Seoski turizam Knjaževac

Knjaževac se nalazi u Istočnoj Srbiji, oko 280 km jugoistočno od Beograda, autoputem E-75, u blizini granice sa Bugarskom, oko 60 km od Niša i 150 km od Sofije. Opstina Knjaževac i okolina su neopisivo lepi i kulturološki izuzetno zanimljivi, okruženi veličanstveno lepim i besprekorno čistim rekama i izvorima, kao i prekrasnim planinskim vencima, među kojima je Midžor 2169 metara, najviši vrh Stare Planine , među najvišim planinskim vrhovima Srbije. U Knjaževačkom području su priroda i istorija učinile mnogo, a skoro na svakom koraku se susreće staro sa novim. Kućerci iz prošlosti, vodenice-valjarice potočare, očuvani predmeti narodne radinosti, stari zanati i raznovrsni običaji Istočne Srbije, zajedno sa brojnim mogućnostima za aktivni odmor i turistička razgledanja bogatog kulturno-istorijskog nasleđa iz drevnog, rimskog i srednjovekovnog perioda – čine boravak u knjaževačkom kraju posebno zanimljivim. Region oko Knjaževca je etnografska riznica, zahvaljujući bogatoj tradiciji religioznih verovanja i dobro očuvanih običaja povezanih sa drevnim narodnim verovanjem slojeva staroslovenskog i starobalkanskog naroda i kulture koju je kasnije nametnula hrišćanska tradicija. Zbog mostova je grad Knjaževac poznat i kao ”mala Venecija”.

Knjaževac je čuven po proizvodnji voća i prirodnog meda, kvalitetnom vinu iz bogatih vinograda i vinogradarstvu još od rimskog doba, kao i po izvanrednim rakijama travaricama….. Timočka krajina je poznata i kao vinogradarska oblast i deli se na dva područja : severni krajinski i južni knjaževački. Za prostor Belog Timoka vezuju se danas dva vinogorja: Vrbičko i Džervinsko. Vrbičko vinogorje obuhvata srednji tok Belog Timoka, a Džervinsko vinogorje se nalazi u gornjem toku Belog, odnosno Svrljiškog i Trgoviškog Timoka, na padinama Ozrena, Svljiških planina i Stare planine.

Budžak, deo koji obuhvata podnožje najviših vrhova Stare planine, administrativno pripada opštini Knjaževac i zbog svoje zapostavljenosti i zabačenosti nosi i danas ime koje na turskom jeziku znači zakutak, ugao ili ćošak. Trgoviški Timok ili Strma reka izvire na zapadnim padinama Stare planina, ispod njenog najvišeg vrha – Midžora, koji je i najviša planina Srbije, manje od 1 km od granice sa Bugarskom. Strma reka od sela Kalna dobija ime Trgoviški Timok, po knjaževačkom selu Trgovištu, zatim se spaja sa Svrljiškim Timokom i skupa čine reku Beli Timok. Planinska oblast Budžak je trougao između Knjaževca, srpsko bugarske granice i pirotskih sela, u kome je život cvetao od antičkih vremena i doba rudarenja Rimljana do kraja 19. ili posebno sedamdestih godina 20. veka, kad je počeo da propada ovaj veličanstveno lepi kraj poznat i po srpskim stočarima, sa stadima od nekoliko stotina ovaca, više desetina koza i konja. Postoje pretpostavke i istraženi arheološki podaci da je područje Budžaka bilo naseljeno već tokom Bronzanog doba – 1400 do 800 godina p.n.e. Podaci o naseljima ovog dela Stare planine iz sredine 16. veka pokazuju da je većina naselja na tom području postojala i pre skoro 500 godina. Burni istorijski, kulturni i privredni uslovi su uticali na promene u demografskoj situaciji ovog kraja – raspadanje porodičnih zadruga, masovno pomeranje i iseljavanje stanovništva…. Od kraja 19. veka (1879. godine) do početka 21. veka, staroplaninsko stanovništvo se smanjilo za više od 3 puta, a broj članova po domaćinstvu za 5 puta. Suočeno sa surovim uslovima planinskog života i besperspektivnošću, stanovništvo Budžaka se intenzivno iseljavalo u ravničarske predele Belog Timoka i u veće okolne gradove. Danas, prosečan stanovnik staroplaninskih sela ima više od 60 godina, što je 7 stanovnika na 1 km2.

Ceo prostor od Stare Planine na severu do planine Belasice na jugu u današnjoj Makedoniji, i od Sićevačke klisure na zapadu do mesta zvanog Pobit kamen na istoku, iza Sofije je jedinstvenpo mnogim odlikama i naziva se Šopluk, po Šopovima ili Šopima – sloveniziranim starosedeocima vlaškog porekla, izmešanim sa doseljenicima. Torlak je deo Šopluka i njegovi stanovnici – Torlaci se razlikuju od svojih suseda i prepoznatljivi su u odnosu na druge etničke grupe u Šopluku. Neki istraživači u Šopluk uključuju u Vidin, Belogradčik i Berkovicu i ističu da je naziv Torlak sinonim za Šopluk “u suženom obliku”. Više vekova se za Torlake znalo ne samo u bližoj okolini, već do Carigrada i najudaljenijih područja Vlaške – svuda dokle su stizali pečalbari – zanatlije i sezonski radnici…. Pirot je bio središte Torlaka, a od prve polovine 19. veka i najveće torlačko naselje…. Tokom zime se torlačko stanovništvo ženilo i udavalo i pravilo nove planove za pečalbu….

