Perast – Risan Crna Gora
Perast je prekrasan deo UNESCO kulturnog nasleđa Kotora sa samo oko 350 stanovnika, ali 19 crkava i 18 palata ! Perast je danas jedan od najlepših primera baroknog graditeljstva na Jadranskoj obali Crne Gore, zahvaljujući prefinjenoj urbanoj arhitekturi baroknog stila koja uglavnom potiče iz 17. i 18. veka. Istorijski deo grada Perasta nema odbrambene zidine, umesto kojih ga brani devet odbrambenih utvrđenih kula, od kojih je najznačajnija tvrđava Svetog križa – kula Svetog krsta. Ove kule je sagradila Mornarica Mletačke Republike tokom 15. i 16. veka…. “Iznad današnje tvrđave nalaze se ostaci rimskog puta koji je vodio iz Risna za Akruvijum (Kotor), pa je verovatno na tom mestu postojala manja rimska tvrđava (castrum). Na tom istom području podignuta je verovatno u IX veku i prva crkva Perasta, crkva svetog Krsta – svetog Križa, koja se nalazila u dvorištu današnje tvrđave. Prema sačuvanom komadu pletene ornamentike to je prva crkva Perasta, verovatno iz IX veka…. Celinu sa navedenim odbrambenim sistemom grada Perasta čine i utvrđeni punktovi na Ostrvu Svetog Đorđa i naročito kompleks utvrđenja uz Crkvu Gospe od Anđela na Verigama, nasuprot Perastu”. www.perast.com
Perast ima nenadmašan položaj, jer leži u podnožju planine Svetog Ilije /873 metara/, na rtu koji odvaja Risanski Zaliv od Bokokotorskog Zaliva /dva manja zaliva u Bokokotorskom Zalivu/ i gleda prema jedinstvenom moreuzu-prolazu Verige, najužem delu Boke. Verige predstavljaju tesnac nazvan po ogromnim lancima koji su se podizali sa obe obalske strane, kako piratske i sve neprijateljske lađe ne bi mogle da uđu i pljačkaju unutrašnja bogata naselja Bokokotorskog zaliva. Tako je ovaj tesnac bio od strateškog značaja za poslednju trećinu zaliva u kojoj su se razvijala naselja poput Morinja, Risna, Perasta i Kotora, čuvajući bogatstvo i ugled bokeških trgovačkih porodica sklonjenih i zaštićenih od nepredviđenih upada.
Perast je dobio naziv po ilirskom plemenu Pirusta. U blizini Perasta se nalaze dva majušna ostrva sa živopisnim kapelama i tragovima na svakom od njih – jedno je prirodno ostrvo Sveti Đorđe, obavijeno brojnim legendama i mitovima, okruženo kamenim zidinama i sakriveno od pogleda visokim krošnjama čempresa, a drugo ostrvo Gospa od Škrpjela je nastalo ljudskim delovanjem, krajem 15. veka, posle otkrića braće Mortešić prikaza Gospe u hridi Risanskog zaliva. Benediktinski samostan sa crkvom svetog Đorđa – Svetog Jurja se u pojedinim istorijskim izvorima pominje već u 12. veku. Sadašnji izgled ostrvo poprima krajem 17. veka i na njemu se nalazi lokalno groblje. U čitavom Bokokotorskom zalivu je sedam ostrva: Sveti Marko, Mamula, Gospa od Skrpjela, Sveti Đorđe, Milosrda, Ostrvo cveca i Mala Gospa. Stanovnici Perasta su sa svoje tvrđave, ostrva Sveti Đorđe i utvrđenja Gospe od Škrpjela – Anđela vekovima kontrolisali i čuvali strateški značajan tesnac Verige, gde je pomorski put za Kotor bio najugroženiji.
