Timacum Minus – Ravna arheološko nalazište

Današnja teritorija Srbije je nekada bila deo Rimske Imperije. Moguće je odrediti tri metalurška regiona Istočne Srbije bogata zlatom, srebrom, gvožđem i bakrom: 1. gornji tok reke Pek, metalla Pincensia, 2. područje između Bora, Zlota, Crne Reke i Rgotine i 3. područje oko toka reke Beli Timok, među kojima su dva poslednja bila organizovana kao territoria metallorum. Mnogi rimski imperatori su rođeni na području današnje Srbije17 rimskih imperatora, gde danas postoje mnoga arheološka nalazišta, među kojima je i kasnoantičko nalazište i nekropola Timacum Minus, nazvana po antičkom nazivu reke Beli Timok – Timacum koji na ovom mestu nastaje od Svrljiškog i Trgoviškog Timoka.

Timacum Minus /Ravna, Kuline ili Gradište/ je najstarije antičko vojno utvrđenje u timočkoj oblasti, sa značajnim arhitektonskim ostacima utvrđenja koji su bili namenjeni za smeštaj rimskih pomoćnih jedinica (Cohors I Thracum Syriaca, Cohors II Aurelia Dardanorum). Arheološki lokalitet Timacum Minus se nalazi nadomak sela Ravna, na levoj obali Belog Timoka, 15 km severo-istočno od Knjaževca, nekadasnjeg Timacum Maiusa, na jugoistočnim padinama planine Tupižnice. Jedinica pomoćne konjice se nalazila u logoru Timacum Minus, drugoj verovatnoj vojnoj bazi u kojoj je tokom vladavine cara Trajana osnovana kolonija veterana. Utvrđenje Timacum Minus i prateće naselje koje datira iz 1. veka naše ere i kroz četiri obnove traje sve do Justinijanovog doba i obnove vizantijskog carstva u 6. veku. U utvrđenju je zabeležen život od 1. do kraja 4. veka, a do stradanja utvrđenja dolazi 441. godine sa hunskom najezdom. Timacum Minus je bio administrativno središte šireg regiona /territorium/, čija je privredna osnova bilo rudarenje – eksploatacija i primarna prerada bakra. Ovom oblasti koja je bila carsko vlasništvo, upravljao je namesnik provincije i zapovednik legije, dok je poslove na terenu organizovao prefekt teritorije sa svojim štabom /officium/. Ruda se vadila u dolini Trgovičkog Timoka, kao i u podplaninskom delu Stare Planine.

Ovde je iskopan i kip Dionisa, boga vina starih Rimljana. Podaci govore da su se rimske legije, pre polaska u vojne pohode okrepljivale kvalitetnim vinima iz timočkog područja. U zapisima antičkih pisaca iz 3. i 4. veka knjaževački kraj je opisan kao vinogorje. 2020. godine su stručnjaci Arheološkog instituta pronašli jedinstveni rimski oklop lorica squamata i odredili ga među najznačajnijim nalazima ovog tipa na teritoriji Rimskog carstva. To je vreme kada su zabeleženi napadi varavara sa leve obale Dunava, a posle rimskog poraza 378. godine u bici kod Hadrijanopolja.

Timacum Minus – Ravna utvrđenje pravougaone osnove /110×138,5 m/, nastalo je u 1. veku. Bilo je sagrađeno od zemljanih bedema, sa drvenim kulama na uglovima i palisadom, okruženo rovom. Timacum Minus se pominje 78. godine kao sedište jedne rimske jedinice – kohorte I Thracum Syriaca koja je prebačena u Gornju Meziju i kojoj je dodeljena Cohors II Aurelia Dardanorum. Obnovom i dogradnjom, utvrđenje Timacum Minus dobija kule u čije su zidove ugrađeni spomenici sa obližnje nekropole iz ranijeg perioda. Utvrđenje od kamena na približno istom prostoru sa zaobljenim uglovima na unutrašnjoj strani gde su se nalazile četvorougaone kule, sagrađeno je od tesanog kamena i rečnih oblutaka u malteru. Na sredini zapadnog bedema smeštena je kapija širine 3 metra /Porta Principalissinistra/, sa po jednom kulom kvadratne osnove sa strane, dok je severni bedem imao jednostavan prolaz /Porta Decumana/ širine 2 metra.

Unutrašnji prostor utvrđenja Timacum Minus bio je ispunjen različitim građevinama /žitnica – horreum, štabska zgrada – principia/. Poslednja obnova utvrđenja Timacum Minus je iz doba cara Justinijana. Ravna – Timacum Minus je tada bila deo unutrašnjeg limesa zaštite Rimskog carstva od provale varvara. Karakteristično je da zidovi pojedinih kula formiraju trougao ili petougao sa šiljastim završetkom na spoljnoj strani. Ovakva ojačanja dobijaju i druga utvrđenja iz tog perioda ili samo pojedine kule na mestima gde se očekuje najžešći napad neprijatelja. Desetine primeraka rimskih mermernih spomenika karakterističnih po natpisima koje nose /žrtvenika, carskih počasnih natpisa, nadgrobnih stela i slično/, kao i brojni primerci antičke bronzane i mermerne skulpture, nakit, keramičke i staklene posude, novac, reljefi i drugi predmeti visoke umetničke i zanatske vrednosti, pronađeni su u toku sistematskih naučno-istrazivačkih radova na arheološkom nalazištu Timacum Minus. Veliki broj nalaza su pronašli lokalni stanovnici prilikom poljoprivrednih seoskih radova. U srednjem veku je na ovom prostoru bila velika nekropola. Iz sačuvanih opisa i planova vidi se da je dominantan položaj zauzimalo utvrđenje sa visokim, dobro sačuvanim bedemima i kulama. U neposrednoj okolini razvijalo se naselje /20 hektara/, sa objektima za stanovanje, vilama, hramovima, termama…Tako park Timacum Minus – Ravna obuhvata nekoliko celina:

