Sarajevo Bosna i Hercegovina
Sarajevo je glavni grad i najveci grad Bosne i Hercegovine, a takode i glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine, te centar Kantona Sarajevo. Sarajevo i okolina su dugo /bili/ glavni kulturni i politički centar Bosne i Hercegovine. To je region koji nudi sve, počev od uzbuđenja orijentalnog središta Sarajeva do jedne od poslednjih prašuma Evrope, u Nacionalnom Parku Sutjeska, na istoku države.
Kulturno, prirodno, istorijsko i duhovno nasleđe Sarajeva je svakako među najzanimljivijim na čitavom Balkanu, jer su se u Sarajevu susrele velike istočne i zapadne sile i ostavile svoje uticaje u ovom, još uvek prilično nepoznatom uglu sveta – prvobitno mali seoski trg Tornik, zatim Trgovište, Staro Trgovište i, najzad, Vrhbosna, stara župa u zemlji porodice Pavlović, koja se pominje 1244. godine. Turci su definitivno osvojili Vrhbosnu nešto pre 1450. godine kada je naselje preimenovano u Sarajevo. Tada su pod gradom osnovali varoš i u njoj sazidali veliki saraj (dvor), po kojem je ova danas znamenita varoš i dobila ime. Posle više od 400 godina otomanske uprave, 1878. godine je Sarajevo postalo, praktično preko noći, deo Austrougarske monarhije. Ovo je bila vrlo velika promena koja je doprinela potpuno novom stilu gradnje, arhitekturi i načinu života stanovnika grada Sarajeva. Uprkos opiranju, ovaj deo istorije Sarajeva je doneo brojne pogodnosti njegovom stanovništvu. Austrougarsko carstvo je u Sarajevo dovelo industriju, obrazovanje, bolju infrastrukturu i nove tehnologije, koje su predstavljale određenu vrstu ispitivanja pre primene u Beču. Zahvaljujući tome je Sarajevo 1885. godine bilo prvi grad u Evropi sa potpuno elektrificiranim sistemom tramvaja koji je još uvek u upotrebi, sa građevinama uz Miljacku koje čine najbolje primere austrougarske gradnje, nastale ubrzo pošto je Sarajevo postalo deo Austrougarskog carstva – Gradska kuća – Vijećnica, Marijin dvor – Marienhof, zgrada Predsedništva, zgrada Zemaljskog muzeja, zgrada pošte, palate, katedrale…. Hotel Evropa Sarajevo je bio prvi moderan hotel, osnovan 1882. godine na raskrsnici orijentalnog i evropskog Sarajeva, a tada najpoznatije i najposećenije mesto susreta u Sarajevu. Projektovao ga je češki arhitekta Karlo Paržik, koji je sa 26 godina došao u Sarajevo, u kome je radio skoro 60 godine. On je autor nekih od najpoznatijih i najlepših građevina i zgrada Sarajeva.
Kad je određena lokacija Gradske vijećnice u Sarajevu na desnoj obali Miljacke, Austro-Ugarska vlast je zaključila da je zbog gradnje potrebno srušiti dva restorana i jednu kuću. Vlasnik te kuće bio je stari Benderija, starosedelac Sarajeva, koji nije dozvolio da se njegova kuća ruši iz bilo kojeg razloga. Stoga je posle dugih pregovora zatražio isplatu u dukatima i prenos njegove kuće na drugu stranu obale, opeku po opeku. Oni su to učinili i od tada se ova kuca zove Inat kuća. Mnogi kažu da je Inat kuća dokaz bosanske tvrdoglavosti. Inat kuća u Sarajevu je 1997. godine pretvorena u restoran u kojem se poslužuju tradicionalna bosanska jela. Ispred stoji natpis: „Bila sam na onoj strani, ali pređoh ‘vamo iz inata.”
