Preslav Istorijsko-arhitektonski rezervat
Veliki Preslav Nacionalni Istorijsko-arhitektonski arheološki rezervat u severoistocnoj Bugarskoj je jedna od 100 turističkih znamenitosti Bugarske, na reci Golemoj Kamčiji, 20 km od Šumena – centra regiona i 25 km od Trgovišta. Veliki Preslav je drevno utvrđeno naselje osnovano početkom 9. veka koji je bio glavni grad Drugog Bugarskog carstva. Veliki Preslav je u srednjovekovnoj Bugarskoj državi postao jedan od najvelepnijih gradova jugoistočne Evrope, gde su otkriveni značajni spomenici kulture Pliske i Velikog Preslava tokom kasnije istorije. Veliki Preslav nije bio samo sedište bugarskih careva, već je takođe postao i centar kulture i umetnosti.
Naziv Preslav je slovenskog porekla. Očigledno je nastao i funkcionisao kao slovensko naselje, do početka 9. veka, kada je naselje utvrđeno. Blizina tadašnjeg glavnog grada Pliske je omogućila brz razvoj i povećanje Preslava, tokom vladavine kanova Kruma i Omurtaga. U vreme krunisanja kana Borisa I, 852. godine, Preslav je postao značajan strateški vojni centar i sedište vojnog zapovednika garnizona i visokog zvaničnika Prvog Bugarskog carstva. Prvo Bugarsko carstvo, kako se u istoriografiji danas naziva bugarska država koja je postojala od 681. do 1018. godine, na svom vrhuncu se prostirala na ogromnom prostoru od delte Dunava na severoistoku i reke Tise na severozapad do današnjeg Jedrena na jugoistoku i jonskog mora na jugozapadu. Brojne crkve su sagrađene u gradu Preslavu posle 864. godine, kada su Bugari primili hrišćanstvo.
Paganska pobuna velikodostojnika Pliske, pod vođstvom kneza Vladimira 892. godine je bila odlučujuća za buduću sudbinu grada. 893. godine je knez Vladimir svrgnut sa prestola i tokom Veća u Preslavu je Boris I imenovao Simeona Velikog I za svoga naslednika, odlučivši da premesti glavni grad svoje države iz još uvek paganske Pliske u Preslav. Tokom narednih 80 godina se grad snažno razvio i postao centar, ne samo bugarske politike i diplomatije, već i kulture, književnosti i umetnosti, jer je u vreme vladavine Cara Simeona Bugarska doživela zlatni vek književnosti. Istoričari navode da je osnivanje i izgradnja novog glavnog grada carstva Velikog Preslava pod upravom cara Simeona trajala 28 godina. Arheološka istraživanja u Preslavu su međutim potvrdila da se grad stalno razvijao u periodu 930-tih i 940-ih godina, te je dostigao svoj vrhunac i velelepnost tokom vladavine cara Petra I od Bugarske. Zlatna crkva iz perioda vladavine Cara Simeona I /893 – 927/ se nalazila na visoko uzvišenju u blizini palata Velikog Preslava. Ona je bila veličanstveni spomenik crkvene arhitekture Prvog Bugarskog carstva i jedinstveni spomenik ukupnog graditeljstva Bugarske. Pronađen je olovni pečat cara Simeona Velikog I – vladao od 893-927, Prvim Bugarskim Carstvom, od 632-680 – 1018. godine, verovatno najmoćniji vladar Bugarske, po vojnim poduhvatima i pobedama, kao i u smislu kulturnog razvoja i književnih ostvarenja Velikog Preslava u današnjoj severoistočnoj Bugarskoj. Pečat cara Simeona su otkrili lokalni stanovnici tokom građevinskih radova, u blizini ostataka tzv Okrugle ili Zlatne crkve Velikog Preslava, glavnog grada Prvog Bugarskog carstva, 893-970. godine. Jedinstveno ukrašeni zlatni broš, 23 karata u obliku srca, koji je moguće pripadao ženi bugarskog cara Petra I, vladao od 927-969. godine, je otkriven tokom iskopavanja ostataka nalazišta Veliki Prslav, u okrugu Šumena.
Car Simeon je upravljao ogromnim područjem koje je obuhvatalo oko 650000 km2 jugoistočne Evrope, velikim delom današnje Centralne Evrope, današnje teritorije Bugarske, Rumunije, Grčke, Turske, Srbije, Albanije, Makedonije, Crne Gore, Bosne, Mađarske, Moldavije i Ukrajine, graničeći se sa obalama tri mora – Crnog mora, Egejskog mora i Jadranskog mora.
U smislu izvanredne urbane gradnje, razvijene privrede i lepote građevina, kao što su Okrugla -zlatna- crkva i Kraljevska palata, Preslav je imao istinsku prednost najznačajnijeg gradskog centra zapadne hemisfere. Palate Preslava su se nalazile na visokom uzvišenju. Upečatljivi ostaci monumentalne celine palata Preslava, koju čine dve građevine – Velika Palata i Zapadna Palata, su očuvane do danas. Prestona sala je bila podeljena na tri dela, sa centralnim delom i dva bočna krila. Vladareva palata u Preslavu se nalazila na središtu unutrašnjeg grada koji je povezivala ulica dužine 35 metara. Hram je bio impresivne veličine : 21 m x 40 m. Palata je izgrađena u 10. veku i direktno je povezana sa razvojem privrede i građevinarskim napretkom tokom vladavine ili Cara Simeona Velikog ili Cara Petra, koji je vladao u periodu od 927. do 969. godine. Sistem kanalizacije i vodovoda Preslava je imao veliki značaj toga vremena, jer su postojala kupatila. Car Petar I je bio drugi sin Cara Simeona Velikog I, nasledio carski presto i vladao od 893. do 927. godine. Za razliku od svog oca, Cara Simeona, car Petar I nije vodio pobedničke ratove, već je svoju vladavinu posvetio Hrišćanstvu i Bugarskoj pravoslavnoj crkvi, drevnoj književnosti i kulturnom razvoju. Stoga je Car Petar proglašen svetiteljem Bugarske pravoslavne crkve.
Kulturološki je Preslav bio sedište Preslavske Književne škole, koja je osnovana u Pliski 886. godine i preneta u Preslav 893. godine, kada su ovde preneti i ostali delovi dvora. Najpoznatiji bugarski pisci iz perioda Prve Bugarske su radili u Preslavu. Među njima su Jovan Egzarh, Konstantin iz Preslava, Črnorizac Hrabri. U Preslavu je verovatno sredinom 10. veka u Preslavskoj Književnoj školi nastalo ćirilično pismo. U preslavskom Gradu su takođe bile radionice koje su proizvodile umetničku keramiku, glazirane crepove, kao i keramičke ikone i ikonostase. Čuvena Preslavska književna škola, utemeljena u Pliski, zajedno sa Ohridskom književnom školom, osnovanom takođe 886. godine, nadmeću se za laskavu titulu Prvog Slovenskog Univerziteta.
Ostaci ovog bogatog i moćnog ranosrednjovekovnog grada su na raspolaganju istraživanjima posetilaca Nacionalnog Istorijsko-arheološkog Rezervata Veliki Preslav. Oni obuhvataju književnost, skulpture, nakit, oslikana i bojena keramika i staklo, uključujući ikonu Svetog Teodora Stratilata, izrađenu u obližnjem manastiru Svetog Pantelejmona. Najznačajnija znamenitost Velikog Preslava je Zlatna crkva iz 10. veka, koju su krasili raskošni arhitektonski ukrasi, uključujući i mermerne stubove i govornica Svetog Ćirila i Metodija. U Preslavu je danas sedište Bugarske Akademije Nauka i Spomenik Svetom Ćirilu i Metodiju, kojim je proslavljen jubilej 1000 godina nakon njihove smrti i smrti Cara Simeona. Hram se nalazi u jednom od najmirnijih delova celine Istorijsko-arhitektonskog rezervata Velikog Preslava. U muzeju u Velikom Preslavu su izloženi brojni raznovrsni nalazi i predmeti pronađeni tokom istraživanja, među kojima je jedinstvena zbirka olovnih pečata bugarskih i vizantijskih vladara i zvaničnika, oslikana keramika, ordenje, oružje, svi značajni spomenici srednjovekovnog Preslava, koji obuhvataju Riznicu zlata Preslava, keramičke ikonostase manastira palate, kopiju monumentalne ikone Svetog Teodora Stratilata i druge dragocene predmete, kao i raznovrsne drevne spise…
Sudbina grada Preslava je krajem 960-tih godina doživela dramatičan preokret, kada je grad osvojio kijevski knez Svjatoslav. Posle rata između Rusa i Vizantinaca, koji je ubrzo usledio su grad porušile i zapalile snage vizantijskog cara Jovana I Cimiskija, kada je preimenovan u Joanopol. Osvajači su opljačkali celokupnu riznicu, sve privilegije bugarskog cara i veliki deo biblioteke cara Simeona. Preslav je bio pod vlašću Vizantije tokom 11. i 12. veka. Iako grad nije izgubio svoj značaj tokom narednih 300 godina, opustošeni su manastiri i rubni gradski delovi i privreda je zamrla.
Preslav je povratio deo svog značaja i ugleda u bugarskoj politici tokom prvih godina zajedničke vladavine osnivača Drugog Bugarskog carstva – careva Petra IV od Bugarske i Ivana Asena I. Očigledno da je car Ivan Asen vladao iz ustaničkog centra – Tarnovgrada, dok je njegov brat i savladar Teodor Petar bio u Preslavu, kao simbou obnovljene bugarske državnosti. Strateške prednosti Trnovgrada su, međutim, bile odlučujuće tokom vremena i značaj Preslava je u 13. veku opao. Naleti Tatara tokom 1270-tih godina su oterali poslednje stanovnike Preslava, kao i gradskog arhimandrita. 1388. godine su Preslav osvojile trupe otomanskog generala Ali Paše.
Neki od preostalih stanovnika izbeglih iz Preslava su se naselili par kilometara severno od utvrđenja, na mestu na kome se danas nalazi grad Veliki Preslav.
