Planina Rugova – Rugovska klisura

Privlačna i uzbudljiva Rugovska Klisura u blizini Peći /Peja/ je kanjon reke Pećke Bistrice, strmih litica visine preko 300 metara, od čije lepote cete ostati bez reči. Iako je ovo surova i divlja planinska oblast, Rugova je odlična planina za planinarenje, pešačenje i brojne aktivnosti u prirodi, prekrivena brojnim izvorima na svakom koraku….. Rugovska klisura se nalazi u podnožju ogromnog i divljeg planinskog venca Prokletija. Precizno, Rugova je smeštena između Lumbardhit planina i reke Pećke Bistrice na jugu, centralnog planinskog venca planine Hajle na severu, Ahmica-Štedim planine i Alagine Reke na istoku i Glođije, područja Murgaš planine i Bogske Rijeke na zapadu.

Preko stena na ulazu u klanac Rugovske klisure je srbijanska vojska, tokom Prvog svetskog rata, prilikom povlačenja preko surovih albanskih planinskih litica 1915. godine, bacala u provalju svoje topove, kako ih se ne bi dočepali Austrijanci i Bugari, a onda je nastavila svoj sudbonosni put u zimu i glad. Komanda srpske vojske je na ovaj potez bila primorana pod pritiskom velike austro-ugarske, nemačke i bugarske ofanzive, presecanja komunikacija i izostanke planiranog prodora saveznika iz Soluna. Srpska vojska se povlačila preko Albanije u tri pravca, jednim do Skadra preko Crne Gore, preko Andrijevice, drugim pravcem preko Ljume-Kule, Dibra i Elbasana do Draca, a treći pravac, preko Ljume-Kule do Skadra su koristili srpski kralj, srpska vlada i vojno rukovodstvo. Verovatno da posle Napoleonovog prelaska preko Alpa nije preduzeta takva vojna ekspedicija kao sto je prelaz srpskog Generalstaba i ostatka srpske vojske. Napeoleonova vojska je preduzela marš posle dugih i pažljivih priprema, dok su nesrećni Srbi otpočeli svoj sudbonosni i kobni marš kada je vojska bila u najvećoj oskudici hrane, odrpanih uniformi i sa potpuno neodgovarajućim prevoznim sredstvima. Prema podacima srpske Vrhovne komande, na obalu Albanije je stiglo oko 110.000 vojnika i 2350 oficira. Rezultat albanske golgote, zajedno sa stradanjima koja su bila njena posledica, iznosi skoro 250000 nestalih, umrlih, poginulih ili zarobljenih Srba.

1925. godine je završen prvi putni pravac uz Rugovsku klisuru, između Murina i Peći, preko prevoja Čakor, 1849 metara, koji je bio najviši putni prevoj u nekadašnjoj Jugoslaviji. Ovaj put je na upotrebu svečano predao lično kralj Aleksandar Karađorđević 17. septembra 1925. godine, o čemu svedoči spomen ploča postavljena na prevoju Čakor, koja obeležava ovo istorijsko mesto i taj događaj.

Rugovska Klisura je jedno od najznačajnijih geoloških područja na Kosovu i Metohiji. 25 km dug kanjon Rugove, duž toka reke Pećke Bistrice, preko prevoja Čakora, u blizini granice sa Crnom Gorom, predstavlja najbolji put do Jadranskog mora. Veličanstvena Rugovska Klisura je prekrasna u svakom godišnjem dobu i pruža izvanredne uslove za brojne sportske aktivnosti i sadržaje : planinarenje, istraživanje pećina, vožnja mountain-bicikla, paraglajding… Stenovite, divlje planine i vode koje kroz njih protiču, čine da vam se od pogleda oduzima dah. Voda Pećke Bistrice je tako bistra da se na dnu vidi kamenje. Uzana klisura Pećke Bistrice /što znači bela voda/ od Peći nastavlja dužinom od oko 12 km, do srednjovekovnog kompleksa Pećke Patrijaršije, uz okomite planinske vence do visine od 2522 metara, do takozvane Crvene Stene, odakle se dolina otvara prema predivnom planinskom pejsažu, koji se proteže do Crne Gore. Na oko 8 km od Peći se nalazi planinski vodopad visine 30 metara i nakon 12 km se stiže do tzv. Velikog Kanjonskog Pećinskog sistema, koji je dug 12000 metara i na 12. mestu najviših pećina u svetu.

Područje Rugovske Klisure, koje još uvek nije dovoljno istraženo, karakterišu mnogobrojni planinski vrhovi nadmorske visine preko 2000 metara, kanjoni i planinski klanci, bogatstvo planinske vegetacije, četinarske šume i pašnjaci. Sume netaknute prirode Rugovske klisure obiluju voćem, orhidejama i leptirima. Nažalost, one su bile sklonište OVK/UCK teroristima tokom rata 1998. godine, od kojih mnogi danas sede u Skupstini Kosova, koja je jednostrano proglasila nezavisnost od Srbije februara 2008. godine. Padine planine Halje se strmo spuštaju prema Rugovskoj Klisuri. Na ovom području ima mnoštvo reka i izvora, među kojima je najpoznatija Alagina Reka. U Rugovskog Klisuri se nalazi nekoliko isposnica, koje su koristili monasi/monahinje iz Pećke Patrijaršije.

Rugovska Klisura je 1988. godine proglašena Spomenikom Prirode. Grad Peć se nalazi na ulazu u Rugovsku Klisuru. Kako teritorija severog planinskog venca planine Hajle pripada regionu Rožaja u Crnoj Gori i širem području Raške/Sandžaka, južni obronci planine Hajle na Kosovu i Metohiji pripadaju regionu Rugove. Preciznije, Klisura Rugova se nalazi između planine Lumbardhit i Pećke Bistrice na jugu, najvišeg grebena planine Hajle prema severu, Ahmica-Štedim planine i Alagine Reke prema istoku i Glođija i Murgaša planinskog područja i predela Bogska Reka na zapadu. U prošlosti je autohtono stanovništvo Rugove bilo proto-srpsko – slovensko, te danas više od dve trećine naziva polja, reka, livada i izvora nosi slovenska imena, iako u ovom području više od tri veka nema slovenskog življa, koje je počev od 17. veka postepeno potiskivalo šiptarsko-albansko stanovništvo. Danas su stanovnici Rugove većinom Albanci, koji žive u 13 većih naselja, koja su uglavnom smeštena na južnim padinama planine Hajle. Ovih 13 sela su Mali Štupelj, Malevići, Drelje, Pepići, Kućište, Hađovići, Jošanica, Boge, Škrelje Dugonjiva i Košutane. Vrhovi na kojima su kuće u rugovskim selima, većinom u gornjoj Rugovi, ponekad dostižu visinu od 1600 metara, koja je iznad više linije šuma u pašnjacima, pokrivena poljima i livadama. Iznad ovih visina se nalaze mnoga pastirska naselja poznata kao katuni. Žitelji koji danas naseljavaju ove obronke planine Hajle su uglavnom Albanci, Crnogorci i Bosanci /južnoslovenski Muslimani/. Mnogi od njih su živeli i još uvek žive od stočarstva i šumarstva. Izbor vrhunski ukusne hrane pripremljene na tradicionalni način sastoji se od domaćeg sira, jogurta, flije, salata, mesa i sveže pastrmke. Sezonko pomeranje pastira u letnje kučere visoko u planini postaje sve ređe, te je danas ova tradicija intenzivna samo na kosovskoj strani planine Hajle, gde su sezonska pastirska naselja.