Reka Piva – Manastir Piva
Piva je jedna od veličanstvenih reka Crne Gore. Piva teče severozapadnim delom Crne Gore kroz gorostasne planine uz granicu sa Bosnom i Hercegovinom, čineći spektakularno lepo okruženje i kanjon, čije litice dostižu visinu od 1000 metara. Piva je zapadna granica šireg područja Durmitora /2522 metra/ koji obuhvata Pivsku planinu /istočno od toka reke Pive/ i prima na jugu vodu pritoke Komarnice. Zapadno od Pive su jednako visoke planine Golija /1942 m/, Bioč /2397 m/ i Maglić /2388 m/. Od izvora Sinjca, reka Piva teče prema severu do Šćepan Polja, gde se uliva u reku Taru, sa kojom u daljem toku čine reku Drinu.
Regionalni park prirode “Piva” predstavlja prirodnu vezu između nacionalnih parkova “Durmitor” i “Sutjeska” u Bosni i Hercegovini, te je njegovo osnivanje prepoznato nizom nacionalnih i međunarodnih dokumenata i inicijativa. U Parku prirode Piva je prisutno preko 1500 vrsta biljaka od kojih su mnoge /preko 80 registrovanih do sada/ retke i ugrožene vrste. Prisutno je i oko 2000 vrsta gljiva, bogatstvo lekovitog bilja, kao i dobro očuvane šume belog i crnog bora, bukve i jele, javora, smrče i jasena, koji upotpunjuju bogatstvo flore u parku. Šume Parka prirode Piva su stanište divljaci – medveda, divlje svinje i srne.
Područje Piva je dalo niz izuzetno uglednih ličnosti, među kojima se neke ličnosti poreklom iz regiona Pive posebno ističu, kao što su Bajo Pivljanin, Mehmed paša Sokolović i četiri srpska partijarha – Makarije, Gerasim, Antonije i Savatije, svi iz porodice Sokolović.
Međutim, 7. juna 1943. godine, na dan obretenja glave Svetog Jovana Krstitelja, u pivskom selu Dola se desio jedan od najstravičnijih i najjezivijih masivnih zločina, čiji razlozi do današnjih dana nisu potpuno objašnjeni. Po zvaničnoj istoriji, pripadnici ozloglašene SS Folkdojčerske Princ Eugen Divizije koju su činile nacističke i ustaške snage, ubili su 522 žitelja pivskog kraja, među njima i 109 dece. Smrt su sejali niz celo pivsko pleme, tako da je više od 1260 nevinih ljudi, žena, dece i staraca živo spaljeno u selima i katunima ili bačeno niz planinsku liticu i u jame. Spomen kompleks Dola u blizini Plužina svedoči o stradanju nevinih žrtava pivskog kraja koje su krvnički ubile nacističke snage. 2017. godine je Srpska Pravoslavna crkva kanonizovala novomučenike – neviine žrtve zločina u selu Dola i drugih masovnih ubistava u dolini reke Pive u junu 1943. godine.
U periodu između 1967. i 1975. godine je 10 km uzvodno od Šćepan Polja izgrađena Mratinjska Hidroelektrana i lučna brana visoka 220 metara, što je čini jednom od najviših lučnih brana u svetu. Tada je stvoreno veličanstveno Pivsko jezero, dužine 45 km i dubine 180 metara, čime su, nažalost reke Komarnica, Piva i njen kanjon potopljeni. Pivsko Jezero se prostire delom kanjona reke Komarnice i najveće je veštačko jezero u Crnoj Gori. Izgradnjom Mratinjske brane nije potopljen samo kanjon Pive, već su se rečni izvor i grad Plužine našli pod vodom.
Opština Plužine se prostire na površini od 852 km2. Kako je okružena visokim planinama Durmitorom, Vojnikom, Golijom, Volujakom i Maglićem, opština Plužine predstavlja izrazito planinsko područje. Osim opštinskog centra Plužina, u Pivi se nalazi oko 60 sela. Opština Šavnik pripada visokoplaninskoj zoni Dinarida Crne Gore i sa juga se graniči sa opštinom Nikšić, sa istoka su opštine Kolašin i Mojkovac, sa zapadne strane su Plužine, dok je na severnoj strani opština Žabljak. Svi potoci, sve reke i rečice šalju svoju vodu Bukovicom, odnosno Komarnicom, reci Pivi i pune akumulaciju hidroelektrane Mratinje – danas HE Piva. Sve ovo preporučuje područje Pive kao izuzetnu turističku destinaciju, pogotovo za zaljubljenike u planinarenje, sportove na mirnim vodama, krstarenje, vožnju čamcem, rafting, krstarenje, kanjoning…..
