Skopje Makedonija
Skopje je glavni i najveći grad Makedonije koji broji trećinu ukupnog stanovništva države. Skopje je politički, kulturni, privredni i adminstrativni centar Makedonije i nesumljivo jedan od najveličanstvenijih gradova Balkana, smešten na reci Vardar i sasvim okružen prekrasnim planinama, među kojima je planina Vodno koja dominira čitavim područjem i pruža prekrasan pogled na grad Skopje, na čijem vrhu /1061 metara/ je veliki Milenijumski krst, do koga vodi žičara Vodno Skopje /trase dužine 1750 metara/. Tokom drevnog perioda njegove istorije je bio poznat kao Scupi, čiji se značaj na raskrsnici brojnih komunikacija između istoka i zapada, danas može videti u arheološkom nalazištu Skupi, na obodu grada.
Skopje se nalazi na gornjem toku reke Vardara, otprilike na sredini glavnog balkanskog puta – nekadašnjeg Via Militaris – Via Diagonalis, koji je od rimskog doba pravcem sever-jug povezivao nekadašnji Singidunum /današnji Beograd/ i Atinu, takođe povezan sa karavanskim Ignjatijevim putem – Via Egnatia koji je vodio do Konstantinopolja – Carigrada, današnjeg Istanbula. Skopje je grad koji leži na nadmorskoj visini od 225 metara, okružen brojnim planinama. Skopje ima vlažnu, subtropsku klimu, sa toplim i vlažnim letom i hladnom, kišnom i često snežnom zimom. Dva prekrasna veštačka jezera – Matka i Treska koje puni reka Treska – nalaze se samo par kilometara od centra Skopja.
Područje današnjeg Skopja je bilo naseljeno još od 4000 godine p.n.e., a ostaci iz doba neolita su pronađeni u skopskoj tvrđavi Kale. 148. godine pre n.e. je grad Scupi pripao rimskoj provinciji Makedoniji, kada doživljava izuzetan razvoj i postaje veliki i značajan verski centar sa episkopskim sedištem. 518. godine je razoran zemljotres potpuno uništio drevni grad Scupi. Veličanstvene građevine, brojna javna kupatila i drevni amfiteatar izgrađen u rimskom stilu, velika crkva sa podovima od mozaika u Skupiju su nestali sa lica zemlje. Posle podele rimskog carstva na dva dela, 395. godine, grad Scupi je pripao Istočnom Rimskom carstvu – Vizantiji, sa sedištem u Carigradu – Konstantinopolju. Početkom srednjeg veka su se Viznatinci i Bugari borili za vlast nad gradom. Vizantijski car Justinijan I je u 6. veku sagradio tvrđavu Kale u Skopju. Od 1189. godine je grad Scupi bio pod vlašću srpskog srednjovekovnog kraljevstva, kao i njegov glavni grad do 1346. godine. U Skopju se kralj Dušan krunisao za cara 1346. godine, a 1349. proglasio svoj Zakonik. 1392. godine grad Skopje osvajaju Turci koji su mu dali ime Üsküp i držali ga pod opsadom do 1912. godine, narednih 500 godina. Tokom perioda osmanlijske vlasti su u Skopju sagrađene brojne tipične otomanske građevine orijentalnog stila poput Bezistana, Kamenog mosta, Daut Pašinog hamama, Cifte Hamama, Isa Bej džamije, Isak beg džamije /Aladža džamija/, Kapan Hana, Kuršumli hana, Suli hana, džamije Sultana Murata, Mustafa Pašine džamija, džamija Jahja Paše... Okupatori Osmanlije su upravljali Starom Srbijom koju su držali u priličnoj zaostalosti. Skopje je nažalost, preživelo teško razaranje tokom Velikog turskog rata u požaru austrijskog generala Silvija Pikolominija, 25-27. oktobra 1689. godine, pošto su osvojeni Kačanik, Prizren, Peć i Skopje. Rat Svete lige, tj Veliki bečki rat je vođen od 1662. do 1699. godine i predstavlja skup vojnih sukoba između Osmanske Carevine i tadašnjih evropskih hriščanskih sila, ujedinjenih u Svetu ligu /Sveto Rimsko Carstvo, Poljska, Rusija i Mletačka Republika/. Posle ovog rata su od Turaka oslobođeni veliki delovi srednje Evrope, a moć Osmanskog Carstva je oslabila. Zbog nemogućnosti da vlada gradom, suzbije kugu i onemogući Osmanlijama da Skopje koriste kao važan centar okupljanja snaga za operacije, general Pikolomiji je potpuno spalio Skopje, čije građevine su uglavnom bile od drveta, pa je ostala pustoš. Međutim, Turci su povratili snagu i započeli kontraofanzivu protiv Austrijanaca, a mnogi Srbi su, plašeći se osvete Turaka jer su u ovom ratu vojno pomagali Austrijance, pokrenuli Veliku seobu ka Ugarskoj, krećući se za svojim patrijarhom i austrijskom vojskom koja se takođe povukla ka Ugarskoj i Austriji. Oko 37.000 srpskih porodica je prešlo u Austriju, što čini najmanje 185.000 ljudi, a na Kosovu su opustela brojna sela /oko 360 sela/. Posle Velike seobe Srba, 1690. godine, kosovsko-metohijsko stanovništvo je značajno razređeno i skoro celo područje Metohije i delovi Kosova su opusteli, a gradovi Prizren, Peć, Đakovica i Skopje vremenom dobijaju izrazito turski i albanski karakter.
