Sofija
Glavni grad Bugarske je Sofija sa oko 1,2 miliona stanovnika, od ukupno oko 8 miliona stanovnika Bugarske. Sofija je jedan od najdrevnijih gradova Evrope, rastao iz temelja starovekovnog srpskog grada Serdike – etničke zemlje Srba, koga je nasledio srednjovekovni grad Sredec. Grad Sofija je nastao i razvio se na strateškim raskršćima rimskog puta Via Militaris, koji je povezivao Zapadnu i Centralnu Evropu sa Bliskim istokom i Azijom, kao i na susretu puteva koji su spajali sever i jug od Baltičkog mora do Egejskog mora. To su bili vojni putevi koje su koristili rimski legionari, krstaši i ratničke armije, ali takođe i putevi koji su hodočasnike vodili ka svetinjama Svete Gore Atoske, Jerusalima i Meke. Uglavnom su to bili putevi kojima su trgovci prenosili zlato i drago kamenje, ćilibar, svilu, retke začine i egzotičnu robu, ali i putanje raznovrsnih istraživača i najvažnije tačke opisa u njihovim putopisima. Ove kulturne rute Balkana na kojima su se susretale istočne i zapadne civilizacije, a koji danas označavaju glavne evropske koridore, omogućavaju Sofiji izuzetno pogodan položaj na svetskoj turističkoj mapi.
Prostrana i plodna ravnica oko Sofije je tokom 7. i 6 milenijuma p.n.e. bila područje najdrevnije evropske civilizacije. Ostaci rano-neolitskog naselja koje se nalazi u istočnom delu današnjeg grada svedoči da od svih evropskih gradova, Sofiju odlikuju najstariji istorijski koreni, koji je potvrđuju kao maticu najranije evropske civilizacije. Tokom poslednjeg milenijuma p.n.e. tračko pleme Serdi je ovde osnovalo svoje naselje i nazvalo ga Serdonpolis ili Serdika. Drevni grad se nalazio u današnjem centru Sofije, u blizini izdašnih, lekovitih termalnih izvora. Arheološki nalazi potvrđuju da je grad imao mrežu ulica, na mestu današnjeg centra grada, dok je utvrđenje glavnog zapovednika zauzimalo najviši položaj u dolini. U 1. veku p.n.e. su rimske legije osvojile ovo područje i nazvale naselje Ulpia Serdica, a tokom vladavine cara Trajana /98-107/ je grad dobio status municipijuma – centra administrativne uprave. Tokom naredna 3 veka se Serdika razvila u lep, bogat i dobro razvijen grad sa brojnim javnim građevinama i pogodnostima za život stanovnika. Kada je car Dioklecijan izvršio podelu rimske provincije Dakije na Dakiju Ripensis – na obalama Dunava i Dakiju Mediterraneu, Serdika je bila glavni grad Dakije Mediterranee. Grad je tokom narednog 1,5 veka rastao, te ga je Car Konstantin nazvao “svojim Rimom”. Arheološkim istraživanjima su otkriveni delovi glavnih i sporednih ulica, čiji su originalni delovi i drevni ostaci očuvani do danas. Na primer, u podvožnjaku između zgrada Predsedništva i Veća ministara je originalni deo najprometnije ulice iz 6. veka, koja je povezivala Istočnu kapiju grada sa centrom Serdike. Put se dalje račvao do prirodnog uzvišenja, na kome se danas nalaze bulevari Kneza Dondukova i Cara oslobodioca. Ulice drevne Serdike su ostavile značajan trag na urbano planiranje današnje Sofije, odredivši oblike njenih prometnica i bulevara, čime je očuvan nekadašnji sistem. Serdika je imala vodosnabdevanje i kanalizaciju. Lekoviti izvori Serdike su bili poznati širom rimskog carstva. Forum, koji se nalazio u centru grada se na istočnom kraju završavao portikom. Javne zgrade su odredile obrise naselja. Ostaci gradske kuće, većnice su pronađeni ispod današnjeg hotela Sofia Balkan Sheraton. Ostaci rezidencije, čije su prostrane sobe bile zagrevane podnim grejanjem su pronađeni južno od foruma, ispod današnjeg trga Svete Nedelje. Ostaci zgrade u kojoj su održavani sastanci najvišeg tela i aristokratskog dela društva su pronađeni u podnožju današnjeg Ministarstva kulture, dok su delovi bazilike iskopani ispod zgrade Suda. Hram posvećen božanstvima zdravlja i medicine, Asklepiju i Higiji su se nalazili u delu grada sa termalnim izvorima, zapadno i jugozapadno od Lekovitih bazena današnje Sofije. Dragocene informacije o bogovima koje su poštovali stanovnici Serdike, njihovim hramovima i statuama su pronađeni na novčićima koji su kovani tokom vladavine cara Marka Aurelija /161-180/.
