Stolac Radimlja Bosna i Hercegovina

Grad Stolac je nesvakidašnj lep, istorijski, zelen i zanimljiv, sunčani grad jugoistočne Bosne i Hercegovine, blagosloven mediteranskom klimom, na krajnjem istoku Hercegovačko-neretvanske županije, u kotlini Vidovog polja i u kanjonu prekrasne reke Bregave. Stolac se nalazi na drevnom pravcu koji iz Bosne prema Dubrovniku prolazi kroz Hercegovinu, u slivnom području reke Bregave, leve pritoke Neretve, na raskršću puteva Mostar-Dubrovnik i Čapljina – Bileća, udaljen od Mostara 33 km, od Sarajeva 170 km, od Neuma 50 km i Dubrovnika 100 km. Zapadni prilaz gradu Stocu je zaravan Dubravska, posebno poznata po uzgoju breskve i prevashodno vinogradima Dubrava od kojih potiču nadaleko poznata i kvalitetna vina regiona Stoca.

Stolac je grad bogate i upečatljive orijentale arhitekture i pravo odredište svima koje interesuje antropologija, arheologija i istorija. Vidovski grad – grad Svetog Vida na reci Vidovštici, na bregu iznad Vidovog polja je srednjovekovni grad u Humu koji se prvi put pominje 1375. godine, a 1444. godine kao grad u zemlji Hercega Stefana Vukčića Kosače. Podno zidina utvrđenog grada Vidovskog, na reci je bio pravoslavni manastir Presvete Bogorodice u kome je Sveti Sava zastajao na putu prema Stonu, tada stolici Humske eparhije i primorskih zemalja. Turci osvajaju Vidovski 1471. godine koji tada postaje deo Otomanskog sultanata, kada ruše manastir, a na njegovim temeljima nastaje gradska džamija. Sa svojih 13 kula je grad Vidovski u 17. veku bio jedan od najbolje utvrđenih gradova Bosne i Hercegovine, a do danas je ovde ostalo najveće utvrđenje Bosne i Hercegovine. Grad Vidovski postaje deo Hercegovačkog sandžaka, a kasnije Bosanskog pašaluka. Ali paša Rizvanbegović, rođeni Hercegovac i samostalni hercegovački vezir u 19. veku, uspeva 1838. godine da odvoji Hercegovački sandžak od Bosanskog pašaluka, kada sedište novog Hercegovačkog pašaluka premešta u drevni Vidovski i naziva ga Stolac – prestoni grad. Iako danas u Vidovom gradu Srba gotovo i nema, genocidom u Drugom svetskom radu i njegovim nastavkom u poslednjem ratu, su zatrti i izgnani njegovi nekadašnji stanovnici, ne treba zaboraviti drevni Vidovski. www.slobodnahercegovina.com

Istorijsko područje starog grada Stoca je 2003. godine proglašeno nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Arhitektonsku celinu Stoca čini devet istorijskih slojeva: praistorijsko doba, ilirsko-rimsko doba, rani, zreli i kasni srednji vek, otomansko razdoblje, austro-ugarsko razdoblje, prva i druga Jugoslavija. Područje Stoca je bilo naseljeno bar poslednjih 15000 godina, o čemu svedoče tragovi i crteži u Badanjskoj Pećini koju stručnjaci datuju na 12000 – 16000 godina pre nove ere. U blizini, par kilometara zapadno od Stoca, na levoj strani reke Radimlje, u majušnom selu Ošanići su zanimljivi ostaci drevnog grčkog grada Daorsona, značajnog spomenika kulture Bosne i Hercegovine, koga je osnovalo ilirsko pleme Daorsi u 16. i 17. veku pre nove ere. Daorson obuhvata tri dela : Gradinu – Akropolj, pristupno područje Akropolju i stambeno-ekonomski deo. U najezdi Dalmata iz pravca Cetine je drevni grad Daorson potpuno uništen 43. i 44. godine nove ere, od kada zauvek prestaje njegov život.

Kroz svoju dugu istoriju Stolac je bio izvanredno kulturan grad i pod UNESCO zaštitom je od 1980. godine, sa Badanjskom pećinom i oko 3000 stećaka, uključujući nekropolu stećaka u Radimlji koja je deo svetskog kulturnog nasleđa. Nekropola stećaka Radimlja se nalazi 3 km zapadno od grada Stoca, na putu Stolac – Čapljina, u Vidovom polju, u blizini melenog sela Paprati. Nekropola stećaka Radimlja okuplja i predstavlja najznačajnije spomenike srednjovekovnog perioda Bosne i Hercegovine. Po brojnosti primeraka, raznovrsnosti i zastupljenosti svih osnovnih oblika, relativno visokom umetničkom kvalitetu izrade stećaka, bogatstvu plastičnih dekoracija, reljefnih predstava i natpisa koji spominju poznate istorijske ličnosti, kao i svom neobičnom položaju i dostupnosti, nekropola stećaka Radimlja spada u najvrednije spomenike srednjovekovnog perioda u Bosni i Hercegovini. Nekropolu u Radimlji sačinjava 133 spomenika, od kojih su 63 ukrašena, a na pet spomenika su uklesani ćirilični epitafi koji svedoče ukopu pripadnika značajne loze Miloradovića: Vukcu Petroviću, Vlaču Vlahoviću, Radoju Hrabrenu, Stjepanu Miloradoviću, Viganju Miloševiću i Radoju Vukoviću. Nekropola u Radimlji je deo najukrašenijih nekropola u Bosni i Hercegovini. Najstariji stećak sa natpisom na području Radimlje je stećak župana Trebinja Grdeše koji je umro između 1151. i 1178. godine.  Ovaj stećak je pronađen u srednjovekovnoj nekropoli u selu Police kod Trebinja. Župan Grdeša je u 12. veku bio jedan od najznačajnijih srpskih plemića i viteza, ali o njemu nisu sačuvani istorijski zapisi. Po likovnim i umetničkim odlikama nekropola u Radimlji spada među nekoliko najvrednijih i najznačajnijih nekropola stećaka uopšte. Evo jednog natpisa sa stećka Radimlje: „Ovde leži Viganj Milošević. Služih banu Stefanu i kralju Tvrtku, kraljici Grubi i kralja Ostoju. I u to vreme dojde i svadi se Ostoja kralj s Hercegom i s Bosnom, i na Ugre pojde Ostoja. U to vrememeni Vignju dojde končina – kraj. I legoh na svom plemenitom pod kočerinom, i molim vas, ne nastupajte na me ! Ja sam bio kako vi jesta, vi ćete biti kako jesam ja.“

Nijedan drugi grad u Bosni i Hercegovini nije iznedrio tako veliki broj intelektualaca, umetnika, pisaca i vođa, kao što je to Stolac. Medu njima svakako moramo pomenuti čuvenog bosanskohercegovackog pesnika iz Stoca – Maka Mehmedaliju Dizdara. Bosni je, kaže pesnik Mak Dizdar “bilo suđeno da sanja o pravdi, da radi za pravdu i da na nju čeka, ali da je ne dočeka”.

Šetnja kroz Stolac, brza i penušava rečica Bregava i bogatstvo zvuka ptičjeg cvrkuta, pomaže da se jednostavno zamisli podsticaj i nadahnuće koji su nadahnjivali brojne generacija vrhunskih ličnosti. Stolac je odlično mesto za istraživanje istorije, upoznavanje tajni i posetu mostova preko Bregave, veličanstvenog kompleksa 133 srednjovekovnih stećaka u nekropoli u Radimlji ili manje poznatoj, ali veličanstvenoj nekropoli stećaka u Boljunima, sa oko 270 stećaka, probu smokava i ukusnog domaćeg vina ili slasti narova koji uspevaju u svakoj bašti. Neizbežan spoj nara, smokve i masline sa turizmom je veličanstven, jer je Stolac srce Hercegovine i stecište njenog bogatstva, uz nekoliko turističkih objekata: Stari Grad, renovirani mostovi-ćuprije, mlinice i ukusi i mirisi Hercegovine. Najznačajniji mostovi na reci Bregavi u Stocu su 1) Ćuprija (Inat ćuprija), najstariji očuvani most preko reke Bregave koji po arhitektornskim odlikama datiraju u srednjovekovnu građevinu; 2) Podgradska ćuprija, drugi most po starosti u opštini Stolac, sagrađen verovatno početkom 18. veka; most u Begovini, najnoviji most od tri kamena mosta u Stocu; Sara Kašiković most, sagrađen 1896. godine, o čemu svedoči natpis. Stolac je takođe sjajno polazno mesto za upoznavanje ovog područja na biciklu. Grad Stolac obiluje blagim mediteranskim vazduhom koji stiže do brojnih kafana, načičkanih duž kristalno čiste Bregave. Reka Bregava je omiljeno mesto omladine, pogodna za plivanje i ronjenje, ali većina stanovnika grada takođe provodi topla suva leta u blizini vode.

