Podgorica Crna Gora
Podgorica, moderan glavni grad Crne Gore se nalazi u središtu države, u crnogorskoj ravnici, između Dinarskih planina i Skadarskog jezera. Metropola Crne Gore – Podgorice je smeštena na obalama šest reka – Morače, Ribnice, Zete, Sitnice, Mareža i Cijevne, na nadmorskoj visini od 45 metara, 56 km od jadranskog mora, na spoju plodne Zetske kotline i Bjelopavlićke ravnice. Podgorica predstavlja i svojevrsnu prirodnu raskrsnicu, jer se na oko 50 km južno izlazi na prekrasno crnogorsko primorje, dok se na oko 70 km severno od Podgorice nalaze poznati crnogorski ski centri. Podgorica je naročito poznata po izuzetno toplim letima i mediteranskoj klimi : temperatura u Podgorici od preko 40 °C je česta tokom jula i avgusta. Najviša zabeležena temperatura od 45,8 °C izmerena je 16. avgusta 2007. u Podgorici, što je čini najtoplijim gradom u Evropi.
Područje Podgorice je bilo pogodno za ljudske naseobine od drevnih vremena, te su najstarija naselja nastala u doba praistorije. Najstariji nalazi i ostaci materijalne kulture na području današnje Podgorice potiču iz starijeg kamenog doba. Pre dva milenijuma je na ušću Ribnice i Morače postojao ilirsko-rimski grad Birziminium. Područje Podgorice je bilo stalno naseljeno od ilirskog i rimskog doba. U ilirsko vreme su na području Zetsko-bjelopavlićke kotline živela ilirska plemena Labeati i Dokleati. Labeati su naseljavali područje od Skadra do današnje Podgorice, a njihovo glavno utvrđenje je bilo Meteon /današnji Medun/. Grad Medun je najpre nastao kao utvrđenje, a kasnije kao naselje, između 4. i 3. veka pre nove ere. Na ovom mestu nalazio se u 4. ili 3. veku pre n.e. ilirski grad Medeon ili Meteon koji su gradili grčki kolonisti naseljeni u tim krajevima. Rimske legije osvojile su Medun oko 167. godine, kada je u njemu zarobljen poslednji ilirski kralj Gentije sa porodicom. Kada je Rimska imperija podeljena na Istočno i Zapadno carstvo, teritorija današnje Crne Gore je pripala provinciji Prevalitani. Medun se 1444. godine pominje kao posed turskog vazala Stjepana Vukčića Kosače. Herceg Stjepan je 1445. godine ustupio Gornju Zetu i tvrđavu Medun despotu Đurđu Brankoviću, koji je 1452. godine osvojio Medun od Stjepana Crnojevića I, koji je bio vladar u službi Venecije. Despot Đurađ Branković je 1441. godine stigao u Zetu iz Dubrovačke Republike, kako bi organizovao ustanak i oslobodio delove sprske države osvojene od Turaka, ali ovaj pokušaj nije uspeo, već je završio tragičnim oslepljivanjem oba utamničena despotova sina. Po odlasku despota Đurđa Brankovića u Mađarsku, Stefan Crnojević se udružuje sa bosanskim vladarom Stjepanom Vukčić Kosačom, vladarem Huma. 1455. godine je despot Đurađ Branković morao da preda tvrđavu Medun Turcima, u njihovom pobedonosnom osvajackom naletu na Balkan. Crnogorska kneževina je konačno potisnuta od otomanskog osvajača 1496. godine, kada postaje turska pokrajina. Oko Meduna su vođene značajne borbe u crnogorsko-turskim ratovima: u martu i aprilu 1862, u julu i avgustu 1876. Turska posada predala se Crnogorcima u oktobru 1877.
