Šar planina
Masiv Šar Planine se nalazi između dolina Gostivara i Tetova u severoistočnoj Makedoniji, sa Mavrovskim jezerom na njenom južnom delu i masivom planine Korab na zapadu. Odatle svojim malim delom obuhvata teritoriju Albanije, dok severni i severozapadni delovi Šar planine leže na teritoriji Srbije, na Kosovu i Metohiji, čija ljupka goranska sela se nalaze bukvalno preko planinskog prevoja. Šara se prostire na površini od 1600 km2, od čijeg ukupnog masiva je 56,25 % u Makedoniji, 43,12 % u Srbiji i 0,63 % u Albaniji. Planina Šara je najveca planina Makedonije, dužine 80 km i oko 30 km široka. Pašnjaci, vrhovi, doline, šume i reke Šare su ogromne i prostrane. Šar planinu odlikuje lednički reljef, predivne šume, potoci i reke. Šar Planina ima veoma zanimljivu vegetaciju, koja živi do visine od 1000 metara, šume se na Šari prostiru do 1700 metara nadmorske visine, a iznad njih leže pašnjaci, koji zauzimaju oko 550 km2. Šar planina je nastala u periodu Tercijera, od kada su najviše delove Šare činile velike ledene naslage leda i snega. Granice planine Šare se protežu od kosovskog grada Prizrena, tokom reke Lepenca do grada Kačanika, prelaze srpsko-makedonsku granicu i kanjon reke Dervene, čineći Pološku dolinu. Granica je u blizini izvora Vardara pod nazivom Vrutok i nastavlja do mavrovske doline. Na tom mestu reka Radika odvaja dve najviše makedonske planine – Šaru i Korab. Posle toga se obod Šare smanjuje do mesta gde se spajaju granice tri države : Makedonije, Srbije i Albanije. Obod Šare tada prati put do malog kosovskog sela Rastelice, te daljem tokom reke Globočice, Plavske reke i reke Belog Drima stiže ponovo do Prizrena. Šar planina ima 43 planinska vrha visine iznad 2500 metara. Zanimljiva je činjenica da ukoliko pešačite kroz planinu Šaru od polazne tačke veličanstvenog vrha Ljubotena, nećete se spustati na nadmorsku visinu ispod 2000 metara, čitavim putem planinarskim stazama u dužini bar 80km do planine Koraba !
Dvadeset sedam od ukupno 39 ledničkih jezera leze na mekedonskoj strani Šar planine. Najvece ledničko jezero Šare je Bogovinsko jezero, smešteno u blizini vrha Borislaec, na nadmorskoj visini od 1960 metara. Ono je dugo 452 metra i siroko 225 metara, dubine od 2,2 metra. Sledeće je Crno Jezero, smesteno takođe u blizini vrha Borislaec, na nadmorskoj visini od 2122 metara. Ono je duzine 248 metara i širine 185 metara, duboko 2,2 metra. Treće ledničko jezero na Sari je jezero Golem gjol, na nadmorskoj visini od 2180 metara, dugo 290 metara, siroko 115 metara i duboko 5,6 metara. Na srpskom delu Šare, najvažnija jezera su Livadičko /2173 metara nadmorske visine. Jažinacko jezero /2180 metara/ u blizini Ezerske cuke, Veliko jezero /2400 metara/ u blizin vrha Bistrice…. Oko 72 reke čine planinske kanjone i doline. Najvaznije reke Šar planine su Vrutocka, Vrapciska, Golema, Mazdraca, Bogovinska, Kamenjanska, Pena, Lesocka, Beloviska, Vratnicka, Plavska, Sarstica, Petrostica, Ljubinska, Rastelicka reka i druge. Najpoznatiji vodopad se nalazi na Beloviskoj reci i visok je 43 metara. Vodopad reke Lešnice, visine 25 metara je smešten u blizini Titovog vrha.
