Planina Visitor Plavsko jezero
Planinski venac Visitor/Goles/Zeletin/Greben se nalazi između planinskih venaca Komova i Prokletija, u istočnim planinama Crne Gore, iznad grada Plava i Plavskog jezera. Planinski eko sistem veličanstvenih gorostasnih Prokletija u Crnoj Gori koji pripadaju opštini Plav odlikuju planinska i visokogorska područja Karanfil, Vezirova brada, Maja Kolata, Maja Rosit, Bogićevica, Trojan, Volušnica, Karaula, Popadija, Zastan, Vizitor i Greben, reke Grnčar, Vruja, Trokutska Rijeka, Ljuča, Lim i Dolja i doline Grbaja i Ropojana. Dosadašnja ekološka istraživanja područja crnogorskih Prokletija određuju zone koje pripadaju izvanrednom prirodnom nasleđu jedinstvene lepote i bogatog biodiverziteta, jer je poznato da su venci Prokletija drugo najznačajnije ledničko područje u Evropi, posle Alpa. Planinska prostranstva NP Prokletija obuhvataju Bjelič, planine Bogićevicu, Karanfil, Karaula, područje između dolina Ropojane i Grbaje, Popadiju, Trojan, rečne tokove Grlje i Ropojana sa Ali-pašinim izvorima, Grbaju i Dolju, Grnčar i Ljuču i jezero Plav, kao i područja Hridskog i Vizitorskog jezera sa neposrednim okruženjem i područjem oko vrha Volušnice.
Prekrasan crnogorski planinski venac Visitor/Goleš/Želetin/Greben obuhvata četiri međusobno povezane planine – Visitor (2211 m), Goleš (2033 m), Želetin (2112 m) i Greben (2196 m). Ovaj jedinstveni planinski venac se nalazi ispred najviših vrhova crnogorskog dela planinskog venca Prokletija. Visitor je planina u severoistočnom delu Crne Gore, između Plavskogusinjske kotline na istoku i izvorišta rečice Zlorečice na zapadu. Planine Visitor i Želetin su smeštene u uglu koji pravi reka Lim, skrećući u svom gornjem toku oko Plavskog jezera, iz pravca zapad-istok u jugoistok-severozapad. Čuveno kraško vrelo Ali-Pašini izvori ispod Prokletija, oko 1,5 km od Gusinja čine najveći crnogorski izvor vode iz zemlje – kraško vrelo na površini od preko 300 m2 i nadmorskoj visini od 925 metara, koji je od uvek bio izvor života, a danas turistička atrakcija.
Planina Visitor se pruža pravcem jugozapad-severoistok i čini granicu između opština Andrijevice i Plava. Najviši vrh Visitora, vrh Plana, je visok 2211 metara i pripada planinskim vrhovima koji su nastali od trijskih krečnjaka, koji leže preko metamorfisanih škriljaca. U najnižem ledničkom cirku Visitora, čije dno se sastoji od zelenih škriljaca nalazi se Visitorsko jezero, na apsolutnoj nadmorskoj visini od 1820 metara. Vodu gubi prema Murinjskoj reci, kroz naslagane morenske bedeme. Visitorsko jezero je ovalnog oblika, uokvireno gustom četinarskom šumom i bujnim pašnjacima. Najveća dužina Visitorskog jezera je 91 metara, a najveća širina 72 metara. Obalska linija Visitorskog jezera je sitno razuđena i u stalnom je pomeranju, zavisno od nivoa jezerske vode.
“Ali paša Gusinjski je bio paša gusinjskog kraja, poreklom Albanac. Rođen je 1828. godine u Gusinju kao Ali beg Šabanagić. Završio je visoku vojnu školu u Istanbulu, posle čega se vratio u zavičaj. Bio je jedan od osnivača i član centralnog komiteta Prizrenske lige. Zbog toga što su crnogorski ustanici u Vasojevićima imali uspjeha u borbi protiv osmanskih feudalaca, skadarski vezir pod čijom upravom su tada bili Plav i Gusinje, 1862. godine je formirao tzv. „Limski korpus“, vojnu jedinicu čiji je zadatak bio da uguši ustanak u dolini Lima i da povrati plavsko-gusinjskim agama i begovima izgubljene čitluke. Ova jedinica je bila najvećim dijelom sastavljena od bašibozuka dovedenog iz okoline Skadra, Rožaja, Novog Pazara, Bihora, Bijelog Polja i sa Kosmeta. Operacije „Limskog korpusa“ počele su 16. aprila 1862. godine kada je turska vojska ušla u Veliku, Gornju Ržanicu, Mašnicu, Murinu, Gračanicu i Ulotinu, predavši ih ognju. Ustanici su pružali žestok otpor povlačeći se prema planinskim visovima. U borbama na Previji, 16. do 18. aprila 1862. godine, bašibozuk Ali-bega Gusinjskog i dva tabora redovne turske vojske su u potpunosti razbijeni. Аli-beg i njegov bašibozuk se isticao jedino u paljenju vasojevićkih sela, dok su ozbiljne borbe voditi turski školovani oficiri, skadarske paše i veziri i bašibozuk iz Albanije. Iako je uspjela da spali sela i opljačka ih, turska vojska sa Previje je morala uz velike gubitke da se povuče u Plav i Gusinje. Ponovo je nakon mjesec dana (18. maja 1862.) iz Gusinja u napad krenula oporavljena turska vojska. U ovim borbama su opljačkana i spaljena 42 sela, zapaljen manastir Svete Trojice u Brezojevicama, crkva u Andrijevici i manastir Đurđevi stupovi. Turska vlast, a naročito Ali-beg Gusinjsku su pokušali da ponovo uspostave feudalne odnose u Gornjem Polimlju. Na njegove zulume stizale su svakodnevno žalbe na Cetinje i knjaz Nikola je tražio od skadarskog vezira da ga smijeni sa položaja mudira u Gusinju. Odluke Berlinskog kongresa 1878. godine po kojima su Plav i Gusinje pripali Crnoj Gori su bile neprihvatljive Ali-begu i njegovim pristalicama, zbog čega je odlučio da im se suprostavi i ne dozvoli crnogorskoj vojsci da uđe na to područje. Zbog toga je u dva navrata ratovao protiv crnogorskih snaga, prvi put na Novšiću između Murine i Plava, decembra 1879. godine, a drugi put 8. januara 1880. godine u Murini. Ali-beg je uspio da u oba boja pobijedi Crnogorce i tako privremeno spriječi sprovođenje odluka Berlinskog kongresa. U znak zahvalnosti za uspjeh u bici na Novšiću, sultan je Ali-begu dodijelio čin mir-mirana. Naredne godine je imenovan za sandžak-bega novoformiranog Pećkog sandžaka. Od tada je poznat pod imenom Ali-paša Gusinjski. Ubijen je 1888. godine na ulazu u Rugovsku klisuru, u blizini Pećke patrijaršije. Sahranjen je na mezarju pored Bajrakli džamije u Peći”. Izvor Donko Rakočević
Kulturno nasleđe Plava i okoline iz preistorijkog, rimskog i ilirskog perioda, kao i srednjeg veka i turskog osvajanja, potvrđuje izuzetnu kulturnu raznovrsnost i bogatstvo. U srednjem veku su kroz Plav vodili karavanski putevi od Jadranskog primorja i Boko-Kotorskog zaliva do Konstantinopolja. Andrijevica, mala varošica između planinskih obronaka Komova i reke Lim je po predanju dobila ime po zadužbinaru Andriji, čiji poslednji pomen datira iz 1250. godine, sinu Miroslava Zavidovića, koji je na ovom mestu, pored reke Perućice sagradio manastir. Negde oko 10 km od reke Perućice, kasnije preimenovane u Zlorečica, kojoj je očigledno ime bilo nadenuto po srpskom prehrišćanskom božanstu Perunu, nalazi se selo Košutiće, župa Dobra, gde su na lokalitetu zvanom Kršine, 2005. godine, stručne ekipe Muzeja iz Berana izvršile arheološka istraživanja, potvrdivši da se na njemu nalaze ostaci manastira o kome se pomen čuvao u predanju naroda po imenu Namastir – Kom manastir ili manastir Ćećevo, pored čijih kamenih ostataka je pre par decenija pronađen izvesni Spis Vasilija. U pitanju je zapravo pronalazak ugljenom pisanog Zbornika Smilja Dabižova Vasilija, monaškog prepisa iz 1344. godine, trenutno čuvanog u Srpskoj Akademiji nauka i umetnosti u Beogradu koji između ostalog, navodi tri drevljanska srpska plemena koja su 641. godine došla u mesto koje su simbolično nazvali Debrec – današnja oblast Plava do sela Budimlje, pod Komovima u Crnoj Gori.