Dobro očuvane zidine tvrđave Meduna su sagrađene od velikih blokova tesanika, postavljenih u brojnim redovima. Sa kulturno-umetničkog aspekta, veoma su zanimljiva dva niža iskopa u steni na putu iz donjeg u gornji grad Medun. Istraživanja upućuju na zaključak da su tu vršeni obredi vezani za kult zmije, koja je kod Ilira predstavljala mitskog pretka. Severno od gornjeg grada Meduna je nekropola, koja potiče iz Ilirskog perioda, ali nije proučavana. Među ostacima srednjovekovnog utvrđenja Meduna nalazi se crkva posvećena Arhiđakonu Stefanu /sagrađena na temeljima stare crkve/. U podnožju zidina grada i utvrđenja Medun, koji nije istorijski istražen, živeo je poznati književnik, harizmatični prvak plemena Kuči, srpski vojvoda i junak Marko Miljanov Popović Drekalović. Vojvoda Marko je bio veliki prijatelj Albanaca i nastojao je dati odgovore iz običajnog prava ne samo plemena Kuča, čiji je vojvoda bio, nego i severnoalbanskih plemena iz Skadarske Malesije /Brda/: Gruda, Hota i Kastrata. Marko Miljanov je napisao brojne misli o najlepšim ljudskim vrlinama i moralu, među kojima izdvajamo: “Junaštvo je kada sebe branim od drugoga, čojstvo je kada drugoga branim od sebe.” Marko Miljanov je i sahranjen pred malom crkvom u tvrđavi Medun.
Pleme Dokleati su naselili područje zapadno od današnje Podgorice, niz dolinu reke Zete i zahvaljujući plodnoj ravnici i povoljnom geografskom i putnom položaju, doživljavaju brzi privredni razvoj na teritorijama današnje jugoistočne Crne Gore, od Kotora na zapadu do Reke Bojane na istoku i do ušća Zete u Moraču na severu. Slovenska plemena upravljaju teritorijama bivših rimskih provincija južne Dalmacije tokom 6. i 7. veka, a imena Dukljani, Travunjani i Zahumljani su dobila po teritorijama koje su naselili. Doclea – Duklja je nastala kao mala kneževina mešanog paganskog i hrišćanskog stanovništva južno od Dubrovnika – Raguze i prostirala se do Skadarskog jezera. Glavno središte im je bila Dioklitija – Dioklija – Doklea – Duklja, grad koji prvi put pominje Ptolomej u 2. veku pre nove ere, koji se nalazio oko 3 kilometra severozapadno od današnjeg centra Podgorice, na mestu gde se Zeta uliva u Moraču. Grad koji je osnovao car Dioklecijan, stoga naziv Dioklija – Dioklitija – Duklja je bio prilagođen konfiguraciji terena. Trgovina sa Italijom, Dalmacijom i istočnim delovima Rimskog carstva i kasnije sa Makedonijom i Grčkom je bila dobro razvijena. To je za ono doba bilo veliko naselje, sa 8 do 10 hiljada stanovnika na prostoru koji je imao jedva nešto više od desetak kilometara u prečniku, ali u kome je postojala kompletna komunalna infrastruktura. Rimska vlast se u Diokliji – Duklji učvrstila u I veku, kada su grad osvojile rimske legije, posle dugih borbi sa Ilirima. Dokleati su se znatno brže razvijali nego Labeati, pa je Dioklija – Duklja u vreme Rimljana postala centar provincije Prevalitane i doživela dalji uspon kao privredni, politički i verski centar. Razvijena je trgovina sa Italijom, Dalmacijom i istočnim regionima, a kasnije i sa Makedonijom i Grčkom. Prema nekim podacima u to vreme je Dioklilja – Duklja imala skoro 40 hiljada stanovnika. Grad Dioklija je po svoj prilici stradao prilikom prolaska Zapadnih Gota, 401. godine, posle čega se više nikada nije sasvim oporavio. Početkom 6. veka je Duklja doživela katastrofalalan zemljotres, a 609. godine su je opljačkali i ponovo razorili Avari i Sloveni. Pripadnost slovenstvu očuvala se u viševekovnom životu dukljanskih Slovena, tako da dukljanski kraljevi sebe nazivaju Slovenima, kako ih oslovljavaju i rimske pape u međusobnoj komunikaciji. Zadrzala je svoj dominantan polozaj u novoj Dioklecijanovoj provinciji Prevalitani, ali je tokom vlasti Justinijana, vladičansko sedište uprave bilo u Caricinom gradu – Justiniani Primi, te pocetkom 7. veka, pada pod upravu Avara – Slovena.