Brižljivo izmeštanje manastira Pive na višu lokaciju, kamen po kamen i njegovih pojedinačnih fresaka, tokom gradnje HE Mratinje, osamdesetih godina 20. veka je trajalo čitavu deceniju. Istorijski veoma značajan Pivski manastir je premešten sa nekadašnjeg originalnog mesta kod izvora Pive 2 km više mesto, kod novog dela Plužina, u selu Goransko, u blizini jezera Mratinje.
Crkva srednjovekovnog manastira Pive je trobrodna građevina od tesanog kamena, bez kupole, sa izdignutim središnjim delom. Pivski Manastir potiče iz 1573. godine i zadužbina je ondašnjeg mitropolita hercegovačkog Savatija, kasnije srpskog patrijarha. Pivski manastir je posvećen Vaznesenju Bogorodice. Kažu da su Pivski manastir podigli veliki vezir Mehmed-paša Sokolović i njegov bratanac – budući srpski patrijarh Savatije Sokolović, koji je stolovao u Peći u vreme gradnje manastira. Crkva manastira Pive je trobrodna bazilika, sa tri oltarske apside i pripatom, bez zvonika i kupole, građena od sivih i ruzičastih kamenih blokova. Manastir Piva obuhvata unutrašnjost potpuno oslikanu izuzetno vrednim i dobro očuvanim freskama površine 1260 m2, nastalih u periodu od 1604. i 1605. godine, koje su radili grčki slikari. Freske više zone priprate manastira Pive je oslikao slikar Strahinja iz Budimlje, čija predstava Presvete Bogorodice je posebno upečatljiva. Donju zonu priprate je 1626. godine oslikao slikar Jovan, do nedavno smatran kao Kozma. Isti slikar je oslikao pozlaćene ikone na prekrasnom, raskoško rezbarenom ikonostasu manastira Pive. Prestone ikone Bogorodice, Hrista i Vaznesenja Bogorodičinog je naslikao slikar Longin. Riznica Pivskog manastira predstavlja jednu od najbogatijih i najbolje proučenih manastirskih riznica u Srba. U manastiru Piva se čuva mnoštvo svetih i čudotvornih relikvija, rukopisa i svetinja.
“Akademski slikar-konzervator Dušan Nonin je od 1968. do 1981. godine rukovodio radovima na preseljenju živopisa manastira Pive, jedinstvenom projektu u Evropi jer je tom prilikom uspešno prenešeno 1300 kvadratnih metara živopisa na novu lokaciju, što je bio jedan od najvećih poduhvata konzervatorske službe uopšte….. Od ukupno 1300 kvadratnih metara fresaka skinuto je i preneto u rekonstruisanu građevinu, skoro bez ikakvog oštećenja oko 90 odsto, dok je samo 10 odsto neznatno oštećeno i naknadnim restauratorskim postupkom dovedeno u prvobitno stanje, što je prevazilazilo i najsmelija optimistička predviđanja stručnjaka. Na početku radova konsultovani su domaći i strani stručnjaci konzervatori i mnogi su dolazili i odlazili, a celokupnu odgovornost preuzeo je na sebe Nonin, svestan činjenice da ovakvo angažovanje zahteva celog čoveka, da bi posle trinaest godina mukotrpnog rada ostvario podvig skoro bez primera u svetu kojim se zadivila domaća i inostrana kulturna javnost”. Mile Ignjatović, istoričar umetnosti, 1987. godine. “Kada je Pol Filip jedan od svetskih i UNESKO eksperata za zaštitu spomenika kulture posetio 1969. godine kanjon Pive rekao je: „Do sada u svetu nisam video sličan poduhvat“. Pod rukovodstvom Dušana Nonina uspešno je skinuto oko 1300 kvadratnih metara živopisa iz pivskog manastira Uspenja Bogorodice, poduhvat koji je novosadskog umetnika uveo u krug vodećih evropskih konzervatora”. Prof. dr Bogdan Brukner, 1973. godine
