe i zahteve kupaca. Takođe postoji mogućnost izrade proizvoda od ručno tkanog pamučnog damasta u beloj boji, sa dezenom i dimenzijama po narudžbi kupca. Tkačnica Bezdanskog damasta ima mogućnost tkanja amblema ili logotipa na proizvodima, kao I izradu mašinskog veza na damastu u raznim bojama.
Danas je bezdanski damast na tržištu tekstila sinonim za ekskluzivno opremanje ugostiteljstva i domaćinstva, jedinstveni izbor za poslovni i privatni poklon, autentični suvenir i zanimljiva turistička destinacija koju posećuju visoke zvanice, stručne delegacije i brojne turističke grupe. Svileni damast je često i predmet porodičnog nasleđa koji može da se pere i 1000 puta i da zadrži kvalitet i odlike kao pri izradi. Za stolnjake i posteljinu od damasta koji se od vremena predsednika Tita i Jugoslavije izuzetno poštuju u našem regionu, važi da su bolji što su stariji. Stolnjaci, salvete i posteljina od bezdanskog damasta decenijama krase elitne restorane i hotele, ambasade i salone, deo su poslovnih i privatnih poklona i originalan i trajan suvenir iz Srbije.
Program jednočasovne posete Tkačnici svilenog damasta u Bezdanu obuhvata istorijski uvod o očuvanom starom zanatu i autentičnim razbojima, posmatranje tehnologije ručnog tkanja na razboju sa sistemom bušenih kartica, razgledanje proizvoda i po želji kupovinu proizvoda i suvenira.
