Spomen kompleks Gazimestan Priština
Spomenik na Gazimestanu je nepokretno kulturno dobro Republike Srbije od izuzetnog značaja. Spomenik na Gazimestanu je istorijski prostor Bitke na Kosovu 1389. godine koji obeležava mesto sukoba srpske i turske vojske, na Vidovdan 15 /28/ juna 1389. godine, desetak kilometara jugoistočno od Prištine. Spomen-kompleks Gazimestan se nalazi na uzvišenju prostranog kosovskog polja, par stotina metara od nekadašnjeg magistralnog puta prema Kosovskoj Mitrovici i Podujevu. Spomenik na Gazimestanu je jedinstvena istorijska spomenička celina koja obeležava jedan od najznačajnijih događaja celokupne srpske istorije jer je sudbinski okršaj Srba i Turaka tokom vekova postao neraskidivi deo kolektivnog sećanja i identiteta Srba. Memorijalni kompleks na Gazimestanu obuhvata spomenik kosovskim junacima u obliku srednjovekovne kamene kule, podignute 1953. po projektu Aleksandra Deroka, kao i Muratovo turbe, Gazimestan turbe (Barjaktarevo turbe; Turbe dva barjaktara).
Centralno mesto Memorijalno-spomeničkog kompleksa na Gazimestanu, ograđenog gvozdenom ogradom, čini kula visine 25 metara, izgrađena od 77 kamenih redova sa preko 17.000 kamenih blokova iz gračaničkog kamenoloma. Ispred ulazne kapije memorijalnog kompleksa na Gazimestanu su montažne kućice u kojima dežuraju pripadnici kosovske policije i legitimišu posetioce.
Na Kosovu Polju, u dolini reke Laba je 15. Juna 1389. godine vođena istorijska bitka između srpske srednjovekovne kneževine i turske carevine. Srpska vojska je brojala oko 35000 ratnika i bila je raspoređena na desnoj obali reke Laba. Time se desno krilo srpske vojske oslanjalo na reku Sitnicu, a levo krilo na planine, sa štabom kneza Lazara u sredini. Na dan Kosovskog boja, oko 8 časova ujutro su Turci preduzeli napad, prešli levim krilom reku Lab i žestoko napali srpsku vojsku koje je odbila napade i prebacila osmanlije na levu obalu. Tada je srpska vojska preduzela napad, prešla desnim krilom Lab, probila levo krilo i time došla u neposrednu blizini turskog štaba. To je u odsudnom trenutku iskoristio vojvoda Miloš Obilić i napao i smrtno ranio turskog zapovednika – sultana Murata. Oko 10 časova je zapovednik desnog krila turske vojske, princ Bajazit, da bi uticao na razvoj bitke, većim delom svojih trupa napao srpsko desno krilo, što je izazvao najkrvaviji boj oko brda Mazgit i Gazimestana. Oko podne je bio ključni trenutak Bitke na Kosovu, knez Lazar naređuje srpskoj rezervi da uđe u bitku. Krajnje desno krilo srpske vojske je popustilo pod turskim manevrom i nadmoćnosti trupa sa janičarima i tada se povlači, što utiče na ishod bitke koju gubi srpska vojska, a oba cara stradaju. Bajazit je po preuzimanju komande, na čelu janjičara i rezerve uleteo u središte srpske vojske i potukao je, zarobio i obezglavio svetlog kneza. Posledice Kosovske bitke je gubitak srpske nezavisnosti, propast Srbije na Kosovu koja je ubrzala propast ostalih balkanskih država.
Celina Spomenika na Gazimestanu obiluje stihovima pesama kosovskog ciklusa i svakog Vidovdana okuplja poštovaoce kosovskog zaveta i srpske rodoljube. Na središnjem spoljnom delu kule Spomenika na Gazimestanu su uklesane reči kletve srpskog kneza Lazara upućene Srbima, ispod grba u obliku prekrštenih sablji. I danas Lazareva kletva opominje i podseća Srbe na obavezu odbrane naroda, otadžbine, srpske države i pravoslavne vere.
Ko je Srbin i srpskog roda,
A ne došao na Boj na Kosovo,
Ne imao od srca poroda,
Ni muškoga, ni devojačkoga.
Od ruke mu ništa ne rodilo,
Rujno vino, ni pšenica bela,
Rđom kapo, dok mu je kolena.
U podnožju spomenika na Gazimestanu su mermerne ploče sa uklesanim opisom toka Boja na Kosovu i rasporedom srpskih i turskih snaga tokom bitke. Do vrha kule Spomenika na Gazimestanu vodi stepenište sa odmorištima na kojima su mermerne ploče sa kosovskim stihovima. Sa vrha kule na Gazimestanu se pruža široka panorama područja Kosovske bitke i okoline prostranog i ravnog Kosova Polja. U neposrednoj blizini spomenika na Gazimestanu je postavljen i beli monolitni stub od mermera sa stihovima despota Stefana Lazarevića. Po ulasku NATO trupa na Kosovo i Metohiju, 1999. godine, prostor Spomenika na Gazimestanu je uništen, kula minirana i nastala su oštećenja na informativnim delovima. Oko Spomenika na Gazimestanu su se nekada čitavim poljem prostirali crveni božuri za koje se veruje da su iznikli iz krvi srpskih junaka. Povodom obeležavanja šest vekova od Kosovske bitke, 1989. godine, u neposrednom prostoru oko kule urađene su likovne aplikacije od izlivene bronze koje obeležavaju godine jubileja.
Muratovo tulbe je mauzolej turskog sultana Murata koji je podigao sultanov sin Bajazit na mestu očeve pogibije tokom Kosovske bitke, oko 1 km vazdušnom linijom od srpskog spomenika na Gazimestanu, sa druge strane puta Priština – Kosovska Mitrovica. U Muratovom tulbetu su sahranjeni unutrašnji organi sultana Murata, dok je telo balzamovano i sahranjeno u Bursi. Današnji izgled Muratovog turbeta potiče iz sredine 19. veka i predstavlja primer turskog baroka sa stilskim odlikama na okvirima prozora, ugaonim stubovima i plitko klesanim natpisima na ulazu. Muratovo turbe je kvadratne osnove, građeno od kamena tesanika. Oko turbeta su u lepo uređenoj bašti grobovi članova porodice Turbedari koji su tokom vekova vodili računa o sultanovom mauzoleju. Porodica Turbedari je poreklom iz Uzbekistana i ovde se doselila pre par stotina godina. Zbog brige i čuvanja sultanovog mauzoleja se prezivaju Turbedar. Gazimestan turbe je kameni mauzolej osmougaone osnove u kome su smešteni posmrtni ostaci turskog barjaktara, a podignuto je na mestu gde su, prema predanju, poginuli turski i srpski barjaktari. Zbog novih albanskih kuća se Muratovo turbe ne vidi sa novog auto puta, a novogradnja u neposrednoj blizini Spomenika na Gazimestanu ugrožava spomeničku celinu.
