Stolac Radimlja Bosna i Hercegovina

Grad Stolac je nesvakidašnj lep, istorijski, zelen i zanimljiv, sunčani grad jugoistočne Bosne i Hercegovine, blagosloven mediteranskom klimom, na krajnjem istoku Hercegovačko-neretvanske županije, u kotlini Vidovog polja i u kanjonu prekrasne reke Bregave. Stolac se nalazi na drevnom pravcu koji iz Bosne prema Dubrovniku prolazi kroz Hercegovinu, u slivnom području reke Bregave, leve pritoke Neretve, na raskršću puteva Mostar-Dubrovnik i Čapljina – Bileća, udaljen od Mostara 33 km, od Sarajeva 170 km, od Neuma 50 km i Dubrovnika 100 km. Zapadni prilaz gradu Stocu je zaravan Dubravska, posebno poznata po uzgoju breskve i prevashodno vinogradima Dubrava od kojih potiču nadaleko poznata i kvalitetna vina regiona Stoca.

Stolac je grad bogate i upečatljive orijentale arhitekture i pravo odredište svima koje interesuje antropologija, arheologija i istorija. Vidovski grad – grad Svetog Vida na reci Vidovštici, na bregu iznad Vidovog polja je srednjovekovni grad u Humu koji se prvi put pominje 1375. godine, a 1444. godine kao grad u zemlji Hercega Stefana Vukčića Kosače. Podno zidina utvrđenog grada Vidovskog, na reci je bio pravoslavni manastir Presvete Bogorodice u kome je Sveti Sava zastajao na putu prema Stonu, tada stolici Humske eparhije i primorskih zemalja. Turci osvajaju Vidovski 1471. godine koji tada postaje deo Otomanskog sultanata, kada ruše manastir, a na njegovim temeljima nastaje gradska džamija. Sa svojih 13 kula je grad Vidovski u 17. veku bio jedan od najbolje utvrđenih gradova Bosne i Hercegovine, a do danas je ovde ostalo najveće utvrđenje Bosne i Hercegovine. Grad Vidovski postaje deo Hercegovačkog sandžaka, a kasnije Bosanskog pašaluka. Ali paša Rizvanbegović, rođeni Hercegovac i samostalni hercegovački vezir u 19. veku, uspeva 1838. godine da odvoji Hercegovački sandžak od Bosanskog pašaluka, kada sedište novog Hercegovačkog pašaluka premešta u drevni Vidovski i naziva ga Stolac – prestoni grad. Iako danas u Vidovom gradu Srba gotovo i nema, genocidom u Drugom svetskom radu i njegovim nastavkom u poslednjem radu su zatrti i izgnani njegovi nekadašnji stanovnici, ne greba zaboraviti drevni Vidovski. www.slobodnahercegovina.com

Istorijsko područje starog grada Stoca je 2003. godine proglašeno nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Arhitektonsku celinu Stoca čini devet istorijskih slojeva: praistorijsko doba, ilirsko-rimsko doba, rani, zreli i kasni srednji vek, otomansko razdoblje, austro-ugarsko razdoblje, prva i druga Jugoslavija. Područje Stoca je bilo naseljeno bar poslednjih 15000 godina, o čemu svedoče tragovi i crtezi u Badanjskoj Pećini, koju stručnjaci datuju na 12000 – 16000 godina pre nove ere. U blizini, par kilometara zapadno od Stoca, na levoj strani reke Radimlje, u majušnom selu Ošanići su zanimljivi ostaci drevnog grčkog grada Daorsona, značajnog spomenika kulture Bosne i Hercegovine, koga je osnovalo ilirsko pleme Daorsi u 16. i 17. veku pre nove ere. Daorson obuhvata tri dela : Gradinu – Akropolj, pristupno područje Akropolju i stambeno-ekonomski deo. U najezdi Dalmata iz pravca Cetine je grad potpuno uništen 43. i 44. godine nove ere, od kada zauvek prestaje život ovog grada.

Kroz svoju dugu istoriju Stolac je bio izvanredno kulturan grad i pod UNESCO zaštitom je od 1980. godine, sa Badanjskom pećinom i oko 3000 stećaka, uključujući nekropolu stećaka u Radimlji, koja je deo svetskog kulturnog nasleđa. Nekropola stećaka Radimlja se nalazi 3 km zapadno od grada Stoca, na putu Stolac – Čapljina, u Vidovom polju, u blizini melenog sela Paprati. Nekropola stećaka Radimlja okuplja i predstavlja najznačajnije spomenike srednjovekovnog perioda Bosne i Hercegovine. Po brojnosti primeraka, raznovrsnosti i zastupljenosti svih osnovnih oblika, relativno visokom umetničkom kvalitetu izrade stećaka, bogatstvu plastičnih dekoracija, reljefnih predstava i natpisa koji spominju poznate istorijske ličnosti, kao i svom neobičnom smeštaju i dostupnosti, nekropola stećaka Radimlja spada u najvrednije spomenike srednjovekovnog perioda u Bosni i Hercegovini. Nekropola u Radimlji svrstava se u red najukrašenijih nekropola u BiH. Po svojim likovnim odlikama nekropola u Radimlji spada među nekoliko najvrednijih i najznačajnijih nekropola stećaka uopšte. Evo jednog natpisa sa stećka : „Ovde leži Viganj Milošević. Služih banu Stefanu i kralju Tvrtku, kraljici Grubi i kralja Ostoju. I u to vreme dojde i svadi se Ostoja kralj s Hercegom i s Bosnom, i na Ugre pojde Ostoja. U to vrememeni Vignju dojde končina – kraj. I legoh na svom plemenitom pod kočerinom, i molim vas, ne nastupajte na me ! Ja sam bio kako vi jesta, vi ćete biti kako jesam ja.“

Nijedan drugi grad u Bosni i Hercegovini nije iznedrio tako veliki broj intelektualaca, umetnika, pisaca i vođa, kao što je to Stolac. Medu njima svakako moramo pomenuti čuvenog bosanskohercegovackog pesnika iz Stoca – Maka Mehmedaliju Dizdara. Bosni je, kaže pesnik Mak Dizdar “bilo suđeno da sanja o pravdi, da radi za pravdu i da na nju čeka, ali da je ne dočeka”.

Šetnja kroz Stolac, brza rečica Bregava i bogatstva ptičjeg cvrkuta, pomaže da se jednostavno zamisli podsticaj i nadahnuce koji su držali brojne generacija vrhunskih ličnosti. Stolac je odlično mesto za istraživanje istorije i posetu mostova preko Bregave, veličanstvenog kompleksa 133 srednjovekovnih stećaka u nekropoli u Radimlji ili manje poznatoj, ali veličanstvenoj nekropoli u Boljunima, sa oko 270 stećaka, probu smokava i ukusnog domaćeg vina ili slasti narova, koji uspevaju u svakoj bašti. Neizbežan spoj nara, smokve i masline sa turizmom je veličanstven, jer je Stolac srce Hercegovine i stecište njenog bogatstva, uz nekoliko turističkih objekata: Stari Grad, renovirani mostovi-ćuprije, mlinice i ukusi i mirisi Hercegovine. Najznačajniji mostovi na reci Bregavi u Stocu su 1) Ćuprija (Inat ćuprija), najstariji očuvani most preko Bregave, koji po arhitektornskim odlikama datiraju u srednjovekovnu gradevinu; 2) Podgradska ćuprija, drugi most po starosti u opstini Stolac, sagraden verovatno početkom 18. veka; most u Begovini, najnoviji most od tri kamena mosta u Stocu; Sara Kašiković most, sagraden 1896. godine, o čemu svedoči natpis. Stolac je takođe sjajno polazno mesto za upoznavanje ovog područja na biciklu. Grad Stolac obiluje blagim mediteranskim vazduhom, koji stiže do brojnih kafana, načičkanih duž kristalno čiste Bregave. Bregava je omiljeno mesto omladine, pogodna za plivanje i ronjenje, tako da većina grada provodi topla suva leta u blizini vode.