Kroz Sarajevo od istoka prema zapadu protiče reka Miljacka koja nastaje od nekoliko vrela u podnožju planina Romanije i Jahorine, obzirom da region Sarajeva pripada jednom od najviših planinskih regiona Bosne i Hercegovine. Grad Sarajevo leži na nadmorskoj visini od 511 metara i potpuno ga okružuju Olimpijske planine koje dosežu i 2000 metara visine: Bjelašnica, Jahorina, Igman, Treskavica i Trebević. Jahorina se proteže koridorom i kantonom Goražde, direkno do jugoistoka Sarajeva, graničeći se sa planinom Bjelašnicom. Jahorina je prekrasna sarajevska Olimpijska planina visoka 1913 metara i zapravo smeštena u centru sarajevskih planina. Poput drugih planina oko Sarajeva, Jahorina je popularna ski destinacija, poznata po ski stazama i bogatoj ponudi zimskih sportova i aktivnosti. Tokom Olimpijskih igara 1984. godine su na Jahorini održana ženska skijaška takmičenja, dok su se takmičenja za muškarce odigravala na planini Bjelašnici. Danas je planina Jahorina veoma popularna zimska ski destinacija, odlična za brojne zimske sportove i aktivnosti u prirodi – skijanje, planinarenje, snow board i sankanje. Jahorinu odlikuje preko 40 km ski staza, kao i savremena infrastuktura i oprema. Ovaj sarajevski region pripada najrazuđenijem i najvećem planinskom delu Bosne i Hercegovine, te zahvaljujući osunčanosti uživa u toplom i srdačnom osećanju u malim sredinama u i oko Sarajeva. Posle provere instaliranih kabina žičare na Trebeviću, u januaru 2018. godine je izvršena prva probna vožnja sarajevske gondole – jednog od simbola Bosne i Hercegovine. Planirano je da sarajevska žičara do vrha Trebevića ima 33 kabina-gondola, svaka sa po 10 mesta, kapaciteta 1200 osoba sat. Umesto nekadašnje brzine sarajevske žičare kojoj je trebalo 12 minuta da stigne do vrha, nova žičara do vrha Trebevića stiže za 7 minuta i 15 sekundi.
Sarajevo je primer određene delimične viševekovne borbe protiv spoljnig uticaja i sažimanja tih uticaja u jednu od najraznovrsnijih kultura Evrope. Zaista, postoji samo nekoliko mesta na svetu sa pravoslavnim i katoličkim crkvama, džamijom i sinagogom na pešačkoj udaljenosti od 10 minuta jedna od druge. Ako postoji i jedan grad u Evropi koji sa lakoćom opkoračava Istok i Zapad, to je Sarajevo. Ovde su vizantijsko i otomansko Carstvo Istoka i rimsko, mletačko i augarsko carstvo Zapada, ostavili neizbrisiv trag kroz kulturu, tradicije i religije, što Sarajevo čini elegantnim, kosmopolitskim gradom. Šetnja pak, kroz Baščaršiju – istorijski stari deo Sarajeva je šetnja kroz jedinstvenu prošlost ovog grada. Od užurbanih, otomanskih kvartova, načičkanih poslastičarnicama, aščinicama, kafanama i brojnim zanatskim radionicama i radnjicama, do administrativnog i kulturnog centra iz doba Austrougarske, Sarajevo obuhvata najbolje iz oba sveta. U Sarajevu ljudi imaju vremena za porodicu i prijatelje. Često se stoga u Sarajevu kaže da se vrednost čoveka ne meri materijalnim dobrima, već prijateljima.
U neposrednoj blizini Ilidže je spomenik prirode Vrelo Bosne, do koga se stiže stoletnom alejom drvoreda dugom 3 km. Velika Aleja je zasađena 1894. godine i obuhvata oko 726 drveta divljeg kestena, predstavljajući prekrasno šetalište, vožnju bicikla, trčanje… To je spomenik prirode sa izvorima, potocima bujne sveže vode… Vrelo Bosne u Sarajevu je morfološki, hidrološki i boganički fenomen prirode, koji je među najlepšim znamenitostima Sarajeva i okoline. Na području Vrela Bosne je glavni izvor pijaće vode u Sarajevu – Bačevo, koji obuhvata preko 603 hektara i čini prirodno stanište 26 raznih vrsta biljaka i 20 životinjskih vrsta, od kojih su neke endemske vrste. Ovo područje je takođe i stanište autohtone vrste pastrmke.
Severozapadno od Sarajeva se nalaze naselja drevnog Bosanskog Kraljevstva, od kojih su u 14. i 15. veku nastali gradovi poput Visokog, Fojnice i Vareša. Na kraju Sarajeva je prostranstvo kanjona Gornje Drine, veličanstvene prirode, koja očekuje sve vrste eko-avanturista i ljubitelja prirode.