Pominje se još dugo, ali se već u 10. veku sve češće umesto starog javlja novi naziv Zeta. Duklja je najpre bila vazalna država Istočnog Rimskog carstva, do vremena kada postaje deo srpske kneževine Raške u 9. veku, pod vlašću dinastije Vlastimirović. Pod nazivom Duklja se u ova država prvi put pominje u pisanim izvorima Cara Konstantila Porfirogenita, gde je naziv rimskog grada Doclee povezano sa imenom cara Dioklecijana. Pod ovim imenom se nalazi i u srpskim izvorima iz 13. veka, a kasnije pod opštim imenom Pomorja. Ime Zeta se koristi od 11. veka. To su nazivi, koji se u širem značenju povezuju sa granicama drevne Prevale – Prevalisa ili Prevalitane. U latinskim izvorima ne postoji posebna država koja određuje ovo područje, vec uvek Sclavonia, Servia, Rassa i slično. Pop Dukljanin je bio sveštenik diokličanske eklesije, crkve nazvane po naselju. Po popularnoj tradiciji stanovnika Podgorice, pop Dukljanin je bio satana tj sam đavo. Dorde Jankovic – Srpsko Pomorje od 7. do 10. veka
Krajem 10. veka, pripajanjem Raške Vizantiji je Duklja kratko bila pod vlašću Vizantinaca, ali je uspela da se oslobodi i postane najznačajnija provincija i sedište srpske kraljevine tokom 11. veka, pod upravom dinastije Vojislavljević. Knez Jovan Vladimir se pojavljuje kao najmoćniji vladar primorskih župa i iz svoga dvora u Baru, na obali Jadranskog mora, upravlja velikim područjem srpskog Primorja, uključujući Trivuniju i Zahumlje kojim je vladao njegov stric Dragimir. Njegova oblast se verovatno protezala zapadno i severno i obuhvatala je takođe neke delove Zagorja – zaleđe Srbije i Bosne. Nadmoćni položaj kneza Vladimira u odnosu na druge slovenske vladare ovog područja objašnjava odluku vizantijskog cara Vasilija da mu se približi u ratu protiv Bugarske. Vezanih ruku ratom u Anadoliji, car Vasilije je tražio saveznike za rat protiv cara Samuila koji je vladao Bugarskim carstvom, na prostoru današnje Makedonije. U odmazdi za ovo savezništvo, car Samuilo je 997. godine napao Duklju i osvojio područje do grada Zadra, uključujući Bosnu i Srbiju u svoju oblast. Porazivši kneza Jovana Vladimira, car Samuilo mu je vratio Duklju da njome upravlja kao vazalni princ, kao i severno područje dračke oblasti i oženio ga svojom ćerkom Kosarom. Milosrdnog i mudrog kneza Jovana Vladimira je 1015. godine na Prespi ubio na prevaru Vladislav, naslednik i rođak cara Samuila, ali su njegove svete mošti poštuju do današnjih dana. Poslednjeg uglednog člana njegove porodice, strica Dragimira su 1018. godine ubili lokalni stanovnici Kotora. Iste godine je Vizantija porazila Bugarsko carstvo i jednim oholim i surovim udarom su zapravo osvojili čitav Balkan. U doba najveće proširenosti dukljanske srpske države, pod Bodinom /1081-1116/, njenim granicama je bila obuhvaćena čitava današnja severna Albanija, svi predeli u Prokletijama severno od Drima, ali i prostrana južna oblast ukljućujući sve male gradove u skadarskim župama [Balec, Drivast, Sard, Danj, Sapa, Sas, Sveti Srd i Vakh], kao i planinsku oblast u gornjem toku reke Fani – kasnije područje Pilot. 1060. godine Vojislavljevići oslobađaju Rašku i 1101. godine, kada umire car Konstantin Bodin, Raška ponovo postaje sedište kraljevstva sa dve kneževine, kroz period koga odlikuju stalne promene vlasti, što je trajalo do 1148. godine kada Duklja ponovo postaje krunisani deo Velike kneževine Srbije – Raške i od kada se pominje kao Zeta, što ostaje do pada srpskog carstva, te je zatim od 1362. godine polunezavisna oblast Zete, pod upravom Kuće Balšića. Danas se ostaci drevne Duklje mogu videti na lokalitetu koji se nalazi oko 3 km severozapadno od Podgorice.
Ličnost Kralja Vladimira se danas najčešće povezuje sa čuvenim delom „Žitije Svetog Kralja Vladimira dukljanskog”, u kojem je, pored ostalih izvora, navedena i Legenda o Vladimiru i Kosari, pisana latinicom na narodnom jeziku. Legenda opisuje veoma tragicnu ljubav između Kralja Vladimira i Kosare, ćerke bugarskog cara Samuila. Naime Kralj Vladimir je zaista bio sveti čovek. Ne želeći da niko od njegovih vojnika i naroda strada, Kralj Vladimir se skrušeno povukao i posle molitve otišao caru Samuilu, koji ga je zarobio na području Ohrida, u Prespi, gde se nalazio carski dvor. Kralj Vladimir je bio okovan lancima , danju i noću se skrušeno molivši, u postu. Ćerka cara Samuila, Kosara je bila inspirisana božanskom dušom zatočenika i molila uje oca za dozvolu da ga sa svojim pratiljama poseti i ispere mu rane od okova. Ugledavši Vladimira među zatočenicima, bila je zapanjena njegovom lepotom, krotkošću, nežnošću i skromnošću, kao i činjenicom o njegovoj ispunjenošću mudrošću i znanjem Gospoda. Kosara je otišla caru Samuilu i bacila mu se pod noge, moleći da oslobodi Vladimira iz okova i da je usreći udajom za njega. Car Samuilo, oduševljen kada je ovo čuo, uslišio je cerkin zahtev, jer ju je veoma voleo i želeo joj sreću sa plemićem. Odmah je poslao po Vladimira i naredio da mu ga dovedu odevenog kao kralja. Posmatrajući ga sa zadovoljstvom i ljubeći ga pred plemićima svoga carstva, Samuilo je Vladimiru dao ruku svoje ćerke. Proslavivši udaju svoje ćerke u kraljevskom stilu, car je Vladimira proglasio za kralja-vazala i dao mu na upravu pređašnje kraljevstvo, ali i većinu područja Drača. Kralj Vladimir je živeo sa Kosarom pobožno i neporočno, poštujući Boga i služeći mu dan i noć, vladajući poverenim mu narodom na bogobojažljiv i ispravan način. Car Samuilo je umro 6. oktobra 1014. godine, a njegov sin Radomir je preuzeo carstvo. Hrabri i neustrašivi Car Samuilo je vodio brojne ratove protiv Vizantije, tokom vladavine cara Vasilija i osvojio veliku grčku teritoriju, do Konstantinopolja. Radomira je ubio Vladislav, rođak koji je zavladao carstvom posle Samuilove smtri. Kada je preuzeo vlast, Vladislav je poslao glasnike po Kralja Vladimira, tražeći da ga poseti. Kraljica Kosara je otišla kod Vladislava i na drvenom krstu – umesto na zlatnom krstu – dobila obećanje da će njen muž Vladimir uz najveće počasti biti primljen kod Vladislava, te da se sa njom može vratiti u svoju zemlju. Kada je Vladislav uvideo da su njegove besprizorne namere otkrivene, 22. maja je naredio svojim slugama da kralju Vladimiru odseku glavu, dok se molio, ispovedao i pričešćivao telom i krvi Hristovim, držeći krst u rukama, govoreći :” Moli se za mene gospode i neka ovaj krst, kao i ti budete moji svedoci Sudnjeg dana da sam umro neokaljan”.