Posle oslobođenja Skopja i Prištine, tokom Prvog i Drugog balkanskog rata, 1912. i 1913. godine, gradovi toga područja srpske kraljevine prvi put dobijaju vodovod i kanalizaciju /koji i danas funkcionišu/, električne centrale, infrastrukturu, bolnice, gimnazije, bogoslovije u kojima rade i služe najugledniji srpski lekari i profesori.
1912. godine je Skopje proglašeno za glavni grad Vardarske Banovine Kraljevine Jugoslavije. U prošlosti su na današnjem Kamenom mostu preko Vardara u Skopju – ranije Dušanovom mostu, stajali spomenici posvećeni kralju Petru I i kralju Aleksandru Karađorđeviću kao simbol srpskog oslobođenja od vekovne vlasti Osmanskog carstva i ujedinjenja sa ostalim srpskim zemljama i srpskim narodom. Danas su na njihovom mestu spomenici posvećeni Damjanu Gruevu i Goce Delčevu. Posle Prvog Svetskog rata je grad Skopje postao deo novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca /Kraljevine Jugoslavije/. Kada je Srbija 1912. godine oslobodila jug od Turaka, Skopje je bilo zapuštena orjentalna kasaba u kojoj su se na prste mogli izbrojati novi objekti. 1929. godine je stvorena administrativna jedinica Vardarska banovina Kraljevine Jugoslavije, sa sedištem u Skopju i sa apsolutnom srpskom etničkom većinom. Vardarska Banovina je obuhvatala gradove Leskovac, Prištinu, Prizren, Bitolj, Đevđeliju i Berovo. Politički vođa i tvorac ogromnih promena malog orijentalnog naselja /kasabe/ u moderan velegrad sa razvijenom industrijom, drugim privrednim delatnostima i porastom stanovništva, bio je ugledan arhitekta i dugogodišnji gradonačelnik Skopja, dr Josif Mihajlović /1887-1941/. Srbija je pokrenula ambiciozne projekte kako bi modernizovala Skopje i obnovom, izgradnjom i razvojem podržala politički centar većeg dela svoje države koji bi podsećao na status nekadašnjeg carskog sedišta tokom vladavine Cara Dušana.
Međutim, Prvi svetski rat je planove odložio. Ipak, u periodu između dva svetska rata se izgled grada značajno promenio na bolje. Skopje je postalo lep, moderan grad, dostojan svog srpskog epiteta “carsko Skopje”. U Kraljevini Jugoslaviji je ovaj grad uvek bio u centru značaja i brige, o njemu se vodilo više računa nego o Nišu, Prištini, Kragujevcu… mnogo, zaista mnogo se ulagalo u ovu sredinu. Skopje je bio grad projektovan da postane centar velikog dela države. Srpski vladari Karađorđevići su voleli Skopje i smatrali ga draguljem u svojoj kruni. Nekada su u centru Skopja na početku mosta stajala dva impozantna spomenika – jedan je bio spomenik kralju Petru, a drugi kralju Aleksandru koji su podsećali na uzaludne i teške ljudske i materijalne žrtve položene za jug države. Spomenici Karađorđevića su uklonjeni po dolasku bugarskog okupatora.