“Slikar kopista freskoživopisa i portreta nastalih u manastiru Pivi, Dušan Nonin uvodi nas u složeni svet fresko slikarstva, teološke ikonografije i umetničke lepote. Proniknuvši u njenu suštinu lepote i univerzalne likovne i estetske vrednosti a potaknut snagom svog umetničkog temperamenta, Nonin nam je omogućio da se o ovom spomeniku kulture obavestimo na način koji sugeriše autentičnost. To su fragmenti fresaka znanih i neutvrđenih slikara među kojima se u priprati izdvajaju Pop Strahinja iz Budimlja i slikar Kozma. Svi ovi slikari nastavljači su vizantijske slikarske tradicije i stvarali su srpsku kulturu. Budući svestan da ukupnost elemenata jedne kompozicije, okružene mnoštvom drugih, odvraća pažnju od detalja, Nonin je kopirao fragmente u kojima su često anticipirane likovne vrednosti modernih umetničkih stremljenja. Otkrivajući, do tančina, suštinu i logiku tog slikarstva uključujući i njegove plastične vrednosti stvorio je jedan kulturno-istorijski fond umetničkog nasleđa. Kopirajući tuđu ikonografiju Nonin je, manirom vrsnog majstora kopiste i znalačkim izborom detalja, stvorio sopstvenu ikonografiju i originalnim slikarskim osećanjem, rekli bismo, novu kompoziciju. Izdvajajući ličnosti iz kompozicije u priprati i naosu manastira Pive i dajući im svoj originalan i lako prepoznatljiv pečat slikarske interpretacije, Nonin je obrazovao celinu koja govori o njemu kao slikaru kopisti koji je ovu u nas relativno mladu likovnu disciplinu uzdigao do nivoa umetničke kreacije”. Mile Ignjatović, istoričar umetnosti, 1992. godine
Područje Pive karakteriše opasna, divlja i nedirnuta prirodna lepota. Predeo oko reke Pive je gusto pošumljen, dok su krečnjačke zaravni usečene u kanjone, koje su stvorile reke Tara, Piva, Komarnica i Sušica, predstavljajući u svetu jedinstven sistem reka i dubokih kanjona. Pivska visoravan je retko naseljena, a njeni stanovnici, uglavnom stočari, posebno specijalizovani za uzgoj ovaca, žive u malenim zaseocima. Meso, mleko, skorup, sir, koza i vuna su proizvodi jedinstveno prepoznatljivog kvaliteta.
Tokom boravka gostiju u području reke i jezera Pive, na raspolaganju su raznovrsni sadržaji i aktivnosti:rafting na reci Tari, krstarenje po jezeru Piva, planinarenje, slobodno penjanje, vožnja brdskog bicikla, kajak avantura na Pivskom jezeru, ZIP line “let” preko Pivskog jezera, Jeep foto safari – “Durmitorski prsten”, vožnja kvadova, poseta vidikovcima, jahanje konja, poseta brojnim etno selima i kampovima, poseta kulturno istorijskim spomenicima….
Stabanska jezera (Veliko i Malo) se nalaze u podnožju južnih padina planine Volujak, iznad Pivskog jezera i pravi su dragulji prirode ! Naziv su dobila po selu Stabna, udaljenog oko 4,5 km. Veliko Stabansko jezero leži na 1.325 mnm, površine je oko 42.000 m2, dubine do 9 m, a dužine 300 m. Malo jezero je na 1.194 mnm, površine oko 10.500 m2, dubine oko 4 m, a dužine 160 m. Pri visokom vodostaju voda iz Velikog se preliva u Malo. Boja vode Velikog jezera je zelenkasta sa velikom providnošću (i do 8 metara), a Malog jezera je žućkasta, zbog muljevitog dna, sa providnošću do 2 metra. Ljetna temperature vode u jezerima je 16 – 20 C, a zimi ova jezera zamrznu. Jezera su bogata pastrmkom, a najlakše im se prilazi iz pravca Plužina, stazom uz Vrbnicu i Stabanski potok. Sadašnje Plužine je novo naselje jer je stari centar koji je bio niže, u dolini rijeke Vrbnice, svojevremeno potopljen. Po ulasku u grad na put koji vodi prema Stabanskim jezerima, u centru skrećete lijevo. Lokalni put za sela Vrbnicu, Stabnu, Stubicu i Župu pivsku iz Plužina ide obodom jezera i do mosta preko rijeke Vrbnice je dug oko 10 km. Iznad jezera se vide obronci planine Bioč (2.396 mnm) koja je od najviših planina pivske oblasti najbliža Pivskom jezeru. Predrag Popovic – Vrhovi Crne Gore-Peaks of Montenegro