TVRĐAVA (I-VI veka nove ere) je služila kao logor rimske pomoćne jedinice-kohorte i primala je od 500-1000 vojnika, pešaka i konjanika. Samo utvrđenje je od nastanka nekoliko puta dograđivano, te se na zidinama mogu utvrditi i četiri etape. Unutrašnjost logora Timacum Minus bila je organizovana po uobičajenim rimskim normama – ukrštene pod pravim uglom, kapije sa porticima na sve četiri strane utvrđenja, uz izuzetak jedne kružne građevine koja je verovatno služila za obezbeđenje i čuvanje pijaće vode.

Terme Timacum Minusa – Ravne potiču iz 2. veka n.e., a prepravljane su u 4. veku. Počivaju na sistemu stubića koji su držali pod, a između njih je strujao topao vazduh iz ložišta i ravnomerno grejao prostorije. Ulaz u terme Timacum Minusa se nalazio sa istočne strane i služio je kao garderoba, a obuhvatale su još i mlako zagrejanu prostoriju i dve jače zagrejane prostorije sa po jedinim ložistem, kao i hladno kupatilo sa manjim bazenom. Terme su bile omiljeno mesto za sastajanje vojnika i nalaze se na obali Belog Timoka, stotinak metara od tvrđave, a na jugozapadnom uglu utvrđenja, registrovani su ostaci jos jednog rimskog kupatila.

Timacum Minus Lapidarijum – arheološki park se nalazi u školskom dvorištu u selu Ravna i obuhvata zbirku veličanstvenih kamenih spomenika pronađenih prilikom arheoloških istraživanja i iskopavanja u periodu od 1975-1990. godine. Rimski nadgrobni spomenici su mahom izvađeni iz bedema utvrđenja Timacum Minus ili su dobijeni na poklon od meštana i od kolekcionara Ljubiše Rajkovića-Kozeljca. U pitanju su obično nadgrobni spomenici, počasni spomenici, žrtvenici, svi sa natpisom i izvanredno lepim kamenim ukrasima i dekoracijama koji ponekad predstavljaju čitave porodice. Rimski kameni nadgrobni spomenici Timacum Minusa su veoma važan i pouzdan izvor za proučavanje i poznavanje vojnih, administrativnih, etničkih, društvenih, kulturnih i verskih zbivanja o kojima, osim starih podataka u zapisima ili još nedovoljnih arheoloških nalaza, nema dovoljno podataka. Rimski spomenici sa natpisima iz Timacum Minusa – Ravne nalaze se u muzeju u Nišu /lapidarium u niškoj tvrđavi/. Arheološki kompleks Timacum Minus obuhvata i Etno-park sa autentičnim primerima stambene narodne arhitekture i pratećim privrednim objektima (ambar, kazanica za pečenje rakije) sa kraja 19. i početka 20. veka koji sve više nalaze svoje mesto u turističkom proizvodu Srbije i regiona Balkana. Aktivnosti Narodnog muzeja u oblasti konzervacije nasleđa, posebno od pokretanja Letnje škole Dijana i osnivanja Odeljenja za preventivnu zaštitu Dijana, omogućile su prepoznatljiv i značajno jedinstven turistički sadržaj turistima na lokalitetu Timacum Minus i posetiocima Istočne Srbije koji doživljavaju kulturnu baštinu aktivno učestvujući u radionicama ručne izrade grnčarije ovog podneblja, pod vođstvom umetnika-grnčara. Oduševljeni smo predstavljanjem i organizacijom naših tura koje obuhvataju tako zanimljivo predstavljanje i ponavljanje arheoloških i etnoloških tehnika i tehnologija nematerijalnog kulturnog nasleđa i zanatskih veština kojima čuvamo tradiciju ručne izrade grnčarije i omogućavamo svojim turistima nezaboravne doživljaje. Utisci su potpuni posluženje autentične hrane i pića ovog područja Istočne Srbije.

Prva istraživanja arheološkog nalazišta Timacum Minus – Ravna datiraju iz 1899. godine (Antun fon Premerštajn i Nikola Vulić), dok u novije vreme ona počinju 1975. godine pod pokroviteljstvom Arheološkog Instituta iz Beograda i Zavičajnog muzeja iz Knjaževca. Jedan deo ove bogate kolekcije čuva se danas u muzejima u Beogradu, Nišu, Zaječaru i Knjaževcu. O konzervaciji i restauraciji arheološkog nalazišta Timacum Minus – Ravna brine Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Niša. Arheološka iskopavanja i konzervatorski radovi na arheološkom nalazištu Timacum Minus – Ravna su u toku. Arheološki kompleks Timacum Minus je udaljen 280 km od Beograda.

Srbija Bugarska Rumunija Grand Tura

Vinska tura Srbija – Putevima Boga Dionisa

Putevima Rimskih careva Srbije

Srbija Kaleidoskop

SHARE IT: