Razgrad Bugarska
Razgrad se nalazi na Ludogorskoj visoravni, u dolini reke Beli Lom, u severoistočnoj Bugarskoj, tj severoistočnom delu doline reke Dunava. Vekovima je Razgrad predstavljao prirodno raskršće ispresecano važnim trgovačkim putevima koji su spajali centralnu Evropu sa Crnim morem i Azijom. Područje grada Razgrada je bilo naseljeno od drevne istorije, o čemu svedoče brojni toponimi i nalazi iz praistorijskih i antickih naselja u blizini. Oko 1200 nepokretnih spomenika kulture na području Razgrada, uz hiljade predmeta i dokumenata obeležavaju bogatstvo materijalne i duhovne kulture drevnih plemenskih stanovnika koji su hiljadama godina naseljavali visoravan Ludogorja i okolinu. Osim toga, tridesetak drevnih antickih grobnica, brojni toponimi i istorijski tragovi na lokalitetu Hisarlaka, istočno od grada, svedoče o zivotu i aktivnostima Tračana /drevnih Srba/ na ovom području. Na antičkim ostacima tračkog grada Abritusa je u 13. veku nastalo bugarsko naselje Hrasgrad ili Herazgrad, čiji je kasniji naslednik postao današnji grad Razgrad.
Kasnoantički grad Abritus je osnovan na nepoznatom tačkom naselju iz 5. i 4. veka pre nove ere. Abritus je u prošlosti bio značajno utvrđenje balkanskog istorijskog regiona poznatog kao Donja Mezija, koga su na jugu okruživali obronci Stare Planine, na zapadu reka Drina u Srbiji, na istoku Crno more i na severu reka Dunav. Utvrđena visoravan Hisarlik, sa naseljem Abritusom se spušta prema reci Beli Lom, pritoci reke Rusenski Lom, koja se na oko 50 km prema severu uliva u Dunav, kod grada Ruse, gde je nekada bila rimska luka i utvrđenje Sexaginta Prista. Ovaj plodni aluvijalni region su od drevnih vremena odlikovala poljoprivredna polja, stočarska proizvodnja i vinogradi, koji su snabdevali hranom civilno i vojno stanovništvo. Pronađeno je nekoliko bronzanih novčića i keramičkih posuda iz perioda vladavine tračkog kralja Seuta III (330-300 pre nove ere), kao i drugi nalazi i žrtveni oltar Herkula i drugih vladara. Vekovima kasnije su Rimljani, na ostacima tračkog naselja – strateški izuzetno značajnog grada Abritusa, sagradili novi grad, čije ime je povezano sa krvavom bitkom sa Gotima, 251. godine, u kojoj je poginuo rimski imperator Trajan Decije. 251. godine se kod Abritusa dogodila velika bitka u kojoj su Goti i Sarmati /drevni Srbi/ porazili rimsku vojsku, pod vođstvom imperatora Trajana Decija i Herenija Etrurca. Bitka kod Abritusa je značajna po tome što je prvi put rimski imperator poginuo u borbama sa lokalnim plemenima. Sledeću obnovu grada je preduzeo car Konstantin Veliki početkom 4. veka. U 7. veku na ostacima drevnog grada Abritusa nastaje rano-srednjovekovno bugarsko utvrđenje, uništeno u ratnim pohodina kneza Svjatoslava Kijevskog (968-981. godine).
Odrednica “grad” na bugarskom, kao i/srpskom/ i mnogim slovenskim ima značenje ‘grad’. Poreklo i značenje prvog dela imena grada “raz” u nazivu Razgrada je jos uvek nepoznanica. Tokom Drugog Bugarskog carstva je oko današnjeg grada Razgrada bilo naselje pod nazivom Hrasgrad, Hrazgrad ili Hrizgrad. Prva pretpostavka istraživala i naučnika je da ova imena potiču od naziva proto-bugarskog i slovenskog božanstva Horsa. Ovo božanstvo je naslednik Proto-Iranskog (Persijskog) boga i označava sunce ili zračenje sunčeve svetlosti. Bugarski i staro-srpski-slovenski naziv koji određuje ‘grad’ se takođe često tumači kao reč iranskog porekla, koja označava veliko naselje. Tokom kasnijih perioda istorije se Hrazgrad (Keresdavicha tokom vladavine cara Ivana Šišmana) pominje pod sledećim imenima : Hezargad, Herazgrad, Hasgrad, Chetehezar, Krasgrad, Arangrad, Azargrad, Hrazgrad, Krozgrad, Hirazgrad. Reč “hezar” je iranskog – persijskog porekla i znači “hiljadu vojnih šatora”. Poreklo reči “hezar” verovatno potiče od reči “hisar”, što je arapska reč za tvrđavu. Naziv Hezargrad takođe može biti turcizam, koji potiče od srednjovekovnog bugarskog imena Hrazgrad (Hrizgrad).