Centar grada Stoca je bogat zelenilom, sa jedinstvenim borovima koji paraju nebo, u blizini drevne tvrđave Vidoske, izgrađene u 14. veku na površini od 20500 m2, i nazvane po reci Vidoštici – danas Bregavi. Najstariji pisani izvori o tvrđavi Vidoški se pominju u povelji iz 1444. godine, posle koje sledi niz vladarskih povelja do 1454. godine koje ovo utvrdenje određuju kao posed Stjepana Vukčića Kosače. Pravoslavna crkva Svetog Petra i Pavla u selu Ošanici pored Stoca potiče iz perioda kada su srpski feudalni vlastodršci ugledne porodice Hrabren-Miloradović upravljali ovim područjem Hercegovine, sa posedima u Stocu i Mostaru. Naziv Hrabren potiče of reči hrabar i ima pravo značenje. Crkva u Ošanicima je postojala 1505. godine, a vojvoda Radoslav Hrabren koji je umro iste godine, sahranjen je ispred ulaza u crkvu. Na nadgrobnim spomenicima – stećcima ispred ulaza u crkvu svetog Petra i Pavla postoji epitaf sa natpisom: “Ovde počiva vojvoda Radoslav Hrabren, April 24.” Ispred crkve se nalaze dva kamena trona za sudije iz 15. veka, visine 2,5 m i, skupa sa crkvom i okolinom pripadaju nacionalnom spomeniku Bosne i Hercegovine sa posebnim režimom zaštite. Hrabreni, odnosno Miloradovići, bili su veliki crkveni ktitori tokom početaka osmanske vladavine Hercegovinom. Njima se pripisuje podizanje manastira Žitomislića, obnova manastira Zavale, kao i gradnja crkava na Ošanićima, Trijebnju i Klepcima. Neki veruju da je Stolac nazvan po ove dve kamene stolice (stolica = sediste). Sa stare tvrđave u Stocu se pružaju prekrasni vidici na bližu i dalju okolinu, kao što su: nekropola stećaka Radimlja, grad Daorsa Daorson na Ošanićima, jedinstveno naselje Begovina begova Rizvanbegovica iz 19. veka, mnogobrojni mostovi, jevrejsko svetilište na Krajšini, a posebno velicanstvena panorama grada Stoca – zelene oaze kroz koju vijuga zelenkasto-plava reka Bregava. Na starom gradu u Stocu – Vidoskom gradu se u maju organizuje srednjovekovni sajam Stolačka tarča koji predstavlja svojevrsni događaj jer oživljava duh srednjeg veka u Stocu i Hercegovini. Reka Bregava je vekovima imala mnoštvo mlinova i omogućila da Stolac i okolina sa Vidovim poljem /pod imenom Dubrava/ budu najplodnije područje u zemlji. Povrće i voće ovoga kraja Hercegovine ima jedinstven ukus i izgled.

Iz hercegovačkih vinograda potiču svetski poznata vina Žilavka i Blatina. U obližnjem selu Domanoviću se od grožđa iz lokalnih vinograda proizvodi crveno i belo vino Doman, kao i nova sorta šampanjca. Vina su odlična i cenovno veoma povoljna. Žilavka je vrhunsko belo suvo vino, proizvedeno od sorte grožđa žilavke koja se uzgaja na vinogradarskim položajima Čapljine i Domanovića, u Mostarskom vinogorju u Bosni i Hercegovini. Žilavka se poistovećuje sa sunčanim podnebljem hercegovačkog juga i u sebi nosi sva obelježja plemenitosti i harmonije. Buke ovog vina nije nametljiv, nije ni sladunjav, ni kiseo, on ima karakter, on se pamti. Da bi iskazalo svoje bogatstvo, punoću, buke i skladnost, nužno je da vino Žilavka bude rashlađeno na 10-12°C. Blatina je vrhunsko crveno suvo vino, proizvedeno od istoimene sorte grožđa koja se uzgaja na vinogradarskim položajima Čapljine i Domanovića u Mostarskom vinogorju u Bosni i Hercegovini. Blatina je rubin crvene boje, razvijenog karakterističnog mirisa, punog i harmoničnog okusa. Svoju mediteransku razigranost blatina iskazuje kod pijenja uz odabranu hranu i tradicionalna jela. Tada se Blatina oduži izvanrednom voćnom sortnom aromom, kao i prijatnim suhim okusom, mekim i podatnim, a opet vatrenim…..

Balkan kružno putovanje