Serdika je bila jedan od najstarijih utvrđenih gradova balkanskog poluostrva, jer je prva tvrđava sagrađena u periodu od 176. do 180. godine. Obrisi tvrđave Serdike se i danas vide. Severna okrugla kula je dobro očuvana, kao i severni zid sa trougaonom kulom. Od četiri kapije Serdike koje su gledale prema svim stranama sveta, očuvane su samo istočna i zapadna. Natpis na kapijama svedoči : „Srećno ! Najveći i božanski carevi Marko Aurelije Antonije Augustus Germanic Sarmatic, otac otadžbine, Pontifex Maximus i Licijus Aurelius Commodus Augustus Germanic Sarmatic, sagradiše zidine tvrđave Serdanpolisa kada je Trakijom vladao upravnik Aselius Aemilius, carev izaslanik i strateg, izabran za budućeg konzula”. Novo, još jače utvrđenje, sa više kula je bilo sagrađeno krajem 3. i početkom 4. veka na mestu prve tvrđave. Dodate su velike količine zemljanih nasipa, kojima je tvrđava okružena. Poslednje utvrđenje Serdike, pre nego što je postala deo Prvog Bugarskog Kraljevstva, sagradio je Car Justinijan I /527-565/. Novi odbrambeni zid Serdike je dodat postojećim zidinama, kada je utvrđenje ojačano odbrambenim kulama. Spoljne odbrambene zidine su na udaljenosti od 20 metara okruživale glavno utvrđenje.
Serdika /Sertica/ je tokom rimske uprave i vladavine bila jedan od glavnih urbanih uporišta Balkana. Serdika je u Tabuli Peutingeriani, vodiču o Rimskoj Imperiji iz 2. i sa početka 3. veka, opisana kao veliki i značajan grad, čija tvrđava ima dve kule. Grad Serdika je bio posebno značajan u periodu između 4. i 6. veka, zahvaljujući širenju i jačanju hrišćanstva. Car Konstantin Veliki je 13 godina živeo u Serdiki i navodno je imao običaj da kaže „Sedika je moj Rim”. Ime Serdika se pominje u hrišćanskim zapisima kao mesto jednog od prvih ekumenskih sabora, 343. godine, koga istorija i vera označavaju kao Sabor u Serdiki. Na ovom Saboru su donete značajne odluke o sudbini hrišćanstva u odnosu na arijansku veru, a veruje se da je mesto održavanja ovog skupa bila crkva Svete Sofije, nazvana po najvećoj Božanskoj mudrosti, jednoj od najznačajnijih simbola Sofije. Sintagma “Sveta Sofija, tj. Mudrost Božja” je sinonim i jedno od ranih imena za mladog Isusa Hrista. U 14. veku ime ove crkve toliko se odomaćilo u oblasti Serdike da je impliciralo novo, tj. ime današnjeg naziva prestonice Bugarske. Tokom perioda rimske vladavine, od 2. do 7. veka, grad je nosio ime Ulpia Serdika, i bio napredno i razvijeno sedište rimske provincije “Unutrašnje Dakije”. Padom Rimskog carstva, grad su uništila plemena Gota i Huna. Obnovio ga je vizantijski car Justinijan I, koji mu je povratio nekadašnji sjaj i značaj. Najbolje očuvan i obnovljen spomenik iz tog perioda je bazilika Svete Sofije, iz 6. veka, sagrađena na mestu velike nekropole Serdike, na ostacima tri ranije svetinje. Tokom srednjovekovnog Bugarskog Carstva, pod nazivom Sredec – centar, grad je bio vojni i upravni centar Zapadne Bugarske, dostigavši materijalni i duhovni vrhunac. Tada je sagrađeno nekoliko bogato ukrašenih crkava. Tokom dva veka vizantijske vladavine, grad je ponovo preimenovan u Triadicu ili Tralicu, po Svetom trojstvu. Čuvena Crkva Rotonda Svetog Đorđa je najstariji očuvani pravoslavni hram Sofije koji i danas ima svoju originalnu svrhu, u kome se nalazi muzej pod