Najpoznatiji deo Razgrada je drevni grad Abritus, koji je svetski poznata kulturno istorijska znamenitost. Tokom istraživanja Abritusa je otkrivena velika stambena građevina, koja je imala i trgovački deo, uz deo utvrđenih zidina, kula i kapija, kao i rimski kameni sarkofag iz 2. veka, sa skeletima prvobitnih i kasnijih grobnica. Veliki prostori za čuvanje pšenice iz kasnorimskog perioda su takođe otkriveni u okviru zidina utvrđenja u Abritusu. Oko 10 metara južno od zapadne kapije je iskopan horreum, tj javni magacin za žitarice sa 13 bastiona ili potpornih zidova duž istočnih i zapadnih zidina. Pravougaona osnova zgrade, spoljnih dimenzija 56 x 20 metara je okrenuta u pravu sever – jug i korišćena je od 4. do 6. veka. Brojni pronađeni eksponati i spomenici sa nalazišta Abritus su izloženi u Arheološkom rezervatu koji obuhvata 100 hektara. Najznačajniji nalaz Abritusa je zlatna riznica iz kasnoantičkog perioda, koja se sastoji od 835 izuzetno dobro očuvanih novčića i predstave Zlatnog Pegasusa. Od decembra 2002. godine je u blizini muzeja u Abritusu Lapidarium sa oko 60 epigrafskih spomenika, nadgrobnih spomenika i arhitektonskih detalja. Na istočnom kraju srednjovekovnog naselja je sagrađen veličanstven episkopski hrišćanski kompleks, koji je uništen krajem 10. veka i početkom 11. veka. Srednjovekovno naselje na ostacima drevnog grada Abritusa je potpuno uništeno sredinom 11. veka u osvajačkim naletima Pečenjega. Postepeno uništen u naletima varvara, na mestu drevnog naselja niče u 13. veku bugarski grad Hrazgrad (Hrisgrad). Kada je Bagarska pala pod vlast otomanske imperije, grad su pobednici nazivali Hezargrad, Hezezgrad ili Hrazgrad, dok su ga Bugari zvali Razgrad. Orijentalni grad je postao značajni centar zanatstva. Istraživanjem nalazišta Abritus u Razgradu je razrešen jedan od najtežih slučajeva rimske topografije u južnom delu Male Skitije – Scythia Minor.
Etnička i verska jedinstvena raznolikost Razgrada se ogleda u brojnim epigrafskim spomenicima i toponimima. Stanovništvo Abritusa i kasnije Razgrada je bilo raznovrsno – Tračani /drevni Srbi/, Grci iz Male Azije, Rimljani, rimski veterani i građansko stanovništo. Iz drevnog Abritusa i okoline potiču brojni spomenici koji svedoče o duhovnom nasleđu stanovnika koji su vekovima naseljavali ovo područje : svečani zavetni natpisi, ploče, bronzane ploče, grobnice i religiozni predmeti. Svi spomenici Abritusa potvrđuju etničku raznovrsnost, kao i versko poštovanje i uvažavanje među religioznim grupama. Bugarski Kazilbaši naseljavaju područje oko gradova Kubrat i Isperih i imaju zanimljive običaje i dobro očuvanu tradiciju, živu do današnjih dana.
Najznačajnije turisticke znamenitosti Razgrada obuhvataju arhitektonsku celinu Varoša iz 19. veka, Etnografski muzej i nekoliko drugih muzeja, karakterističnu sahat kulu u centru iz 1864. godine, crkvu posvećenu Svetom Nikoli čudotvorcu iz 1860. godine, spomenik Momina česma, spomen kosturnicu oslobodilaca iz ratova 1879-1880. godine, Ibrahim Pašinu džamiju, koja je sagrađena oko 1530. godine, za koju se veruje da je jedna od najvećih na Balkanu.
Arheološki rezervat „Sboryanovo”, nazvan po reči “sbor” koja znači sabor ili okupljanje se nalazi u blizini grada Isperiha, tačnije između sela Malak Porovets i Sveštari, u opštini Isperih, u dolini reke Krapinec i okolnim brdima. Deo arheološkog rezervata Sboryanovo zauzima tračka /drevno-srpska/ grobnica u selu Sveštari, koji je deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa. To je grobnica drevnih vladara sa tri prostorije, koja potiče sa kraja 4. veka pre nove ere i jedinstvena je po svojoj jedinstvenoj arhitekturi, doboro očuvanim živopisnim freskama i redom ženskih figura – karijatida. Arheološko nalazište Sboryanovo je otvoreno za posetu tokom čitave godine, a do nje vodi put dobrog kvaliteta. Postoji organizovana vodička služba ili posetioci mogu samostalno razgledati nalazište arheološkog rezervata Sborjanovo u nekropoli Sveštari. Nedavno je u grobnici Sveštari, u blizini Razgrada, arheološka naučna ekipa pod vođstvom prof Dijane Gergove otkopala ostatke dvoprežnih kočija zajedno sa dva konja, pod punom opremom. Svaki konj je sahranjen u posebnom sarkofagu. Profesorka Gergova opisuje ovaj nalaz kao jedinstvno otkriće u Bugarskoj, budući da je prvi fizički dokaz koji potvrđuje neke istorijske pretpostavke o kulturi Tračana. Freska sa predstavom kočije sa dva točka je prethodno pronađena i grobnici u blizini Kazanluka, dok su na obema prethodno otkrivenim kočijama bugarski arheolozi utvrdili po četiri točka.
Tračko /starosrpsko/ pleme Geti je imalo svoje središte i glavni grad Helis u današnjem arheološkom rezervatu Sborjanovo, 40 km od Razgrada. Pronađeni ostaci i nalazi koji obuhvataju preko 140 arheoloških spomenika – praistorijskih naselja i grobnica, svetilišta, trački grad, ranovizantijska tvrđava, utvrđenja iz perioda Prvog bugarskog carstva i kasno-srednjovekovno turbe – turski grob svedoče o značajnoj i bogatoj kulturnoj riznici Razgrada i okoline. Grad Helis je utvrđeno naselje sagrađeno krajem 4. veka pre nove ere, koje zauzima površinu od preko 100 hektara. Nalazište je dostupno putem dobrog kvaliteta, koji ga povezuje sa selima Porovec i Sveštari. Posetioci mogu samostalno razgledati nalazište, prateći postavljene znakove, ili mogu iznajmiti turističkog vodiča u Centru za posetioce u blizini Grobnice Sveštari. Svetilište Kamen Rid potiče iz kamenog doba i takođe je delo tračkog plemena Geta /drevnih Srba/ koji su ga koristili za žrtvenik Bogu sunca. Do ovog svetilišta se stiže širokom pešačkom stazom, koja počinje od parkinga ispred nalazista Sborjanova. Posetioci mogu samostalno razgledati svetilište Kameni rid, ili naručiti turističkog vodiča u Centru za posetiocie nekropole Sveštari.
7. novembra 2012. godine su obimna istraživanja Velike Sveštari grobnice rezultovale otkrićem nesvakidašnje zlatne ‘riznice’. Otvor dubine 8 metara ispod vrha grobnice je omogućio pronalazak drvene kutije veličine 50×50 cm, koji je sadržao ženski nakit – dijademu sa prekrasnim likovima lavljeg tela i ženskog torza, u povorci lavova i pantera, četiri spiralne narukvice i zlatan prsten sa reljefnom predstavom Erosa. Ova kutija je takođe sadržala skup preko 200 aplikacija koje su u prošlosti korišćene za ukrašavanje prednjeg dela konjskih amova, ukras u obliku konja, okruglu predstavu glave Atine, druge ženske figure, cvetne motive itd. Ove prekrasne aplikacije imaju filigransku obradu i ukrašavanje spoljašnjeg sjaja, stotine mali okruglih perli, zlatne niti, koje potiču od preostalih zlatom izvezenih tkanina. Kutija je zakopana kao deo zaostavštine pokojnice ili pokojnika, verovatno kao poklon. Buduća istraživanja grobnice će svakako otkriti ko je ovde bio sahranjen. Jedna od pretpostavki je da je u pitanji getski vladar Kotela, za koga se zna da je bio saveznik Filipa II Makedonskog u borbama protiv Skita, 339. godine pre nove ere.
Obližnje selo u okolini naselja Bjuven potiče iz srednjeg veka i čini ga skup istraženih i poluiskopanih građevina, polja i veličanstvenih građevina. Naučnici su takođe otkrili malu crkvu u blizini, a istraživanja su u toku. Grob „Demir Baba Teke” je verski spomenik, koga poštuju i hrišćani i muslimani. Do 1927. godine su se na vrhu kupole grobnice nalazili i krst i polumesec.
Lovačko područje “Voden” obuhata površinu od 15000 hektara, pretežno listopadne šume hrasta i bukve. Ovde se lovi visoka divljač koje ima u izobilju – jelen, srndać, muflon, divlja svinja, lisica, šakal i diblja mačka. Lovački rezervat Voden je jedino mesto u Evropi gde se lovi bizon.