U Drugom svetskom ratu je bugarska vojska kao deo Sila osovine, osvojila Skopje. 1944. godine je Skopje postalo glavni grad Demokratske Makedonije /kasnije Socijalističke Republike Makedonije/ koja je bila federalna država i deo Demokratske Federativne Jugoslavije /kasnije Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije/. Grad Skopje se uspešno razvijao posle Drugog svetskog rata, ali je ovaj razvoj prekinut razornim zemljotresom 1963. godine, jer se grad nalazi u izuzetno seizmološki aktivnom području. Ovaj katastrofalni zemljotres u Skopju, jačine 6.1 kao nesrećni rezultat imamo 1066 poginulih i oko 80 % razorenog grada, među kojima su bile istorijske građevine u centru Skopja. Narednih godina je Skopje značajno obnovljeno, velikom pomoći svih republika Jugoslavije.
Većina otomanskih spomenika Skopja, od kojih mnogi potiču iz 15. i 16. veka, smešteni su u i oko zanimljivog trgovačkog kvarta – čaršije koji je sam po sebi redak i živi primer takvog urbanog ansambla, nastajao u periodu između 15. i 19. veka. Stari Bazaar Skopja /Makedonski Stara Čaršija, od turskog naziva Çarşšija, što znači pijaca/ u Skopju je staro trgovačko središte grada, uz poznati Kameni most i najveći bazaar na Balkanu /pored bazaara u Istanbulu/. Stara Čarsija Skopja se, kao gradski centar trgovine od 12. veka nalazi na istočnoj obali Vardara. Iako na Balkanu postoje mnogi gradovi sa dobro očuvanim istorijskim čaršijama – trgovačkim delovima, skopska čaršija je jedna od najlepših i najbolje očuvanih. U brojnim malenim radnjama skopske čaršije i danas žive i rade krojači, kujundžije, obućari, limari, sajdžije, zlatari, kao i mnoge radionice i radnjice koje pripremaju i prodaju originalnu hranu i napitke…., tako da toplo preporučujemo da ovde probate domaću toplu simit pogaču, što su nas naučili naši fantastični makedonski partneri. Išak Beg, jurišni turski zapovednik je verovatno bio usvojeni sin, ni manje, ni više, nego osvajača grada Skopja. Išak Beg je sagradio skup građevina na kraju trgovačkog kvarta koji je nastajao u podnožju ispod tvrđave, među kojima su bili gostionica sa ugrađenom bogomoljom – zaviye/imaret, bogoslovija – medresa, javna kupatila – hamam za oba pola, kao i han – smeštaj za trgovce. Stara skopska Čaršija se značajno razvila i dostigla svoj vrhunac tokom dugog vremena turske vladavine u Skopju, o čemu svedoči preko 30 džamija, nekoliko karavan-seraja, hamama /kupatila/ i drugih otomanskih građevina i spomenika. Hanovi Skopja kojih je uskoro nastalo nekoliko, služili su trgovcima za obavljanje posla u trgovačkom kvartu grada. Oni su bili smešteni u prostorijama u dvospratnim građevinama, okruženi dvorištem. Kupatila – hamami u Skopju predstavljaju svedočanstvo očuvane kulture kupanja, koje nije bilo samo značajno za održavanje higijene, već i kao društveno mesto susreta, posebno za susrete ženske populacije. Išak Beg je takođe 1438-1439. godine sagradio građevinu danas poznatu kao Aladža džamija /Alajja – ‘obojena’/, koja je služila u brojne svrhe, uključujući smeštaj i ishranu gostiju, često derviša, osoblja, porodice, kao i mesto druženja i verskih rituala. Namera Išak Bega je verovatno bila da razvije ‘svoje’ Skopje u urbani centar, što je kasnije nastavio njegov sin, Isa Beg, poznat kao osnivač Sarajeva, takođe savremenog glavnog grada Balkana. Tokom perioda između 16. i 17. veka je Stara Čaršija Skopja dostigla svoj urbani i trgovački vrhunac, razvivši se u jedan od najvećih i najznačajnijih orijentalnih starih bazaara – čaršija na Balkanu. Otomanski sultan Murat II je 1430. godine sagradio veliku džamiju na brdu Gazi Baba, verovatno na temeljima crkve koja je bila zapuštena od turske invazije 1391-1392. godine. Mustafa Pašina džamija u Skopju iz 1492. godine, nedavno obnovljena, sačuvala je dosta svoje blistavosti otomanskog ‘klasičnog doba’. Zasvođena kupola koju povezuje trobrodni trem i elegantni, vitki minaret predstavlja prototip mnogih džamija koje su kasnije sagrađene u pokrajinama Balkana, posebno u Mađarskoj i Bosni. Portal Mustafa Pašine džamije se svrstava među najlepše u svojoj kategoriji na Balkanu. Iako Starom Čaršijom – bazaarom Skopja preovladava islamska arhitektura, ovaj deo Skopja ima i nekoliko hrišćanskih crkava izuzetne vrednosti, koje treba upoznati. Stara čaršija Skopja je danas spomenik pod zaštitom države i sadrži brojne zanatske radnjice, čineći “pijacu po meri čoveka”, gde posetiocima toplo preporučujemo da probaju burek i druga vrhunski ukusna peciva i originalne poslastice i specijalitete. Suli Han koji se nalazi na skopskom Bazaru predstavlja spomenik kulture. Suli Han Skopje je smatran za jednu od najlepših građevina iz prve polovine 15. veka. Zdanje Suli Hana u Skopju se sastoji od prostranog kvadratnog atrijuma, oko kojeg je trem sa lukovima kroz koje se ulazilo u prostorije. Posle obnove se gostionica Suli Hana koristi u nekoliko funkcija, a u njemu su smešteni Muzej starog skopskog Bazara – Suli Han i Likovna Akademija Republike Makedonije.
