Planina Tresibaba
Planina Tresibaba se nalazi u Istočnoj Srbiji, jugoistočno od Knjaževca i severno od Svriljiga. Svrljiški Timok čini granicu prema severozapadu, zapadu i jugu, dok se Trgoviški Timok graniči severoistočno sa planinom Tresibabom. Na jugu se pružaju Svrljiške planine, a prema istoku se nalaze planine Zaglavak i Stara Planina. Duž planine Tresibabe preovlađuje karst iz doba mezozoika.
Dolina reke Timoka u Istočnoj Srbiji je bila jedna od najstarijih i najznačajnijih balkanskih puteva u antičko doba – stari put Naissus–Ratiaria je povezivao središte Balkana sa dunavskim basenom. Put je počinjao u području Naisusa – današnjeg Niša, grada na raskršću drugih puteva kroz Balkan, koji su se kretali u četiri pravca – na sever prema Viminacijumu i Singidunumu, na zapad prema Lješu i Jadranskom moru, ka jugu prema Solunu i Egejskom moru i prema istoka do Serdike i Konstantinopolja.
Smeštena na srednjem toku Svriljiškog Timoka, svrljiška dolina je geografska celina okružena sa svih strana Svrljiškim planinama i visokim vrhovima Kalafata i Tresibabe. Ovo je jedna od najvećih dolina u Srbiji i jedan od najznačajnijih puteva u karpatsko-balkanskom planinskom luku u Istočnoj Srbiji. Najjednostavnija veza sa niškom dolinom i putevima koji odavde kreću je prevoj Gramada, 555 metara, nekadašnja granična kontrolna tačka između Srbije i Otomanskog carstva, ali takođe i malo naselje iz 3. veka. Svrljiška dolina je prema severu povezana sa slivom Morave i Nišave, područjima duž reka Timoka i Dunava. Najstariji tragovi ljudskih staništa ovog područja je Prekonoška pećina iz doba paleolita, dok se početkom Gvozdenog doba dokumentuje snažno prisustvo plemena Tribala i njihovih naselja i utvrđenja. Ovo područje je postalo deo Rimskog carstva u poslednjoj etapi vladavine Augusta, oko 5. veka, posle rimskog osvajanja područja južno od Save i Dunava, kada je stvorena provincija Mezija. Tokom vladavine Domicijama, 86. godine n.e., Mezija je podeljena na Gornju (Moesia Superior) i Donju Meziju (Moesia Inferior), dok je područje oko Timoka pripalo Gornjoj Meziji. Krajem 3. veka, posle gubitka Dakije, Rim je preduzeo reforme uprave, tako da je područje Timoka uključeno u novoformiranu Provinciju Dacia Ripensis. Ova podela je trajala tokom vladavine Vizantije i cara Justinijana, u 6. veku.
U doba rimske uprave je područje Timoka bilo naseljeno plemenom Timaci, kako navodi Plinije u opisu koji se odnosi na sredinu 2. veka: Pannoniae iungitur provincia, quae Moesia appellatur […] In eo Dardani, Celegeri, Triballi, Timachi, Moesi, Thraces, Pontoque contermini Scythae (U susedstvu Panonije leži provincija Mezija […] gde žive plemena Dardani, Celegeri, Triballi, Timachi, Moesi, Thracians i na Pontusu Skiti). Pleme Timachi je najverovatnije bilo ogranak nekadašnjeg snažnog plemena Tribala koje je krajem Gvozdenog doba naseljavalo područje između reke Morave, u današnjoj Srbiji i reke Iskar, u današnjoj Bugarskoj. U kasnijim periodima su područje južnog Timoka osvojili Dardanci, proširivši svoja naselja do današnje Ravne – Timacum Minusa ? i Knjaževca, po kojima su nazvane rimske vojne snage – kohorte.
Pastirski proizvod od sira je svrljiški belmuž, koji se priprema u nekoliko sela opštine Svrljig. Stočarstvo je osnovno zanimanje lokalnog stanovništva u selima u blizini venaca Svrljiških planina, kao i u selima razštrkanim od izvora do gornjeg toka Svrljiškog Timoka, gde se ovaj jedinstveni specijalitet priprema kao tradicionalno jelo od mladog sira i brašna. Posebne rase svrljiške ovce i lokalne rase krava Simental su odlika opštine Svrljig. Stočarstvo u području Svrljiga ostvaruje proizvodnju jedne od najproduktivnijih rasa ovaca u Srbiji tipa pramenka, koja je poznata kao rasa ovaca svrljiška pramenka. Zahvaljujući veštini i znanju lokalnih stočara i visokom kvalitetu ispaše ovo područje je poznato po izuzetno visokom kvalitetnu poljoprivrednih proizvoda.
