Rama Prozor Bosna i Hercegovina
Današnja opština Prozor-Rama se nalazi na nekadašnjem ušću reke Rame u Neretvu, u severnoj Hercegovini. Opština Prozor-Rama se na severu graniči sa Gornjim Vakufom-Uskopljem, na istoku s Konjicom, na jugu sa Jablanicom i na zapadu sa Tomislavgradom i Kupresom. Čitavo područje je nazvano po reci Rami, što je u srednjem veku određivalo ovu teritoriju Bosne, od 11. veka, svakako po predslovenskoj i predrimskoj etimologiji. Rama je podeljena na Gornju i Donju Ramu. Gornja Rama obuhvata doline i klisure Šćit, Rumboci, Prozor i Uzdol, dok Donja Rama uključuje doline Gračac i Doljani. Područje današnje opštine Prozor-Rama je okruženo visokim i teško pristupačnim planinama – Makljen, Raduša, Vran, Ljubuša i Čvrsnica. Najviši vrh Rame je Idovac na planini Raduši, 1956 metara, a Gornje jezero se nalazi na visini od 1860 metara. Područje Rame i Prozora je prepuno bujnog zelenila i omogućava izvanredne uslove za ribolov, šetnju, planinarenje, vožnju čamcem, kao i upoznavanje sa načinom života stanovnika prekrasne narodne nošnje, živopisnih sela razbacanih po okolnim planinama i brdima.
Danas reka Rama praktično ne postoji, jer je njen tok prekriven izgradnjom brane i veštačkog jezera Rama. Rama je najznačajnija pritoka Neretve, koja se uliva u jezeru Jablanica u naselju Gradac, 15 km uzvodno od Jablanice. U dugoj istoriji su kroz ovo područje tekle tri reke- Rama, Buka i Krupića reka, od kojih je, sa vodom nekoliko malih pritoka, nastala reka Rama. Kada je 1968. godine izgrađeno veštačko jezero Rama, prekrivši veliki deo doline reke Rame, i dalje je ostalo malo poluostrvo sa franjevačkim samostanom i crkvom. Nekadašnje ušće Rame i rečna dolina su gotovo nestali i pretvorili se u jezera Rama i Jablanica. Jezero Rama ima polukružan oblik, sa mnogo zaliva i uzanim obalnim pojasom, koji ga čini dostupnim gotovo sa svih strana. Najveća dužina jezera Rama je 12 km, ukupna površina oko 1500 hektara i najviša dubina oko 100 metara, koja varira i do 50 metara. Poluostrvo Šćit sa Franjevačkim samostanom doprinosi posebnoj lepoti, sadržajima i ukupnom izgledu jezera Rama, dok druga dva malena ostrva Umac i Škarine, dodatno razbijaju monotoniju vodene površine i ukrašavaju celokupan ambijent. Jezero Rama je bogato ribom – kalifornijskom pastrmkom, mrkom pastrmkom, štukom, smuđem, šaranom i klenom. Izgled jezera Rama je skoro nestvarno lep i često ga svrstavaju među najlepša jezera Evrope.
Rimljani su u Rami ostavili značajne tragove svoje vladavine, posebno puteve. Pronađeni su ostaci rimskih nadgrobnih spomenik iz vremena vladavine cara Hadrijana. Hrišćanstvo je ralativno rano prihvaćeno kao religija na područje Rame, o čemu svedoče ostaci drevne crkve u Varvari. Teško je sa sigurnošću, bez dodatnih istraživanja i istorijskih izvora, utvrditi istorijske događaje iz života hrišćanskog stanovništa po dolasku Slovena. Iako ne postoje istorijski pisani dokumenti o životu Slovena u području Rame, nema sumnje da su se Sloveni, naselivši ovo područje – sjedinili i spojili sa starosedeocima. Teško je odrediti postojanje tragova slovenskog kulta na osnovu imena nekoliko lokaliteta, kao što je izvor Svarovica u Dobrosi ili Svarača u Ustirama, koji podseća na slovensko božanstvo – boga Svaroga, kao što se za Perun na Bacini pretpostavlja da je nazvan po vrhnovnom slovenskom bogu Perunu. Takođe je nemoguće precizno utvrditi da je selo Varvara nazvana po Svetoj Barbari, hrišćanskoj svetiteljski koja je mučki ubijena 306. godine i proglašena zaštitnicom rudara. Ima nekih naznaka i pretpostavki da je drevno naselje na Velikoj Gradini nazvano po ovoj svetiteljki, posebno zbog činjenice da su ga naseljavali rudari i topioničari. Područja u Gornjoj Rami svakako treba istražiti, jer sadrži ostatke razvijene hrišćanske kulture iz kasnog srednjeg veka.
Srednjovekovna parohija Rama i grada Prozora je pripadala Srednjoj Bosni, kojom su, zajedno sa Uskopljem i Livnom, do 1463. godine upravljali bosanski vladari. Mađarski kralj Marija Korvin je oslobodio deo bosanske države od Osmanlija i poklonio ga Vladislavu Hercegoviću. Podelom Bosanskog Vikarijata na Bosnu Hrvatsku i Bosnu Srebrenu, 1514. godine, samostan u Rami se pominje među 13 svetinja koje su ostale u nadležnosti bosanske provincije. Od osnivanja u 15. veku se ova zajednica nalazila na poluostrvu Šćit, o čemu svedoče nadgrobni spomenici oko crkve, pronađeni tokom iskopavanja stare crkve 1855. godine i prilikom kopanja temelja za novu kriptu, 1904. godine. Samostan u Rami je uništavan u tri navrata (1557, 1667. i 1687. godine) kada je konačno napušten, pole mučenja i ubistava sveštenstva, koje je bilo primorano da izbegne u Dalmaciju. Veće za zaštitu nacionalnih spomenika je proglasila Samotan u Rami za kulturni prostor, koji obuhvata Franjevački samostan i crkvu i čini deo nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine. U okviru Franjevačkog samostana Rama-Sćit je Kuća mira, gostoprimnica za sve koji traže mir, spokoj, vodilju….
Krivudavi planinski masiv planine Čvrsnice, koja okružuje ovo područje sa južne strane, je praktično nepristupačna. Nešto bolji pristup i niže planine se nalaze prema zapadu i severu, tako da su njima prolazili glavni putevi i današnje saobraćajnice. Ovde postoje brojne pešačke staze, kojima pešače lokalni, dobro obučeni i profesionalni planinarski vodiči, duž masiva Raduše i Ljubuše, do Velikog ili Raduškog jezera, na nadmorskoj visini od 1856 metara, koje je najviše jezero Bosne i Hercegovine i omogućava odlične panorame čitavog područja. Izgled terena ove opštine je razlog što se neka njena sela i naselja nalaze na visini od 300 metara ili nižoj, dok su druga na visini od 900 metara. Klimatski uslovi nisu oštri, zahvaljujući uticaju mediteranske klime, koji stižu dolinama reka Neretve i Rame. Ovo područje bogato je poljoprivrednim zemljištem (73.791 ha) od čega se čak 81% nalazi pod livadama i pašnjacima. Zbog toga je čitavo područje Rame veoma prijatne klime i poznato po organskim proizvođačima hrane – voća, povrća i jedinstvenog Ramskog sira, koji je postao brand. Na lokaciji Pakline na Ravanjskom polju, u pomalo divljem i šibanom hladnim vetrovima, u carstvu vukova, na nadmorskoj visini od 1150 metara, bračni par Smiljanić gradi malo poslovno porodično carstvo. “Leti je ovde vruće, zimi jako hladno, kad se temperatura spušta i do minus 38 stepeni C, a snežni nanosi znaju biti visine od 5 do 7 metara. Trenutno imamo 700 ovaca pramenki, autohtonih ovaca ovih krajeva, koje daju dnevno tek oko pola litra mleka, što je puno manje od recimo merino ovaca. Samo od pramenke može se praviti originalni sir iz mešine, kakav se ovde pravio još pre 600 godina, a sazreva najmanje 60 dana u prostoriji od debelih kamenih zidova…..”