zaštitom UNESCO-a. Crkva Rotonda Svetog Đorđa u Sofiji je sagrađena u 4. veku po veoma složenom projektu – prostrani, kružni glavni prostor naosa natrkivljuje kupola, sa četiri polukružne apside. Hram Svetog Đorđa Rotonde je tokom vremena značajno menjao svoj izgled. Najpre su ga razorili Huni, te je obnovljen i pretvoren u džamiju tokom osmanskog perioda vlasti. Rimska Rotonda Svetog Đorđa je nedavno obnovljena i predstavlja zanimljivu znamenitost koju treba posetiti, zbog svoje jednostavne ali jedinstvene arhitekture, izuuzetnih ostataka fresaka i celokupnog nasleđa iza oltara. Rotonda Svetog Đorđa u Sofiji je uronjena nekoliko metara ispod današnjeg tla. Ovaj hram je deo istorijske arhitektonske celine spomenika, koji obuhvataju temelje velike bazilike, sa ostacima jedinstvenog sistema grejanja – tzv. hipokaustom, kao i kamenim podovima na jednoj od glavnih ulica drevne Sofije, koji je odlikovao vešto izveden kanalizacioni sistem. Ovaj arheološki kompleks crkve i drevni ostaci su se u antičko doba nalazili na području dela grada u kome je živeo Car Konstantin. Carska rezidencija je ovde pronađena, ispod postojećeg obližnjeg hotela Rila. Danas Crkva Rotonda Svetog Đorđa predstavlja najstariju građevinu Sofije, izuzetno burne i bogate istorije, u kojima posetioci uživaju, jer je ovaj grad nekoliko puta izrastao iz ruševina i pepela, da bi postao jedan od večnih evropskih metropola.
Verovatno je središnji položaj Sofije na Balkanskom poluostrvu odredio novo ime grada, Sredec – u sredini – kada ga je bugarski kan Krum osvojio 809. godine. U Sredecu su čuvane svete mošti Ivana Rilskog, koje su donete ovde uz velike počasti 946. godine, te su njihovo prisustvo smatrali blagoslovom za grad. Kada je grad potpao pod vlast Otomanskog carstva, Sredec je bio glavni grad provincije Rumelije i razvio se u značajan islamski centar, orijentalnog izgleda. Iz tog perioda su očuvane Bujuk džamija i Banija Baši džamija, kao i pravoslavna crkva Svete Petke Samardžijske, sagrađena na ostacima drevne vizantijske i rimske svetinje.
Krajem 19. veka, posle Oslobođenja je arhitektonski izgled Sofije značajno promenjen, kada je Sofija proglašena za glavni grad Bugarske kneževine. Izvršena je sveobuhvatna obnova i izgrađene su brojne javne građevine i zgrade za stanovanje – Kraljevska palata, Vojni klub, Narodna Skupština i druge, po planovima evropskig arhitekata i u skladu sa trendovima tog vremena. Tokom 20. veka su na izgled i razvoj Sofije značajno uticali bugarski graditelji, po ugledu na ostvarenja najprestižnijih stilova evropske arhitekture. Najbolji primeri predstavljaju zgrade Centralne pijace, Lekovitih izvora, Suda, Univerziteta u Sofiji, Narodnog pozorišta, Narodne biblioteke, Narodne banke i drugih. U tom periodu je u Sofiji sagrađen veliki broj crkava – Katedrala Svetog Aleksandra Nevskog, Ruska crkva, Crkva Svete nedelje i jedna od najvećih sinagoga u Evropi. Izgradnja stanova je takođe značajno napredovala – pored porodičnih kuća, nastale su brojne višespratnice, koje i danas odražavaju urbani izgled Sofije. Socijalistički period Bugarske od 1944. do 1989. godine je ostavio svoj trag građenjem upravnih zgrada i brojnih industrijskih delova u novim gradskim područjima, koja su obuhvatila delove kotline oko Sofije.