Kralj Vladimir je sahranjen u crkvi u Prespi u kojoj je pogubljen uz himne i oplakivanje. Od tada je Gospod otkrio vrline blagočestivog mučenika Vladimira, jer su ulaskom u crkvu i molitvom nad njegovim grobom izlečene boli mnogih, dok noću svi vide božansko svetlo, kao da u crkvi gori mnoštvo sveća. Njegova žena Kosara je prolila gorke suze za mužem – Svetim Vladimirom, više nego što se može izreći za mnoge dane. Kada je car video čuda koja je Gospod učinio ovde, pokajao se i ispunjen užasom, dozvolio Kosari da odnese njegovo telo i sahrani ga gde želi. Tako je ona uzela telo Svetog Vladimira i prenela ga u mesto poznato kao Krajina, gde je bio nekadasnji dukljanski dvor Kralja Vladimira, sahranivši ga u Crkvi Presvete Bogorodice. Njegovo telo leži netruležno i odiše miomirisom, držeći u ruci krst koji je primio od cara. Svake godine se na dan Svetog Vladimira u crkvi Bogorodice Krajine okupi mnogo ljudi, a njegovim zalaganjem su mnogi koji se mole čistog srca nagrađeni, sve do današnjeg dana. Kosara, žena Svetog Vladimira je podarena moralnom vrlinom, živela pobožno i sveto, te je posle smrti, sahranjena u istoj crkvi, uz svoga muža.
U srednjovekovnom periodu je uz naziv Ribnica, grad nosio ime Podgorica, koje je u upotrebi od 1326. godine. Naselje na mestu današnje Podgorice je osnovano tokom perioda otomanske uprave. Podgorica je 1878. godine ponovo pripojena Crnoj Gori, kada je grad počeo da poprima evropske odlike. Nacističko i savezničko bombardovanje tokom Drugog Svetskog rata je uništilo veliki deo istorijske otomanske i crnogorske arhitekture Podgorice, te je grad obnovljen kao glavni grad Crne Gore u okviru Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije – SFRJ. Od 1946. do 1992. godine je grad nosio ime Titograd, u čast Josipa Broza Tita, nekadašnjeg predsednika Jugoslavije.
Nažalost, Tito je tražio od Engleza bombardovanje grada, 5. maja 1944. godine. Tog dana su anglo-američki bombarderi, po zahtevu Josipa Broza i narodnog heroja Peka Dapčevića, bukvalno sravnili sa zemljom srpsku Podgoricu. Na grad se sručilo 600 bombi najveće zapaljivosti, teških preko 400 tona. Nesrećni narod je pokušavao da nađe spas u pećinama na obalama Morače i Ribnice, ali je dosta ljudi ostalo zatrpano u pećinama, te su se danima čuli vapaji očajnika, moleći za pomoć. Jedna od najčuvenijih pevačica srpske narodne muzike, rođena Podgoričanka, Ksenija Cicvarić se sa porodicom sklonila u jednu od tih pećina. Od velike bombe koja je pala u blizini, poginula su nekoliko Ksenijinih braća i sestri, a ona je zamalo oslepela. Da nije bilo jednog italijanskog lekara u blizini, Ksenija bi ostala slepa. Cilj bombardovanja Podgorice je bilo uništenje srpske građanske klase koja je vodila ujedinjenje srpskog naroda, kako bi komunisti što lakše zavladali Crnom Gorom. Sve partizanske ofanzive na Crnu Goru su bile bezuspešne i odbijene su u borbama jugoslovenske vojske Pavla Đurišića i Đorđija Lašića koji je stradao u ovom bombardovanju. Podgorica je tokom Drugog svetskog rata imala oko 16.000 stanovnika, nije imala nikakav vojno-strateški značaj, u njoj nije bilo Nemaca, a Italija je pala već 1943. godine. Postoji svedočenje Podgoričanina dr Milena Lainovića, da su dan pred bombardovanje Podgorice, Titovi partizani poslali svoje poverenike da šire glas među narodom da dođe u centar, jer će saveznici gađati periferiju. Dogodilo se upravo suprotno – centar grada je sravnjen sa zemljom. Stoga danas u centru Podgorice gotovo da nema građevina iz vremena pre Drugog svetskog rata.
