Stari Bar
Drevno utvrđenje Stari Bar – Antibaris – je jedinstveno istorijsko mesto i arheološko nalazište grada Bara, smešteno na vrhu uzvišenja pod planinom Rumijom, na površini od 4 hektara, samo 4 km od mora. Poznata i kao Stari Bar, tvrđava je muzej na otvorenom i najveće i najznačajnije starovekovno-antički grad i srednjovekovno arheološko nalazište na Balkanu koje je nedovoljno arheološki istraženo. Zauzimajući površinu od 4,5 hektara, Stari Bar i ostaci preko 600 javnih i crkvenih građevina svedoče o kulturnom i arhitektonskom značaju svih perioda mediteranske istorije današnjeg Bara. Ovde su ostaci starog rimskog grada poznatog kao Antivarium. Izuzetan istorijski značaj Starog Bara je zapravo mešavina različitih arhitektonskih stilova, nasleđa i kultura, vidljivih na pojedinačnim građevinama, kao što su romaničke, gotske i renesansne građevine, dok je u doba vlasti i uprave Turskog carstva srednjovekovni grad dobio istočnjačka obeležja. Stari Bar obuhvata stenovite padine podnožja planine Rumije, dok je sa istočne i južne strane zaštićen skoro vertikalnim, nepristupačnim krševitim planinskim vrhovima.
Za Stari Bar se zna da su ga osnovali Anti, te osvojila ilirska plemena, zbog njegovog odličnog odbrambenog položaja, iako se prvi put pominje u dokumentima iz 8. veka n.e. Posle toga, uspon mediteranskih civilizacija i Vizantije ostavlja vidljive tragove na arhitekturi grada Starog Bara. Prvi pisani podaci o ovom starom gradu – tvrđavi potiču iz 9. veka, kada ga pominje prvi Kralj Crne Gore, Mihajlo Vojislavljević, krunisan 1077. godine u Baru.
Stari Bar bio je centar drevne države Duklje, a od 1089. godine se ovde nalazi Barska arhiepiskopija, kada Bar, kao i okolni primorski gradovi i oblasti, 1183. godine ulazi u sastav srednjovekovne države srpske dinastije Nemanjića. U Duklji se srednom 12. veka nailazi na prve tragove težnje za crkvenom samostalnošću u odnosu na Dubrovnik, što je u državi Vukana Nemanjića preraslo u faktičko stanje 1199. godine, jer je tada na saboru u Baru osnovana Barska arhiepiskopija. Krajem prve polovine 13. veka dolazi do sukoba dubrovačke i barske crkve oko nadležnosti nad dukljanskim gradovima koji je vođen pred papskom kurijom. Najveći procvat Stari Bar doživljava u doba vladavine Nemanjića, u periodu od 1180. do 1360. godine. U to vreme je imao povlastice srpskih vladara, gradsku autonomiju, statut, grb i sopstveni bronzani novac. Posle pada države Nemanjića, Barom vladaju Balšići, Mlečani, despot Stefan Lazarević i ponovo Mlečani. U poslednjem periodu mletačke vlasti (1441–1571) moć grada primetno opada, najviše zbog čestih turskih napada. U 15. veku Bar potpada pod Mletačku vlast, a Turci ga preuzimaju 1571. i vladaju celom oblašću više od 300 godina.
Bar je poznat kao kulturna i verska-religiozna lokacija u kojoj je u 12. veku napisana “Hronika Popa Dukljanina”, prvo književno delo na južnoslovenskom tlu. Većina građevina Starog Bara potiče iz Srednjeg veka i perioda renesanse. Ostale građevine Starog Bara pripadaju periodu turske okupacije i vladavine. Od svih građevina smeštenih u okviru gradskih zidina Starog Bara većina je u ruševinama. Arhitekturu građevina za stanovanje odlikuju gotski, renesansni i orijentalni elementi. Arhitekturu Starog Bara čini moćni utvrđeni sistem zidina izgrađen u 15. veku i tokom 16. veka, sa kulama i povezanim odbrambenim zidinama. Ovde su ostaci 17 crkava, od kojih su neke konzervisane i obnovljene. U neposrednoj blizini značajnog arheološkog parka i nalazišta Starog Bara su mnoge srednjovekovne crkve, mostovi, veličanstveni akvadukti sa kraja 16. i početka 17. veka, kojim se Stari Bar vekovima snabdevao pitkom vodom, kao i prese za ceđenje maslinovog ulja i mlevenje brašna.
Na spomeniku oslobodiocima grada Bara koji je 1881. godine u Starom Baru izgradila Srpska narodna čitaonica, stoji tekst: “Bar, svom viteškom osloboditelju, Knjazu Nikoli I. Ja izgledam kao kakva stijena, vjekovima kišom izjedena. Al ne žali gospodaru slavni, tek mi danas sjaju sretni dani”. Izvor Barski portal.