Katedrala Aleksandra Nevskog u Sofiji, tzv. čuvena Zlatna crkva je sedište Bugarskog patrijarha, nacionalni spomenik kulture i takođe najlepši i najgrandiozniji simbol glavnog grada Bugarske. Katedrala Svetog Aleksandra Nevskog je simbol Sofije nazvan po ruskom knezu kao zahvalnost Rusiji sto je 1878. godine oslobodila Bugarsku od Turaka. Crkva Aleksandra Nevskog je jedna od retkih crkava Bugarske koja je preživela period komunističke vlasti. Vernici koji dolaze u Sofiju, kao i stanovnici grada obavezno prisustvuju liturgijama u Crkvi Svetog Nikolaja Tamaturga, poznatoj kao Ruska crkva, celivajući grob arhiepiskopa Serafima i ostavljajući poruke za molitvu, verujući da će im svetac pomoći u duhovnom okrepljenju. Crkva Svete Nedelje je tako veoma značajna znamenitost Sofije koja je doživela terorostički napad i razaranje 1925. godine od članova komunističke partije, tokom opela generalu Konstantinu Georgijevu koga su ubili dan ranije i postavili eksploziv u temelje crkve. Tada je ubijeno 150 ljudi i ranjeno 500. Crkva Svete Nedelje čuva svete mošti srpskog kralja Milutina koje su izuzetno poštovane od brojnih vernika koji često posećuju ovo sveto mesto i odaju počast svetom kralju.
Danas područje drevne Serdike i srednjovekovnog Sredeca uživa status istorijskog i arheološkog parka koji obuhvata četiri zaštićena područja. Istorijski nalazi Sofije su izuzetno bogati. Ostaci od izuzetnog kulturnog značaja u Sofiji obuhvataju nasleđe iz perioda antike, srednjeg veka i perioda posle oslobođenja od otomanske uprave i 20. veka. Novi generalni plan Sofije uključuje istorijsko jezgro grada u UNESCO svetsko kulturno nasleđe.
Sofija se nalazi u području polja visokih planina, bogatih geo-termalnom vodom, koje je zahvaljujući svojim povoljnim prirodno-geografskim uslovima bilo naseljeno tokom više milenijuma. Na visini od 9 do 10 metara ispod površine današnjeg grada su pronađeni ostaci naselja iz broznanog doba. Grad Sofija je nastao na razmeđi tradicionalnih puteva koji su povezivali Evropu sa Azijom i Mediteranom. Tokom svoje duge istorije se Sofija stalno razvijala, a svaki istorijski period je grad obogatio brojnim tragovima koji danas upotpunjuju njegov izgled. Njihov spoj danas čini osnovni moto Sofije : “Stalno u usponu – nikada star”. Među najznačajnijim znamenitostima Sofije je Nacionalni Arheološki Muzej, koji treba obavezno posetiti. U Arheološkom muzeju su izloženi nalazi iz drevnog antičkog i srednjovekovnog perioda, riznice, oružje i objekti klesani u kamenu, svojom lepotom jasno opisuju svoju namenu – bogate istorije. Sofiju danas krasi više od 250 arhitektonskih, arheoloških i istorijskih znamenitosti. Sofija ima brojne hotele i raznovrstan smeštaj namenjen turističkim posetama, a turistima je na raspolaganju veliki broj turističkih programa u gradu i okolini. Mnogi programi obuhvataju razgledanja izvanrednog nasleđa pod zaštitom UNESCO-a, neke turisticke ture su povećene razgledanju bugarskih manastira, crnomorskih turističkih centara ili programi koji ističu kulturno nasleđe. Posetioci Bugarske se susreću sa bogatim istorijskim, umetničkim i kulturnim riznicama, imaju mogućnost da uživaju u jedinstvenoj gastronomiji i dožive kulturnu raznolikost, kao i veličanstvene pejsaže i očuvanu prirodu i divljinu, izuzetne lepote.