Najpoznatiji zimski skijaški centar Makedonije je Popova Šapka, koji se nalazi na makedonskoj strani planine Šare, na nadmorskoj visini od 1780 metara, oko 35 km od Skopja. Skijaški centar Popova Šapka nudi izuzetan skijaški ambijent i raznovrstan hotelski smeštaj. Posetioci iz Makedonije i brojnih inostranih zemalja se vraćaju posle skijaške sezone na Šaru radi odmora, zabave ili avanturističkih dozivljaja. Popova Šapka je najpoznatiji skijaški centar u Makedoniji koji se nalazi na Šar Planini na visini od 1700 metara. Ski Centar Popova Šapka je udaljen 18 km od Tetova i 53 km od Skoplja i do njega se tokom čitave godine stiže bez većih problema, zahvaljujući dobrom kvalitetu saobraćajnica. U prošlosti je Popova Šapka bila izuzetno popularno skijalište stare Jugoslavije, a posle mnogo godina ponovo postaje interesantno kako nostalgičarima, tako i novim generacijama skijaša. Domaćih i stranih turista je sve više i ski Centar Popova Šapka ponovo dobija stari sjaj. Ski Centar Popova Sapka raspolaže sa više žičara sedežnica i ski liftova. Ukupna dužina ski staza iznosi 20 km, a dužina žičara i ski liftova je 6.070 metara, sa kapacitetom od 4000 skijaša na sat i prosečnom brzinom od 3 m/s. Nekadašnja gondola, dužine 7 km, koja je išla od Tetova do Popove Šapke nije u funkciji od 2001. godine. Nabolje staze Ski Centra Popova Šapka su „Ceripasina”, „Ge”, „Sveti Ilija”, „Aerodrom”, „Mali Jelak” i „Potok” jedan i dva, a najviši vrhovi skijališta su na visini preko 2500 metara. Popova Šapka ima tri ski staze uređene po kriteriumima FIS –a, od čega se na stazama Orlova i Jezerino svake godine održava međunarodni Šarplaninski kup u slalomu i veleslalomu. Za različite nivoe skijaških veština i sve vrste bordinga, čak i zahtevan skijaš može da pronađe stazu i prepusti se spustu na Popovoj Šapki. Veliko uživanje je spuštati se po sunčano vremenu sa visine od 2.500 metara do 1.100 metara po sunčanom vremenu. Osnovna odlika Popove Šapke je veliki broj sunčanih dana tokom skijaške sezone, ali i velika količina sneznog pokrivača. Ljubitelji free-ridea ovde pronalaze obilje pogodnih terena za vožnju van staza. Za ljubitelje freeridea skijalište Ski Centra Popova Šapka specijalno organizuje celodnevne off-piste ture, sa specijalno konstruisanim ratrakom sa zatvorenim kabinskim prostorom, koji prima 20 skijaša. Popova Šapka je bila domaćin evropskog i balkanskog skijaškog šampionata. Postoji dve mogućnosti dolaska na Popovu Sapku : kolima ili zičarom iz Tetova. Žičara je duga 6 km i njome se do vrha putuje oko 36 minuta.
Šarplaninec je stara rasa psa čuvara iz regiona Šar planine. Dobila je ime po šarplaninskom vencu u kome je ova rasa najrasprostranjenija. Šarplaninca je 1995. godine priznao Ujedinjeni Kenel Klub. Šarplaninac takođe ima čast da ga cene makedonski i nekadašnji jugoslovenski Kenel klub. Pretpostavlja se da Sarplaninac, stariji od istarskog ovčara, iako ne tako star kao grčki ovčar ili turski akbas, kao zaštićeni čuvar opstaje u održivom broju u Srbiji i Makedoniji. Prvi put je šarplaninac ozvaničen kao posebna rasa pasa 1930. godine. Od 1975. godine se sprovodi uspešan izvoz u Ameriku i Kanadu, radi kontrole kojota, gde možda leži njegova budućnost. Šarplaninac je danas u Srbiji i Makedoniji cenjen kao vredan, moćni čuvar stada. Brojan u zemljama svoje postojbine, šarplaninac je još uvek deo velikih stada i okretno radi oko stoke ili služi kao čuvar. Visoko kvalitetni mlečni proizvodi, uglavnom sir i feta sir se proizvode u mnogim ovarnicima Šare i okolnih planina.