Narodno predanje nedri Šope kao veoma stari narod. Jedna legenda iznosi da, kada je Bog stvarao svet, prvog dana je stvorio jednog Šopa, drugog dana drugog, i tako redom sve do šestog dana, a onda se umorio i seo sedmog dana da se odmor, pa napravio kalup po kome je stvorio sve ostale ljude. Pored ove legende postoji verovanje da, kada Bog poželi da vidi kako žive ljudi na Zemlji, siđe na Balkan – Staru planinu do vrha Vidlič kod Caribroda.
Šopi ili Šopovi su starinački narod Helma i potomci Sribala – grčki Tribala, koje Kedrin svrstava u Srbe, a Halkokondil u ilirske Srbe i najstariji narod na svetu. Šopi su kao i Sribali srodnici medskih Rašana, ali ih etimološki izvode od Sapeja, naziva jednog egejskog plemena koji je samo oblik rašanskog narodnog i antičkog imena Sapai, danas poznatog pod imenom Šopi ili Šopovi, koje semantički dolazi od iskvarenog oblika naziva So/r/bi, Sa/r/bi ili Se/r/bi. Pod ovim imenom na Baltiku postoji srpsko pleme Sabi, dok na Istoku u Petore;ju postoje srpski Sobi, po kojima je čitava Indija dobila ime Sofir – Sobir, kako beleži Sveto pismo.
 
Granice Šopluka nisu sasvim jasne, niti su ikada bile čvrsto određene, ali se pod ovim imenom podrazumeva zajednički naziv za prilično veliku oblast pretežno planinskog karaktera, koja se pruža na jugu od Atosa u Grčkoj, preko Plačkovice i Maleških planina, dalje od belopalanačko-vlasinsko-pčinjskog predela na zapadu do Iskera, Dupnice i Strume, uključujući i sofijski prostor na istoku, pa na sever planinskim vencem Balkana – Stare planine do Južnih Karpata i dalje na sever, zaključno sa Lužičkim Srbima.

Šopluk je prevashodno planinsko područje centralnog dela Balkana, koji se proteže kroz Srbiju, Bugarsku i Makedoniju područjem preko 12.000 km2 i obuhvata sledeće delove koji se izdvajaju: Krajište /oko gradova Ćustendila, Bosilegrada i Radomira/, Maleševo /jugoistočno od grada Osogova/, Slavište i Pijanac /u blizini reke Pčinje/, Vlasina /oko Vlasinskog jezera i grada Crne Trave/, Grahovo /oko gradova Breznika i Pernika/, Bure /zapadno od grada Trna/, Znepolje /južno i istočno od grada Trna/, Lužnica /oko gradova Babušnice i Ljuborađe/, Torlak /okolina gradova Pirota i Dimitrovgrada/, Zagorje /istočna strada Stare Planine/, Zaglavak /jugoistočno od grada Knjaževca/, Zaplanje /okolina grada Gadžin Hana/, Budžak /okolina grada Kalne/, Sofijsko polje i Sofijska dolina. U srpskom Šopluku, kao i u delu bugarskog i makedonskog Šopluka, stanovništvo govori Prizrensko-timočkim ili Torlačkim dijalektom srpskog jezika.

Budžak – Dario Božić 

Budžak je stara srpska reč koja se koristi za označavanje zabačenog mesta – izolovanog kraja. Učitelji zvanične škole i srpska lingvistika, šireći neznanje, pogrešno nas informišu da se radi o turskoj reči. Na severu Stare Planine, u knjaževačkom kraju, postoji oblast koja se naziva Budžak. Ona se nalazi ispod najviših vrhova – Midžora, Babinog zuba, Orlovog kamena, Petrove čuke i Jalovika. Možemo samo misliti koliko je stara ova reč, ako se toponim nalazi na Staroj planini, starijoj od svih ostalih?

Antički istoričar Strabon nam saopštava od Budžaku u “Geskoj pustinji” ispod Karpata, u donjem delu reke Dunav. Jasno je da toponim postoji više od hiljadu godina pre najezde Turaka iz Male Azije, ako je mesto nastanka Turaka uopšte tamo, kao što tvrdi zvanična istorija ?

U vreme Filipa Makedonskog, Skife iz Budžaka isteruju Geti i ovladavaju ovom teritorijom. Potom pomen ovog toponima imamo i u vreme vladavine Aleksandrovih naslednika, kao što je Lisimah, kada nam Strabon saopštava sledeće :

U Budžaku, Drohimet – car Geta, zarobio je živog Lisimaha, koji je krenuo protiv njega u pohod. Ukazavši Lisimahu na siromašnost svoju i svoga plemena, a takođe na njihovu nezavisnost, on ga je savetovao da se ne bori protiv takvih plemena, već da osnuje sa njima prijateljske veze. Posle ovih reči, car je organizovao zarobljeniku svečani pir, zaključio sa njim dogovor o družbi i istovremeno ga oslobodio iz zarobljeništva.

U prvom veku pre nove ere, pomen o Getima i Geto-Dačanima iščezava, da bi se kasnije pojavili slavni Goti, koji su pokorili Rim i posle nekoliko vekova ovaj narod iščezava kao kaplja vode na suncu…. Čudno, zar ne ? A postoji mnogo dokaza da su Goti govorili istim jezikom kao Iliri, Srbi, Dardanci. Nisu slučajno ta dela izostavljena iz naučne istorije, kao što su i mnoga jevanđelja izbačena iz biblije. I zavičaj im se poklapa sa zavičajem Belih Srba, što se po zvaničnoj istoriji doseliše iz Budžaka, Bukovine i okolnih krajeva…. Tamo se u narodnim pesmama još uvek peva o Srbima, najlepšim, najhrabrijim, najokretnijim momcima, a kolo igra kao posred Šumadije.

 

 

SHARE IT: