Planina Rtanj

Ogroman, 7 km dug planinski masiv Rtnja se prostire na severu sokobanjske kotline, na oko 200 km jugo-istočno od Beograda, na 30km do Niša. Rtanj je planina Karpatsko-Balkanskog basena i poznat je po očuvanoj prirodi i velikom kraškom grebenu koji se završava strmom kupom neobičnog oblika, koji /nekima/ liči na šešir ili piramidu. Vrh Rtnja – Šiljak je prirodni fenomen kraškog terena i najviša tačka u opštini Soko Banja (1560 metara), međutim najveći deo planinskog masiva Rtnja nalazi se između 500 i 1000 metara nadmorske visine. Na vrhu Rtnja se nalazi kapela posvećena Svetom Đorđu, koju je 1932. godine, posle smrti vlasnika rudnika Rtanj, Julijusa Minha, sagradila njegova supruga. Uspon na Šiljak – vrh Rtnja, do visine od 1565 metara zahteva prilično dobru fizičku kondiciju, te je ova planina veoma zanimljiva planinarima i avanturistima tokom svih godišnjih doba. Sa Rtnja – “krova Srbije”, se kad je vedro vreme, vide Dunav, Avala, Kopaonik, Stara planina, Vidin sa delom Bugarske.

Područje planine Rtanj obiluje pitkim i lekovitim vodama, raznovrsnom florom i divljači /divlji vepar i jelen/. Značajni deo stanovnista retko naseljenog seoskog područja oko planine Rtanj se bavi poljoprivrednom proizvodnjom, a posebno ovčarstvom. Zahvaljujući izvanrednim klimatskim i prirodnim specifičnostima planine Rtanj, tereni su bogati autohtonim lekovitim biljem i aromatičnim biljkama, koje su našle široku primenu u narodnoj medicini i kuhinji, zahvaljujući izuzetnim lekovitim i energetičkim – naki kažu – i afrodizijačkim svojstvima. Rtanjske mirisne livade i šume takođe obiluju brojnim izvorima pijaće vode, šumskim plodovima i jestivim gljivama, posebno visokokvalitetnim vrganjima. Tradicionalno svake godine 7. juna se proslavlja dan Svetog Jovana (biljobera), kada veliki broja zaljubljenika u očuvanu prirodu Rtanja iz Sokobanje organizovano kreće na Rtanj preko sela Vrmdže, poznatog po izuzetno ljubaznim domaćinima. Planina Rtanj je poznata i po mnoštvu jorgovana. Boravak na Rtnju omogućava potpuno uživanje i okrepljenje tela i duha, te je on omiljena destinacija naše agencije. Odavde potiče čuveni “rtanjski čaj”…

Rtanj je povezan sa sećanjem i uspomenama na porodicu Minh. Rozarijum ili Ružičnjak čini deo nekadašnjeg prekrasnog imanja na Rtnju sa elegantnom vilom i velikim vrtom, bogato ukrašenog ružama i raznovrsnim cvećem, kao i sa 150 vrsta drveća i ukrasnog bilja iz čitavog sveta. To je bilo vlasništvo Grete i Juliusa Minha – nekadašnjih vrednih, požrtvovanih, plemenitih i bogatih vlasnika rudnika kamenog uglja i rudarske kolonije u podnožju Rtnja. Minh je bila jevrejska porodica koja se 1870. doselila iz Moravske u Srbiju i iz ljubavi prema narodu koji ih je prihvatio, otvorila prvu modernu fabriku tekstila u Paraćinu, pripremajući se za velike industrijske poslove u novoj državi. Pored rudnika na Rtnju, otvorenog 1902. godine, Minhovi su upravljali i rudnicima kod Aleksinca i Ćićevca. Ljubav Grete i Juliusa je doprinela uspehu, sreći i poštovanju supružnika koji su velikim očevim kapitalom i trudom unapredili industrijsku proizvodnju i život svojih radnika u naselju Rtanj- ugalj se do 1912. godine prevozio od Rtnja do Paraćina volovskim kolima, kada je izgrađena pruga Paraćin-Zaječar. Industrijski rast i uspešno poslovanje rudnika na Rtnju prestaju sa početkom Balkanskih ratova, a tokom Prvog svetskog rata porodica Minh biva primorana da napusti Srbiju. 1915. godine Nemci zauzimaju rudnik i 3 godine ga eksploatišu, a prilikom povlačenja uništavaju mašine i pale i plave rudnik.

Posle oslobođenja Srbije, 1918. godine se Minhovi vraćaju na Rtanj, dovode nove inžinjere i radnike i uspešno obnavljaju nekadašnje poslove. Porodica Minh je tokom desetak godina rada u podnožju Rtnja izgradila žičaru, planinsku železničku prugu i parnu električnu centralu, stipendirala dobre učenike u Srbiji i Beču, pomagala okolne seoske škole, gradila stanove za svoje radnike, osnivala radionice u kojima je izrađivan nameštaj za porodice rudara, otvorila prodavnicu, ambulantu, pekaru, kafanu, bioskop, sportsku salu i fudbalski teren… Naselje Rtanj je živelo vrlo dobro i uspešno organizovano, te je krajem 1929. godine imalo oko 2000 stanovnika.

Međutim, tokom finansijskog loma na Vol stritu 1929. godine, Rtanj i okolinu je zadesila velika suša i lokalno stanovništvo je ostalo bez osnovnih životnih namirnica. Julius je u Austriji ugovorio razmenu uglja za žito i kukuruz koji je nameravao da pokloni svojim radnicima i seljacima. Carina je iz nepoznatih razloga zaplenila robu, a Julijus je verovatno zbog nemogućnosti da ispuni obećanje dato rudarima, 1931. godine izvršio samoubistvo.

Rudnik na Rtnju su preuzeli njegova supruga Greta i dva brata Aleksandar i Adolf. Greta je u znak sećanja na voljenog supruga podigla spomen kapelu na vrhu Rtnja, 1565 metara, čiju izgradnju su uglavnom sproveli rudari. Kapela na Rtnju je osvećena 19.05.1034. godine.

Rudnik na Rtnju je radio do 1941. godine, kada je Nemačka okupirala Srbiju. Neki od Minhovih su ubijeni, neki su izbegli, a neki su preživeli, sakrivši svoje poreklo.

Posle rata je nova komunitička vlast nacionalizovala svu imovinu Minhovih, porodične kuće su oduzete, a Greti je čak i zabranjeno da stanuje u svojoj kući. Greta je umrla u selu Ilinu 1947. godine. 1967. godine su rudnici porodice Minh zatvoreni. Kapela na vrhu Rtnja je odolevala vremenu do 1992. kada su je moderni vandali srušili u potrazi za blagom koje se navodno nalazilo u njenim temeljima. Danas je drevno industrijsko nasleđe porodice Minh skoro u potpunosti u vlasništvu Ratka Gašića, direktora firme “Unimer-Kruševac” koja prerađuje kamen i proizvodi đubrivo. Ceo industrijski kompleks, osim rudnika je kupljen od preduzeća u stečaju početkom 2000. Privatne vile porodice Minh u Beogradu su danas deo vredne kulturne baštine grada. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture se nalazi u nekadašnjoj vili porodice Minh, u Ulici Radoslava Grujića 11. Usud velike porodice Minh čije je postojanje bukvalno izbrisano posle Drugog svetskog rata, čuvaju potomci koji danas žive u Meksiku, Engleskoj, Austriji i Izraelu. Poštovaoci porodice Minh su postavili krst na mestu srušenog oltara kapele Svetog Đorđa koji je postao mesto hodočašća mnogobrojnih ljubitelja prirode i prekrasnog Rtnja.