Žuta Tabija – Žuti Bastion u Sarajevu je topovsko utvrđenja protiv opsade i napada austrougarskih trupa izgrađeno 1908. godine, koje se nalazi na Jekovcu, iznad dela grada Kovači, a među Sarajlijama je poznat i kao Top kula. Žuti bastion – Žuta tabija je jedno od najznačajnijih obeležja Sarajeva i Sarajlija, kao i svih posetilaca koji su osetili nezaboravnu panoramu Sarajeva sa ovog mesta. Tokom istorije je ova tvrđava menjala nazive i zvala se Bastion Ahmet Paše Rustempašića, Jekovačka tvrđava i Basion pod Kapijom. Istorija grada Sarajeva posebno pamti period okupacije austrougarske vojske pod komandom Josipa Filipovića, 1878. godine, kada je ovde nastao snažan pokret otpora okupatoru. Danas se sa Žute Tabije čuju plotuni tokom Ramazana, koji označavaju vreme iftara. Obnova tvrđave Žute Tabije u Sarajevu je započeta okvirnim projektom koji je delo čuvenog sarajevskog arhitekte Mufida Garibija. Dozvola za obnovu od Instituta za zaštitu kulturnog, istorijskog i prirodnog nasleđa Kantona Sarajevo je obezbeđena i u toku su arheološka iskopavanja u zidinama unutrašnjeg dela Žute Tabije u Sarajevu.
Grad Sarajevo obiluje muzejima, među kojima su Muzej Grada Sarajeva, Muzej Savremene Umetnosti, Narodni Muzej Bosne i Hercegovine /osnovan 1888. godine/, Istorijski Muzej Bosne i Hercegovine i Muzej Književnosti i Pozorišne Umetnosti Bosne i Hercegovine. U Sarajevu se nalazi i Narodno Pozorište Bosne i Hercegovine, osnovano 1919. godine, kao i Sarajevsko Pozorište Mladih. Druge kulturne institucije Sarajeva su : Centar za sarajevsku Kulturu, Sarajevska Bibioteka, Umetnička galeriju Bosne i Hercegovine i Bosanski Institut, privatna biblioteka i umetnička zbirku, sa fokusom na bosansku istoriju.
Na jednom od poslednjih obronaka Trebevića koji je uronio u grad, uređen je prostrani i monumentalni Spomen-park Vraca. Spomen-park Vraca je podignut kao sećanje na bitke i žrtve nepokorenog Sarajeva tokom narodnooslobodilačke borbe 1941 — 1945. godine. Spomen Park Vraca je svečano otvoren 25. novembra 1981. godine.
Znamenitosti Sarajeva : Baščaršija, istorijski trgovački centar iz doba Otomanskog Carstva, Vrelo Bosne, Gazi Husrev-begova džamija, Ferhadija džamija, Carska džamija, Ali-pašina džamija, Morića Han, Većnica-Gradska kuća, Sahat kula, Stara pravoslavna crkva, Pravoslavna Crkva Rođenja Presvete Bogorodice, Katolička katedrala Srca Isusovog, Sinagoga, Bijela i Žuta Tabija, neolitsko arheološko nalazište u Butmiru, Rimski most, vodopad Skakavac, planine Jahorina, planine Bjelasnica, Trebevic i Igman, Ilidža…
BAŠČARŠIJA SARAJEVO
Reč “Baš-čaršija” bukvalno znači glavna čaršija i označava prostor oko trga na kome se nalazi sebilj, kasnije prosiren na stari trgovački centar Sarajeva. Baščaršija je nastala sredinom 15. veka, kao privredni deo novoosnovanog naselja, izgrađenog u orijentalnom stilu, čiji urbani kostur čine objekti podignuti sredstvima Isa-begova Isakovića. Baščaršija je građena po ugledu na arapski suk /niz prostranih placeva povezanih bezbrojnim spletom uličica/. Baščaršija ima suvenirnice, javne fontane i česme, kao i živopisni bazaar, u kome se prodaju tradicionalni predmeti od metala, nakit i keramika. Ulice Baščarsije još uvek nose nazive posvećene zanitima, koji su cvetali tokom njenog vrhunca. Svaka ulica Baščaršije je posvećena pojedinom zanatu, u kojima se predmeti izrađuju na autentičan način, dok su neki predmeti podređeni savremenim potrebama i željama. Na Baščaršiji se nalazi Svrzina Kuća, sagrađena u 18. veku, koja predstavlja jedan od najautentičnijih primera načina života tokom otomanskog perioda u Sarajevu. Svrzina kuća u Sarajevu je verovatno jedan od najlepših očuvanih primera jedinstvene tradicionalne bosanske arhitekture.
STARA PRAVOSLAVNA CRKVA SARAJEVO
Stara pravoslavna crkva na Baščaršiji je nastariji očuvani sakralni objekat u Sarajevu i okolini koji predstavlja najbogatiji i najvažniji kulturno istorijski spomenik od prvorazrednog značaja za opštu kulturnu baštinu. Nije precizno utvrđeno kada je nastala Pravoslavna crkva u Sarajevu i ko je njen ktitor. Drevni temelji i jedinstvena unutrašnja arhitektura stare pravoslavne crkve Sarajevo, sa dvospratnim arkadama oko naosa, potiču iz ranohrišćanskog perioda (5. ili 6. vek). Stara Pravoslavna crkva u Sarajevu je dobrim delom ukopana u zemlju. Praovougaone je osnove, bez oltarske apside, duga je 14,50 metara i široka 16,50 metara, a visina unutrašnjosti je 8 metara. Neobična osnova i oblik stare Pravoslavne sarajevske crkve, srednji deo hrama – naos odvojen stubovima i dvospratnim arkadama, zidana oltarska pregrada, kameni svećnjaci ispred oltara, dva sloja na najstarijim ikonama na ikonostasu i nadgrobni spomenici nađeni oko pravoslavne crkve u Sarajevu svedoče o njenoj starosti. Postoje pisani podaci iz 1539. godine, iz kojih se sa sigurnošću može tvrditi da je Pravoslavna crkva u Sarajevu u to vreme postojala. Za staru crkvu, kao najstariju očuvanu građevinu Sarajeva se vezuje i prva srpska osnovna škola u tom gradu iz 1539. godine.
O gradnji stare pravoslavne crkve u Sarajevu je sačuvana legenda da ju je gradio kraljević Andrija, brat legendarnog srpskog Kraljevića Marka Mrnjavčevića. Zbog čestih požara, stara pravoslavna crkva u Sarajevu je mnogo puta obnavljana, da bi svoj današnji izgled dobila početkom 18. veka. Stara pravoslavna Crkva i ikonostas, koji se sastoji od izuzetno ukrašenog i pozlaćenog kamenog i drvenog dela, sa ikonama iz perioda od 16. do 19. veka, čine posebno značajan spomenik srpskog kulturnog nasleđa. Među ikonama stare pravoslavne crkve u Sarajevu je nekoliko vrednih ikona majstora Radula iz 17. veka. U jedinstvenoj riznici Stare pravoslavne crkve Sarajevo se čuva preko 700 predmeta – prekrasna zbirka ikona, starih knjiga i rukopisa i kujundžijski radovi. Kameni ikonostas i polijelej ispred oltara, kameni sud sa svetom vodom, ostaci drevnih ikona i srednjovekovnih nadgrobnih spomenika oko stare pravoslavne crkve u Sarajevu pružaju autentične podatke o srednjovekovnim religijskim zadužbinama i pravoslavnom nasleđu u Sarajevu iz 12. i 13. veka.
GAZI HUSREF-BEGOVA DŽAMIJA
Gazi Husref-begovu džamiju je najlepša i najveća džamija u ovom delu Evrope. Gazi Husref-begovu džamiju je 1530. godine izgradio bosanski Gazi Husrefbeg, najveći dobročinitelj Sarajeva, osmanski vojskovođa i namesnik Bosne, koji je svoj život posvetio Sarajevu – gradu kojem je na trajno korištenje podario svu svoju imovinu. Gazi Husrev-begova džamija (1530/31.) je najznačajnija islamska građevina u Bosni i Hercegovini, koja se po svojim arhitektonskim vrednostima, razigranom osnovom, višekupolnim sistemom i smelim konstruktivnim rešenjem arhitekture, izdvaja od svih potkupolnih džamija građenih u ovom regionu. Istovremeno su nastali i dvorišni zidovi sa kapijama, kao i šadrvan, na čijem je mestu 1892. godine podignut današnji šadrvan. Pored toga, današnju celinu Gazi-Husref Begove džamije sačinjavaju i dva mauzoleja u obliku oktogona, zgrada mekteba, slavina sa toplom vodom, te zgrada muvekithane. U zapadnom delu dvorišta Gazi Husref Begove džamije se nalazi abdesthana sa toplom vodom, koja je u upotrebi od 1530. godine. 1858-59. godine je pored abdesthane Gazi-Husref Begove džamije sagrađena i muvekithana, u kojoj se nalaze instrumenti korišćeni za merenje visine sunce, radi određivanja preciznog vremena za molitvu.
GAZI HUSREV-BEGOV BEZISTAN
Gazi Husrev begov bezistan je masivni kameni sarajevski objekat, bazilikalnog tipa, koji se proteže u dužini od 109 metara duž istoimene ulice u centru Sarajeva. Bezistan u Sarajevu su izgradili dubrovački majstori po nalogu tadašnjeg bosanskog sandžakbega Gazi Husrefbega, u razdoblju od 1542. do 1543. godine, sa 52 dućana poređana u dva niza, u unutrašnjosti objekta i trećim nizom dućana, sa njegove spoljašnje strane, uz ulicu Kujundžiluk. U sarajevskom bezistanu se prodavala tekstilna, uglavnom uvezena roba, a najčešće skupocena svila iz Burse. Sa obližnjim Tašlihanom, Gazi Huserefbegov bezistan je činio organsku celinu. Danas ga u Sarajevu zovu “Dugi bezistan” i služi kao trgovački centar.