Srborit je bila prva srpska Fabrika asfalta i katranskih proizvoda u starom Skopju, koja je svoje proizvodne pogone imala u Beogradu i Skopju – Mala stanica kod Mlina Balkan. Mala stanica koja se nalazi odmah iznad nekadašnje Nove železničke stanice – 1940. – danas Muzej Skopja, pretvoren u galeriju na adresi ul. Jordan Mijalkov, podno severnih padina planine Vodno, a nekada stanica uskotračne pruge Skopje – Struga. Ova asfaltna baza – fabrika ne bi bila otvorena da nije postojalo interesovanje Opštine grada Skopja, na čelu sa čuvenim arhitektom Josifom Mihailovićem, za uvođenjem ove korisne novotarije i u grad na Vardaru, čime se dodatno pospešila urbanizacija Skopja. O tome svedoči i podatak da su prve skopljanske ulice asfaltirane već juna 1932. godine.
1991. godine je Skopje postao glavni grad nezavisne Makedonije, kojoj je promenjeno ime u Severnu Makedoniju.
21. juna 2011. godine je kontroverzni, kolosalni spomenik Aleksandru Velikom, zvanično nazvan “Ratnik na konju” konačno postavljan na glavnom trgu Milenijum u Skopju. Skulptura visoka skoro 30 metara, uključujući betonsko postolje visoko 10 metara, dominira centralnim delom glavnog grada Makedonije. Ovaj spomenik, za koji kažu da je težak 30 tona je viši od okolnih zgrada. VMRO obnavlja mit o Aleksandru Velikom, ali mnogi Makedonci i dalje ostaju pri svome slovenskom poreklu. Oko trga i starog Kamenog mosta su u izgradnji izuzetno monumentalni spomenici i građevine koje izgledaju kao palate, uz takođe veoma jedinstvene i impresivne skuplture najznačajnijih ličnosti makedonske i regionalne istorije – Justinijan I, Sveti Naum, Ćirilo i Metodije, Goce Delčev…
Zanimljiva mesta – znamenitosti Skopja: Sahat kula, Daut Pašin Hamam, Kuršumli Han, akvadukt, Kameni most, tvrđava Kale, Mustafa Pašina džamija, Crkva Sveti Spas, manastir Sveti Pantelejmon u selu Gorni Nerezi, kanjon Matka, gondola do Krsta Milenijum na planini Vodno…
Crkva Svetog Spasa Skopje
Crkva Svetog Spasa je zadužbina srpskog cara Dušana koja se nalazi u Staroj čarsiji – bazaaru Skopja i ima neobičan arhitektonski stil i skroman spoljašnji izgled. Crkva Sveti Spas u Skopju je trobrodna građevina čiji je centralni brod zasvođen lukovima, sa drvenim zvonikom na vrhu. U crkvenom dvorištu Svetog Spasa su stepenice koje vode u donji deo male crkve koji je ukopan pod zemlju. Ova svetinja je izgrađena početkom 19. veka na ostacima originalnog hrama iz vremena vladavine cara Dušana. Stradala je u ogromnom požaru u Skopju 1689. godine po naredbi austrijskog generala Pikolominija tokom austrijske ofanzive ka jugu jer tada najrazvijeniji turski grad od Beograda do Soluna sa oko 60000 stanovnika – poharala kuga. Naime, polovina crkve Svetog Spasa Skopje se nalazi pod zemljom po naredbi sultana iz 17. veka kojom je bilo zabranjena gradnja hrišćanskih svetinja viših od džamija.
Crkva Sveti Spas Skopje je bila jedini hram u Skopju u kome je Srbima od 1870. do 1918. godine bilo dopušteno bogosluženje. Crkva Svetog Spasa Skopje čuva jedan od najlepših drvenih rezbarenih ikonostasa u Makedoniji i verovatno na Balkanu. Ovo pravo remek delo je umetnički rad čuvene debarske mijačke rezbarske makedonske škole “Mijaka”. Mijački rezbari Makarije Frčkovski i Petar Filipovića Garkata su završili ovaj ikonostas 1867. godine, započet početkom 19. veka. Ikonostas crkve Svetog Spasa u Skopju je 6 metara visok, dužina mu je 10 metara i podeljen je na 5 horizontalnih nivoa. Na ovom prekrasno izrezbarenom ikonostasu je rezbarska grupa mijačkih umetnika uspela da predstavi brojne scene iz Starog i Novog zaveta, značajne geometrijske ornamente i figure flore i faune, kao i svoje lične majušne portrete tokom izrade. Oduševljen lepotom veličanstvenog duboreza ikonostasa Crkve Svetog Spasa u Skopju, kralj Aleksandar Karađorđević je naručio zvona za crkveni zvonik koji je dograđen. Deo fresaka na južnom zidu crkve Svetog Spasa Skopje potiče od starije svetinje iz 16. veka.
U crkvi Sveti Spas u Skopju se pale sveće za stradale Srbe i srpske sveštenike Konstantina Minovića Koče i Konstadina Ristovića koje su brigalno ubile bugarske zločinačke snage VMRO-a tokom bugarskog terora u ovim krajevima Makedonije i Stare Srbije. Crkva Sveti Spas je tokom najtežih vremena turskog jarma bila jedina slobodna srpska crkva, iako je njome zvanično vladala Carigradska patrijaršija. 1901. godine je crkva Svetog Spasa u Skopju oduzeta srpskoj zajednici i proglašena sedištem skopskog metropolita. Goce Delčev, osnivač i istaknuti vođa Makedonskog oslobodilačkog pokreta iz 1903. godine je sahranjen u dvorištu crkve Svetog Spasa u Skopju, koja je od 1945. godine mauzolej ovog revolucionara.
Mustafa Pašina džamija Skopje
Mustafa Pašina džamija se nalazi na platou iznad starog bazara Skopja i predstavlja najlepšu islamsku građevinu u Makedoniji. Džamiju je 1492. godine sagradio Mustafa Paša, vezir na dvoru sultana Selima I. Mustafa Pašina džamija u Skopju je veoma elegantna i dobro očuvana, jer tokom vekova nisu vršene nikakve dogradnje. Unutrašnjost džamije je lepa, jednostavna i prostrana. Kada zakoračite u Mustafa Pašinu džamiju u Skopju, pogledajte igru vrhova funtane, trema i džamije. U turbetu pored džamije je sahranjena ćerka Mustafa Paše. Mustafa Pašinu džamiju krasi prekrasna bašta sa ružama, iz koje se pruža lep pogled na ceo bazaar Skopja.
Millenium Skopje – Milenijumski krst Skopje
Krst Milenijum je 66 metara visok krst, smešten na vrhu planine Vodno u Skopju. Krst je postavljen u čast 2000 godina hrišćanstva u Makedoniji i svetu. Izgradnja Milenijumskog krsta je započeta 2002. godine sredstvima Makedonske pravoslavne crkve, makedonske vlade i donacijama Makedonaca iz čitavog sveta. Milenijumski Krst u Skopju se nalazi na najvišem mestu na planini Vodno, poznatom od vremena Otomanske imperije pod nazivom “Krstovar”, što znači “mesto za krst”, jer je na njemu ranije postojao mali krst. 8 septembra 2008. godine, na dan nezavisnosti Republike Makedonije je počela da radi žičara-uspinjača Vodno do Milenijumskog krsta, a od 2009. godine su ovde restoran, prodavnice suvenira, razni turistički objekti….
Zlatna Vizantijska Tura
Srednja Vizantijska Tura
Mala Vizantijska Tura
Makedonija planinarenje
Planinarenje Makedonija i Albanija
Juzni Balkan tura
Sveto naslede Balkana
Nepoznati Balkan
EX YU + Albanija tura
Balkan tura Albanija-Makedonija-Bugarska-Rumunija