Najuzbudljiviji kulturno-istorijski spomenici Plava su odlično očuvane i izvanredno lepe džamije, među kojima je Stara džamija u Plavu, džamija i Kula Redžepagića – jedna od najlepših kula na Balkanu, manastir Svete Trojice u selu Brezojevica, Vezirova džamija u Gusinju, ostaci starih utvrđenja i gradova, manastir Đurđevi Stupovi na Limu u Beranama… Redžepagića džamiju u Plavu je 1774. godine u znak zahvalnosti prema ocu, Redžep agi, sagradila njegova ćerka Fatima, supruga skadarskog vezira Kara Mahmud paše Bušatlije, koji je 1765. godine sagradio džamiju u Gusinju. Unutrašnjost Redžepagić džamije, koja se nalazi u centru Plava, pored Kule Redžepagića, ukrašena je duborezom, a drveni minaret je visok 14 metara. Stara Carska džamija u Plavu je najstarija džamija u plavsko-gusinjskom kraju i zaštićena je kao spomenik kulture. Sagrađena je 1471. godine, a nalazi se na bedemima i ostacima nekadašnjeg utvrđenja Dizdarevog grada. Do obnove je Carska džamija u Plavu imala krov od daske – šindre, a drveni minaret jevisok 10 metara. Stara Carska džamija ima zanimljivu arhitekturu, posebno izražen duborez i arabeske, a zvali su je i asker – vojna džamija, jer je bila sagrađena za potrebe verske službe vojnika u tvrđavi. Šabovića džamiju u Plavu su 1900. godine podigli Jakup Ferovi sinovi Hasan aga, Muhammed, Omer, Emin i Aguš. Zidana je klesanim kamenom, bez drvenih delova. Minaret je od borove daske i visok je 7 metara. Unutrašnjost Šabovića džamije u Plavu je bogato ukrašena rezbarenim ukrasima od drveta, a posebno je zanimljiv šarenoliki izgled plafona. Džamiju Sultaniju u centru Plava je sagradio sultan Abdul Hamida II 1907. godine. Zidali su je neimari iz Debra, od 1900-1910. godine klesanim kamenom, koji je vezivan olovom. Pretpostavlja se da je u malter dodavana smesa od jaja, što je zidovima debljine oko 1 metar davalo dodatnu čvrstinu. Džamija Sultanija je tokom vremena korišćena kao škola, a jedno vreme je bila pretvorena u zgradu policije, da bi bila vraćena islamskoj zajednici 1991. godine.
Početkom jula 1941. godine su albanski balisti i dobrovoljna milicija sastavljena uglavnom od Arbanasa sa Kosova i Metohije i severnih delova Albanije u kući Vukote Džudovića u Plavu, pod nadzorom italijanskih okupacionih vlasti Musolinija, osnovali koncentracioni logor u koje su dovođeni pravoslavni Srbi iz Plava i okoline. Procenjuje se da je u plavskom logoru bilo zatočeno i mučeno preko 500 bespomoćnih civila, uglavnom žena i dece, jer je muško stanovništvo bilo po šumama, pripremajući ustanak. Uslovi u plavskom logoru su bili nepodnošljivi, pa su mučenja, glad, bolest i tortura civila doveli do stradanja najmanje 30 dece mlađe od 13 godina. Kasnije su zbog okrutnosti albanske stražare u logoru u Plavu zamenili italijanski vojnici. Logor u Plavu je zatvoren u decembru 1942. godine, kada je deo logoraša prebačen u Peć i albanski grad Kavaju, a jedan deo zatvorenika je uspeo da pobegne. Logor u Plavu je bio jedini koncentracioni logor za žene i decu u Crnoj Gori tokom Drugog svetskog rata. Među zločincima logora u Plavu je gorko zapamćen Osman Rastoder iz Bihora koji je spalio i poharao mnoga srpska sela oko Berana.
Adis Tanović: Gusinje je smješteno u neposrednoj blizini granice s Albanijom, u podnožju planina Prokletije i Visitor. Objekte u Gusinju radili su majstori iz Debra (Makedonija), čuveni u umeću izrade objekata od kamena i drveta.
Hridsko – Ridsko jezero se nalazi u planinskom masivu Prokletija, nedaleko od granice sa Albanijom, na nadmorskoj visini od 1970 metara, u severoistočnoj strani Prokletija, 18 km od Plava. Hridsko jezero se nalazi ispod vrha Ridski krš (2.358metara), po čemu se smatra da je i nazvano. Površina Hridskog jezera iznosi od oko 33 do 36000 m2, zavisno od vodostaja. Maksimalna dubina Hridskog jezera je oko 5 metara, a prosečna dubina iznosi oko 2 metra. Hridsko jezero je obično pod ledom od sredine novembra do sredine maja, kada omogućava jedinstven doživljaj prave zimske idile, ali i pravi izazov za ljubitelje prirode i avanture.
Plavsko jezero i prekrasna okolina omogućavaju raznovrsne aktivnosti u prirodi, zahvaljujući velikoj raznolikosti pejsaža i prirodnih odlika, veličanstveno lepih planinskih i gorskih predela i biodiverzitetu, koji obuhvataju zelene doline, kristalno čista jezera, vodopade, reke i udaljena planinska sela jednog od najudaljenijih i najdivljijih – najuzbudljivijih planinskih područja Balkana. Posetioci Plava uživaju u planinarenju dobro obeleženim stazama kroz region Ropojana i Plavsko-gusinjsku dolinu, okruženu najvišim vrhovima Crne Gore : Zla Kolata (Kolata e Keć) 2534 m, Dobra Kolate (Kolata e mir) 2528 m i Rosni Vrh (Maja Rosit) 2525 m, vožnji brdskog bicikla jednom od najpoznatijih biciklističkih staza u Plavu – kružnoj stazi dužine 52 km Plav-Hridsko jezero-planina Bogićevica-Babino polje-Plav, kajakaštvu, raftingu, paraglajdingu – jedrenju u vazduhu, smučanju, sportskom ribolovu, kampovanju, istraživanju istorijskih znamenitosti Plava i okoline, festivalima ili upoznavanju lokalnog stanovništva i njihovog jedinstvenog načina života...
