Planina Radan

Planina Radan je Park prirode od 2017. godine u južno-centralnom delu Srbije, u Topličkom okrugu, na području opština Bojnik, Medveđa, Prokuplje, Kuršumlija i Lebane, između reka Toplice i Jablanice i poznatih banjskih centara ovog dela Srbije – Prolom Banje, Kuršumlijske Banje, Lukovske Banje, Sijarinske Banje…. Planinu Radan odlikuju vredni stanovnici koji se uglavnom bave poljoprivredom, guste listopadne šume, zeleni brežuljci, bistri potoci i plodni voćnjaci i njive. Na području planine Radan je nekoliko značajnih kulturno-istorijskih spomenika i znamenitosti koji privlače brojne posetioce – arheološko nalazište Caričin grad, neolitsko naselje Pločnik, Manastir Svetog Nikole u Kuršumliji, Crkva presvete Bogorodice u Kuršumliji, Crkva Svetog Prokopija u Prokuplju iz 10. veka, manastir Ajdanovac, Jug-Bogdanova crkva….

Najviši vrh planine Radan je Šopot, 1408 metara, do koga vodi planinarska staza. Na jednoj lepoj zaravni ispod visa Sokolovac je Begovića grob (1122m nadmorske visine), koji označava mesto gde je poginuo i sahranjen Dimitrije Begović, najveći heroj Topličkog ustanka. Odavde put pravo vodi u selo Vlasa, levo u Prolom Banju (8,3km), a desno u Caričin grad, Lebane i Bojnik.

Na planini Radan se nalazi Đavolja varoš – jedno od svetskih čuda prirode sa preko 200 zemljanih figura – kula, visine od 2 do 15 metara. Po jednoj od brojnih legendi o nastanku, kule Đavolje varoši su davno okamenjeni svatovi. Ovde se nalaze izvori “Đavolja voda” i “Crveno vrelo” sa neverovatno visokim sadržajem minerala, potok žuto-crvene boje koji vijuga kroz neobično rastinje, ostaci starih rudarskih okana koje se vide pored puta i mala crkva – što je, zaista, izuzetan pejsaž koji raspiruje maštu. Prirodna zanimljivost se nalazi na vrhu planine Vidojevice, 20km od Prokuplja, 2,5km od Belog Kamena. Planina Vidojevica je jedna od retkih u Srbiji koja ima tamno nebo, a uslovi za posmatranje svemira su izvanredni, pa robotizovani teleskop u Opservatoriji (1155m n.v.) radi kao deo svetske mreže. Preporučuju se šetnje ovim predelima gde je vazduh kristalno čist.

Pored puta prema arheološkom lokalitetu Caričinom gradu proteže se čaroban mozaik voda i šuma. Bujan vodotok krasi planinu Radan – rečice, planinski potoci, kladenci i vodopadi… Da bi se videli, treba zaći ponekad duboko u planinu, a nedaleko od puta, skriven u jaruzi, jedan vodopad privlači pažnju svojim velikom slapom. Do vodopada Ripivode (935m n.v.) vodi strma staza, ali pruža veoma privlačan pejsaž zbog brojnih slapova koji se prepliću i stropoštavaju sa dvadesetak metara visine.

U selu Ivanje treba potražiti neobično mesto znano kao Delivode. Usred šume potoci se neobjašnjivo dele na dva toka, sastaju se, pa se opet dele u potočiće. Stručni naziv za ovu retku prirodnu pojavu je bifurkacija, pa bi ovaj zagonetni predeo, obnovom starih vodenica, mogao postati jedinstvena turistička znamenitost. Prostor između sela Dobra voda i Ivanja, poznat je kao “radanska apoteka” zbog retkih i endemičnih biljaka i obilja i raznovrsnosti biljnih zajednica koje proizvode veliku količinu kiseonika, pa šetnja mirisnim ivanjskim livadama okrepljuje telo i dušu.

Oko planine Radan su tokom Prvog i Drugog svetskog rada vođenje sudbonosne bitke i ustanci, jer su brojni srpski vojnici pohodili ovu planinu, povlačili se preko njenih obronaka i na njoj našle spas ili svoj mir. Među najznačajnijim je Toplički ustanak, voden od februara do kraja marta 1917. godine gerilskim otporom lokalnog stanovništva za ideale slobode i državne nezavisnosti protiv združenih bugarskih, austrougarskih i nemačkih snaga, koji je obuhvatio područja Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih područja Kopaonika.

U banjsko-klimatskom lečilištu Prolom banji postoji više obeleženih staza zdravlja. Jedna od njih (2,5km), vodi do crkve Lazarice koja je jedina crkva brvnara u Topličkom kraju, a podignuta je na mestu srednjovekovnog hrama iz 14. veka. Po predanju, ovde se pričestio deo vojske kneza Lazara pred boj na Kosovu, a pošto su obišli crkvu šest puta – šest šljiva se izuvijalo u tom smeru. Zanimljivo je da i danas oko crkve rastu izuvijane šljive.

Zdravo prirodno okruženje planine Radan i panorame na okolne i udaljene gradove su omiljena mesta aktivnosti u prirodi izletnika, planinara, sportista i umetnika i destinacije za odmor ili banjske i zdravstvene sadržaje.