Planina Javor

Planina Javor je najlekovitija ekološka planina u Srbiji. Javor je i istorijski značajan jer se na njemu sve do 1912. godine nalazila granica između Srbije i Turske carevine. Predanje kaže da je ranjeni Boško Jugović sa Kosova polja krenuo na Javor da vida /izleči/ svoje teške rane. Boško Jugović je znao da je Javor planina bogata bistrim izvorima koja lekovitim travama leči i najveće bolesti.

Javor se proteže severoistočnom granicom opštine Nova Varoš u dužini od 16 km. Na istoku se Javor naslanja na zapadne obronke planinske lepotice Golije, a na zapadu se graniči sa krečnjačkim masivom Murtenice. Istočni deo Javora je blago zatalasana površ prostranih livada, prošaranih šumarcima pretežno bukove šume, koji se pruža u pravcu-SZ-JI u dužini od 3,5 kilometara i u širini od oko 2 km. Nadmorska visina Javora se kreće između 1300 i 1350 metara. Javor je okružen visovima sa svih strana, među kojima je na zapadnom delu i Vasilin vrh (1519 m ), koji je najviši vrh Javora, ispod koga se nalazi spomenik majoru Iliću – junaku Javorskog rata, a odmah do njega je i Jankov vrh (1492 m). Narod ovog kraja je 1907. godine podigao najlepši spomenik i pesmom kroz sabore i svetkovine pronosi slavu javorskih junaka i majora Mihaila Ilića, Jagodinca, kamandanta Druge užičke brigade. Poznat je po odbijanju naredbe komandanta Ilije Čolak-Antića o povlačenju sa graničnih položaja i pružanju otpora Turcima u Prilikama ili ispred Požege, a možda tek na planini Jelici… Oba visa, kao i prostor između njih, izgrađeni su od mezozoičkih krečnjaka znatne debljine i čistoće, pa se u tom delu razvila tipična kraška hidrografija. Javor je planina koja na relativno malom prostoru poseduje znatan broj različitih prirodnih odlika i antropogenih motiva. Blagi tereni Javora sa livadskom vegetacijom su pogodni za zimske sportove i letnju rekreaciju, a mnogobrojni izvori i potočići bistre vode, koji se povijaju kroz šarenilo livada, pašnjaka, proplanaka i šuma, deluju osvežavajuće i pogodno za odmor i oporavak. Najinteresantniji delovi Javora su “Duboki potok” sa strmim kanjonskim stranama i “Doline”, gde se u nizu nalazi 13 većih i više manjih vrtača. Kraška hidrografija planine Javor manifestuje se u vidu jakih kraških izvora – vrela (Korićansko, Štitkovačko, Trudovačko) i reka ponornica – Kalipoljska reka. Severnu stranu javorske površi okviruju visovi: Dijelo (1415 m) i Troglav (1419 m), a jugoistočnu Boljetin (1415 m), Šabanac (1402 m) i Gobeljića krš (1444 m).

Vododržljive stene i povoljan raspored padavina uslovili su pojavu mnogobrojnih izvora od kojih su se formirali brojni potočići, potoci i rečice. Najviše ih ima na severnim i istočnim padinama Javora. Na severozapadu na prostoru Čestih vrela, jednim od najlepših delova Javora, od 8 manjih vodotoka formirala se izvorišna čelenka Tisovice, a sa severne strane od 6 vodotoka, izvorišna čelenka Bradića reke. Reka Nošnica izvire u predelu između Javora i Golije. Ona se sastaje sa Golijskom Moravicom kod sela Međurečje više Ivanjice, te kao Moravica teče na sever sve do Požege, gde se sastaje sa Đetinjom. U istočnom delu površi Javora razvila se Studena reka sa desnom pritokom Lug. Reka Lug teče sredinom javorske površi ka jugu, gde je formirala plitku i široku dolinu sa prelepim okruženjem. Od Vasiline česme i izvesnog broja potoka formirao se Duboki potok, takođe desna pritoka Studene reke. Studena reka sa Radevskom rekom čini reku Kladnicu, desnu pritoku Uvca. Sve ove reke odlikuju se besprekorno čistom i bistrom vodom, prve klase, bogate pastrmkom i drugom ribom, a okružene su raznovrsnim oblicima reljefa i raznovrsnom florom pa su veoma interesantne za posetioce.

Javor je šumovita planina u kojoj preovlađuju bukove šume, a nešto manje i mešovite šume. Najveći kompleks bukovih šuma proteže se severnim padinama planine Javor u prostoru od 6,5 x 2,5 km. Istočne i jugoistočne padine Javora prekrivene su mešovitim šumama bukve, jele i smrče. Zaobljeni oblici reljefa planine Javor pogoduju raznim disciplinama zimskih sportova. Javor je poznat i po lovnoj divljači pa ima uslova i za razvoj lovnog turizma. Naročito je interesantna srna, koje ima najviše u predelu Čestih vrela i Studene reke.

Javor i njegova okolina poznati su i po istorijskim događajima koji su se odigrali na ovom prostoru. Brojni su šančevi iz Prvog sprskog ustanka, srpsko – turskog rata 1876-1877. godine i Prvog balkanskog rata. Javor čuva uspomenu na Kalipoljsku bitku koja se dogodila 24. juna 1876. godine. U nedelju pred Vidovdan je dan narodnog okupljanja sa širokog područja planine Javor. Etno selo Štitkovo, jedinstveni primer kulturnog nasleđa koji vredi posetiti, je među brojnim turističkim i istorijskim znamenitostima planine Javor.