ALI PAŠINA DŽAMIJA SARAJEVO
Ali Pašina dzamija u Sarajevu, izgrađena 1561. godine uz grob Ali Paše, osnivača bosanskog sandžaka, rodom iz Sarajevskog polja je jedna od najlepših džamija sa kupolom. Ali Paša je umro 1557. godine, a na samrti je diktirao testament, po kome je naredio zidanje džamije tik uz njegov grob, koja ce biti finansirana njegovim sredstvima, što se i ostvarilo.
KATEDRALA SRCA ISUSOVA SARAJEVO
Projekat za izgradnju Katedrale Srca Isusova u Sarajevu uradio je Josip Vancaš, kombinujući elemente romanike i gotike, čime je stvorio sintezu po kojoj se ovaj objekt izdvaja od ostalih te vrste. Po tom projektu urađen je i deo enterijera katedrale. Izgradnja katedrale započela je 1884. godine, a 1889. godine objekt je završen i predat na korišćenje Sarajevskoj gradskoj opštini. Dubrovački Biskup je prisustvovao otvaranju. Mirovne demostracije septembra 1991. godine ispred katedrale su prethodile ratu u Bosni. Zgrada je oštećena tokom opsade Sarajeva, ali nije sasvim uništena, te je izvršena obnova. Katedralu Srca Isusovog često koriste kao jedan od simbola Sarajeva : iznad ulaza u katedralu je deo zastave i grba sarajevskog kantona, a kule romaničkog stila su predstavljene na zastavi i grbu grada Sarajeva.
LATINSKA CUPRIJA – RIMSKI MOST SARAJEVO
Latinska ćuprija je dobila ime po latinluku – obližnjoj latinskoj, tj. dubrovačkoj trgovačkoj koloniji. Rimska ćuprija je izgrađena 1798. godine, kao zadužbina sarajevskog trgovca Hadži-Abdulaha Zige. Most je verovatno imao četiri jaka kamena stuba koja su nosila pet lukova, ali je regulacijom Miljacke, krajem 19. veka, jedan luk zazidan. Preko ulice, nasuprot Latinskom mostu, 28.06.1914. godine, Gavrilo Princip izvršio je atentat na austrougarskog prestolonasednika Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, što je bilo opravdanje i dovelo do Prvog Svetskog rata. Principovo delo je omogućilo Austrougarskoj izgovor za kojim je tragala radi započinjanja neprijateljstava protiv Srba, što je ubrzalo početak Prvog svetskog rata. Želeći da uništi austro-ugarsku vlast na Balkanu i ujedini sve narode južnih Slovena u federaciju, Princip je verovao da prvi korak mora biti ubistvo člana carske porodice Habsburga, ili visokog vladinog zvaničnika. Avgusta 1914. godine je car Vilhelm shvatio prevaru – “Engleska, Rusija i Francuska su se dogovorile …. da upotrebe sukob između Austrije i Srbije kao opravdanje za početak rata radi našeg istrebljenja…” Rat je iskorišćen radi uništenja svakog nacionalnog otpora svetskoj hegemoniji masonskog bankara. On izražava svoju talmudsku mržnju prema čovečanstvu. Razmislite o nepotrebnoj patnji koju su izazvali u ova svetska rata. “Teror” je samo produžetak ovog rata prema čovečanstvu koji traje….
Pripadnici omladinskog pokreta Mlada Bosna, koji su se međusobno takmičili kome će pripasti privilegija za ubistvo prestolonaslednika Franca Ferdinanda su svi znali napamet Gorski Vijenac, izabravši herojsku smrt umesto života sluge pod stranom vlašću. Na suđenju u Sarajevu, kada je 28. oktobra 1914. godine Gavrilo Princip osuđen na dvadeset godina robije, izjavio je da nije nišanio vojvotkinju, već generala Oskara Poćoreka, vojnog zapovednika Bosne. Austro-Ugarska je proglasivši odgovornost Srbije za uzrok rata, započela Prvi svetski rat 28. jula 1914. godine. Sarajevo je dugo u svetu bilo ili potpuno nepoznato ili poznato jedino, ili uglavnom po tom atentatu. Latinski most je posle Drugog svetskog rata nosio naziv Principov most, po Gavrilu Principu, a danas ponovo nosi naziv Latinska ćuprija.