Centar grada Stoca je bogat zelenilom, sa jedinstvenim borovima koji paraju nebo, u blizini drevne tvrđave Vidoske, izgrađene u 14. veku na površini od 20500 m2, i nazvane po reci Vidoštici – danas Bregavi. Najstariji pisani izvori o tvrdavi Vidoški se pominju u povelji iz 1444. godine, posle koje sledi niz vladarskih povelja do 1454. godine, koje ovo utvrdenje odreduju kao posed Stjepana Vukčića Kosače. Pravoslavna crkva Svetog Petra i Pavla u selu Ošanici pored Stoca potiče iz perioda kada su srpski feudalni vlastodrsci ugledne porodice Hrabren-Miloradović upravljali ovim područjem Hercegovine, sa posedima u Stocu i Mostaru. NazivHrabren potice of reci hrabar i ima pravo znacenje. Crkva u Ošanicima je postojala 1505. godine, a vojvoda Radoslav Hrabren, koji je umro iste godine, sahranjen je ispred ulaza u crkvu. Na nadgrobnim spomenicima – stećcima ispred ulaza u crkvu svetog Petra i Pavla postoji epitaf sa natpisom: “Ovde počiva vojvoda Radoslav Hrabren, April 24.” Ispred crkve se nalaze dva kamena trona za sudije iz 15. veka, visine 2,5 m i, skupa sa crkvom i okolinom pripadaju nacionalnom spomeniku Bosne i Hercegovine sa posebnim rezimom zastite. Hrabreni, odnosno Miloradovići, bili su veliki crkveni ktitori tokom početaka turske vladavine Hercegovinom. Njima se pripisuje podizanje manastira Žitomislić, obnova manastira Zavale, kao i gradnja crkava na Ošanićima, Trijebnju i Klepcima. Neki veruju da je Stolac nazvan po ove dve kamene stolice (stolica = sediste). Sa stare tvrđave u Stocu se pružaju prekrasni vidici na bližu i dalju okolinu, kao što su: nekropola stecaka Radimlja, grad Daorsa na Ošanićima, jedinstveno naselje Begovina begova Rizvanbegovica iz 19. veka, mnogobrojni mostovi, jevrejsko svetilište na Krajšini, a posebno velicanstvena panorama grada Stoca – zelene oaze kroz koju vijuga zelenkasto-plava reka Bregava. Na starom gradu u Stocu – Vidoskom gradu se u maju organizuje srednjovekovni sajam, koji predstavlja svojevrsni događaj. Reka Bregava je vekovima imala mnoštvo mlinova i omogućila da Stolac i okolina sa Vidovim poljem /pod imenom Dubrava/ budu najplodnije područje u zemlji. Povrće i voće ovoga kraja Hercegovine ima jedinstven ukus i izgled.

Iz hercegovačkih vinograda potiču svetski poznata vina Žilavka i Blatina. U obližnjem selu Domanoviću se od grožđa iz lokalnih vinograda proizvodi crveno i belo vino Doman, kao i nova sorta šampanjca. Vina su odlična i cenovno veoma povoljna. Žilavka je vrhunsko belo suvo vino, proizvedeno od sorte grožđa žilavke, koja se uzgaja na vinogradarskim položajima Čapljine i Domanovića, u Mostarskom vinogorju u Bosni i Hercegovini. Žilavka se poistovećuje sa sunčanim podnebljem hercegovačkog juga i u sebi nosi sva obilježja plemenitosti i harmonije. Buke ovog vina nije nametljiv, nije ni sladunjav, ni kiseo, on ima karakter, on se pamti. Da bi iskazalo svoje bogatstvo, punoću, buke i skladnost, nužno je da bude rashlađeno na 10-12°C. Blatina je vrhunsko crveno suvo vino, proizvedeno od istoimene sorte grožđa blatina, koje se uzgaja na vinogradarskim položajima Čapljine i Domanovića u Mostarskom vinogorju u Bosni i Hercegovini. Blatina je rubin crvene boje, razvijenog karakterističnog mirisa, punog i harmoničnog okusa. Svoju mediteransku razigranost blatina iskazuje se kod pijenja uz birana jela. Tada se oduži izvanrednom voćnom sortnom aromom, kao i prijatnim suhim okusom, mekim i podatnim, a opet vatrenim.

Balkan kružno putovanje