Grad je izgrađen posle Drugog svetskog rata i infrastrukturno proširen gradnjom u stilu tipičnom za zemlje istočnog bloka. Vremenom se Podgorica širila i razvijala, tako da je dana Podgorica moderan, savremeno projektovan grad i u svakom smislu glavna turistička destinacija Crne Gore.
Ime Podgorica na srpskom jeziku znači “ispod gorice”. Gorica, što znači “malo brdo” je naziv za brdo pošumljeno čempresima, sa pogledom na centar grada.
Saborni hram Hristovog Vaskrsenja u Podgorici svojom arhitekturom i umetničkom vrednošću je, jedinstvena i nova, sakralna građevina. Izgradnja hrama Hristovog Vaskrsenja započela je 1993. godine i trajala je punih 20 godina. Hramom dominiraju dva pirga – kule visine po 26,7 metara, u čijim potkrovljima je smešteno 17 zvona. Najgabaritnije zvono je teško 11 tona i predstavlja najveće zvono na Balkanu. U podnožju pirgova nalaze se paraklisi (male crkve), posvećene Svetom Simeonu Mirotočivom (u njemu se nalazi krstionica ) i Svetom Jovanu Vladimiru. Saborni hram Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, po svojoj lepoti i monumentalnosti postaje prepoznatljiva svetinja širom Evrope i sveta i mesto je hodočašća pravoslavnih vernika, ali i turista iz stranih zemalja koji hram vide kao jedan od spomenika kulture, koji ne smeju propustiti da upoznaju tokom posete Crnoj Gori.
Grad Podgorica je svakako vredan posete, zahvaljujući zanimljivom spoju starog i modernog, njegovoj „kafić kulturi” I noćnom životu, kao i opuštenoj mediteranskoj atmosferi. Crnogorsko primorje i planinski turistički centri su dostupni za sat vožnje iz grada, tako da je Podgorica odlično polazno mesto za celodnevne izlete u bilo koji deo u Crnoj Gori. Podgorica ima brojne velike i male hotele i odlične mogućnosti za kupovinu. Na udaljenosti od 2 sata su poznati skijaški centri Crne Gore.
U selu Martinići kod Spuža, 15 km severno od Podgorice se nalazi magareća farma i Muzej magaraca sa vizitorskim centrom koji su namenjeni zaštiti magaraca od izumiranja, prevenciji torture nad životinjama i raznovrsnim obukama i događajima. Magarac je od uvek dragocena ispomoć ovčarskim psima pulinima na ispaši. Magarica Marta, kao začetnik farme, je ovde pronašla svoje utočište pod nadzorom Darka Sаvеljića, zaposlenom u Agenciji za zaštitu životne sredine koji je često angažovan za vođenje turista po crnogorskim planinama.
Magareća farma u Martinićima privlači veliki broj radoznalih posetilaca iz zemlje i sveta, posebno dece koja uživaju u bezbrižnoj igri sa magarcima koje hrane šargarepom, ovsem, detelinom, kukuruzom, hlebom, jabukama i senom. Darko svojim životinjama na farmi pušta klasičnu muziku, čime podstiče urođenu nežnost ovih životinja kojom uzvraćaju pažnju posetiocima, često ublažavajući simptome autizma. Cena ulaznice je kilogram hrane za životinje, što predstavlja značajnu pomoć u održivosti poslovanja ove zanimljive crnogorske znamenitosti u dolini reke Zete koja je Park prirode. Magareće mleko je izuzetnog kvaliteta i preporučuje se za lečenje plućnih bolesti i disajnih puteva. Od davnina je magareće mleko korišćeno da ublaži magareći kašalj koji se često pretvara u bronchitis ili astmu. Uoči Nove godine se tradicionalno na farmi magaraca u Martinićima organizuje manifestacija koja obuhvata muzičke nastupe, ples, posluženje magarećeg mleka, kuvanog vina, priganica i ukusnih domaćih proizvoda iz obližnjih domaćinstava, okružnih prostranim livadama na kojima najčešće bezbrižno borave životinje.
Zlatna Vizantijska Tura