Stari Bar je potpuno napušten posle razornog zemljotresa u Crnoj Gori, 1979. godine, a novo naselje današnjeg modernog grada Bara je nastalo na udaljenosti od par kilometara. Celo područje grada Bara je okruženo vodenim površinama, jer se kopno prirodno ugnjezdilo između Jadranskog mora i Skadarskog jezera, između kojih se uzdiže prekrasna planina Rumija. Prema moru se pružaju blago-zatalasane površine sa mnogo izvorske vode i polja koja obezbeđuju bogate plodove mediteranske flore i poljoprivrednih kultura, dok je nešto oštriji pad područja prema Skadarskom jezeru, pogodan za stočastvo, vinovu lozu, lov i ribolov i, naravno odlični uslovi za turizam. Najlepše barske plaže su nastale na uviru reka i potoka u more i obično su peščane ili šljunkovite – Zlatna obala, Biserna obala, Crvena plaža, Val maslina…. U zaleđu skoro svake plaže na području opštine Bar su mali gradovi sa brojnim i raznovrsnim turističkim kapacitetima, okruženi raskošnom mediteranskom vegetacijom – hoteli, vile, apartmani, pivatni smeštaj u sobama za najam i restoranima.
U blizini Starog Bara je jedan od kurioziteta regiona Balkana – drvo masline stare više od 2000 godina. Stara maslina se nalazi na magistralnom putu Bar – Ulcinj. Čim se izađe iz Bara stoji natpis “Stara maslina”. Za Staru maslinu u Baru su vezane i mnoge legende, a jedna od njih kaže da su se ispod masline mirile zavađene porodice, pa tako ovo drevno drvo postaje i simbol mira i sloge. Planina Rumija /1594 metara/ se uzdiže iznad Bara. Do Rumije se moze stići sa zapadne strane stazama iz Starog Bara, kao i sa istoka, iz Gornje Briske. Najveće zanimljivosti ovog primorskog grada posetioce dočekuju i oduševljavaju kada se zagledaju u venac planine Rumije: Lisinj, Sutorman i Vrsutu. Na samo nekoliko kilometara od morske obale posetioce čeka skoro 100 km šetnje na planinskom vazduhu koji miriše na lekovito bilje. Bar je jedinstven na crnogorskom jadranskom primorju po tome što ima pet kanjona, kao i brojne mogućnosti aktivnog odmora na obroncima Rumije i sportskog turizma na Skadarskom jezeru. Iznad Starog Bara je izvorište reke Rikavac, čiji kanjon je dužine oko 2000 metara. Posle više manjih vodopada i bazena, poslednji deo kanjona reke Rikavac nudi veće izazove i snažniji vodeni tok.
Ostaci srednjovekovnog grada Haj-Nehaja, podignutog u 15. veku se nalaze na oko 10 km severozapadno od Bara, na nepristupačnom brdu iznad mora, na nadmorskoj visini od 225 metara. Izgradili su ga Mlečani, a prvi put se Haj Nehaj pominje 1542. godine, a Turci su tvrđavu dogradili i učvrstili u 16. veku. U samom gradu nalazi se crkva Svetog Dimitrija iz 8. veka, sa dva oltara (pravoslavni i katolički), starija od samog utvrđenja, okruženja čvrstim zidinama, sa brojnim puškarnicama i odbrambenim kulama.
Prvi srpski svetitelj, Jovan Vladimir, zaštitnik je grada Bara i na njegov dan mu se odaje velika počast u ovom crnogorskom gradu. Za njegov praznik ulicama Bara prolazi svečana litija uz crkvene zastave i ikone, slaveći svetitelja. Na centralnom gradskom trgu u Baru postavljena je 2001. godine bronzana skulptura Kralja Jovana Vladimira visoka 4 metra, rad akademskog vajara Nenada Šoškića. Danas grad Bar krasi jedinstveno lep i impozantan Hram posvećen Svetom Jovanu Vladimiru, površine 1.370 m² i visine 44.5 metara, što je treći po veličini pravoslavni hram u svetu. Zidovi ova svetinje su oslikani freskama na površini od skoro 5.000 m², a mermerni ikonostas, podni mozaik i klesarski radovi joj dodaju posebnu vrednost. Freske Hrama Svetog Jovana Vladimira u Baru su jedinstvene i izrađene “al fresco” tehnikom, što je retkost za savremene crkve. U vreme letnjih meseci, posebno u julu i avgustu, u Baru se održavaju razne manifestacije i festivali. Najznačajniji kulturni festival je „Barski ljetopis”, a održavaju se još i „Susreti pod starom maslinom”, „Dani Mrkojevića”, „Plivački maraton”, kao i brojne predstave, koncerti, izložbe…