Ostrvo Gospa od Škrpjela /originalno zvana “Madonna dello Scarpello” u mletačko doba/ je posebno zanimljivo, budući da je jedino veštačko ostrvo u Jadranskom moru. Ostrvo Gospa od Škrpjela zauzima površinu od 3030 m2 i izgrađeno je 1472. godine na steni nakon što su ovde dvojica pomoraca iz Perasta videla prikaz Device Marije. Crkva na ostrvu Gospi od Škrpjela je sagrađena 1630. godine i sadrži bogatu zbirku srebrnjaka i 68 baroknih slika čuvenog samoukog slikara Tripa Kokolja iz Perasta. Delo italijanskog slikara Tijepola, koje prikazuje Svetog Roka, pokriva deo oltara. U zadnjem delu Crkve je čuvareva kućica u kojoj je mali muzej : dva sprata su posvećena burnoj istoriji Perasta, dirljivoj zbirci predivnih prikaza uzburkanog mora, dramatičnog eksploatisanja i herojske borbe. Ovde su delovi grčkih i rimskih amfora sa dna mora, delovi keramičkih posuda i kameno oružje iz perioda 3500 godina pre nove ere otkrivenih u Spilji iznad Perasta. Ovde je stari ručno izrađeni gvozdeni šraf sa dve transmisije koji je služio za pokretanje broda manastira na ostrvu Svetog Đorđa. Kao najbolji predmet među svim izloženim eksponatima je prefinjeno izvezena ikona, koju je izradila Jacinta Kunić, u koju je na liku Bogorodice sa detetom – utkala svoje vlastite niti kose. Za 20 godina, koliko je trajala izrada ove ikone je devojčina kosa pobelela.
Fašinada je drevni bokeljski običaj i tradicionalna manifestacija u slavu Gospe od Škrpjela i veštačkom ostrvu na kome su zahvalni bokeljški pomorci napravili hram Gospi u čast. Legenda kaže da su peraški ribari, na steni na kojoj je napravljeno današnje ostrvo, pronašli ikonu Bogorodice sa Hristom i u to ime odlučili da potapanjem kamenja i brodskih olupina izgrade ostrvo i na njemu crkvu. Od tada važi nepisani zavet peraških pomoraca da se pre svakog ”vijađa” potopi novo kamenje oko ostrva kao doprinos čvrstini podloge hramu njihove zaštitnice. Ukrašene barke na vesla, svake godine 22. jula u smiraj dana, kada zađe sunce, uz pesmu bugarštica, kreću prema ostrvu da bi ispunili zaveštanje svojih predaka izbacivanjem kamenja oko ostrva. U prvoj barci, nalazi se sveštenik, gradonačelnik i počasni građani Perasta, kao i pevači koji pevaju stare peraške pesme – bugarštice. Perast prednjači po broju zapisanih bugarštica – srpskih narodnih pesama dugog stiha, čiji naziv potiče verovatno od glagola bugariti, što znači tužno pevati. 1878. godine je poznati srpski istoričar Valtazar Bogišić objavio zbirku bugarštica pod naslovom “Pjesme iz starijih, najviših primorskih zapisa” iz druge polovine 17. i početka 18. veka.
Perast /koga su na mletačkom, zvaničnom jeziku korišćenom do 19. veka, zvali Perasto/ je bio deo Albanije Venete. Venecija je držala Perast u periodu od 1420. do 1797. godine. Perast se razvija pod dramatičnim okolnostima uslovljenima sukobom Turske i Venecije, koji se u ovom području posebno jako osećaju. Perast je bio poslednji grad Mletačke Republike koji je spustio njenu zastavu. Sešnaest baroknih palata Perasta su uglavnom sagrađene u periodu mletačke vlasti, kao i 17 katoličkih crkava i dve pravoslavne. Najznačajnije, do danas očuvane crkve Perasta su Crkva Svetog Nikole, Kapela Rozarija, Crkva Svetog Jovana Krstitelja, Crkva Svete Ane, Crkva Svetog Marka, Crkva Svetog Antuna i Crkva Rođenja Svete Bogorodice. Crkva svetog Nikole se nalazi na glavnom trgu u Perastu, postavljena u pravcu istok – zapad, na čijem pročelju je natpis iz 1654. posvećen pobedi Peraštana nad Turcima. U današnjem obliku sagrađena je 1616. godine, iako postoji pomen ranije crkve iz 1564. godine. Odmah uz staru crkvu svetog Nikole u Perastu, sa njene zadnje strane je deo nove nedovršene crkve, od koje su izgrađeni samo apsida i zvonik. Kamen temeljac nove crkve postavljen je 1740. godine, a građena je do 1800. godine, kada su radove potpuno prekinuli Napoleonovi ratovi. Stara i velika nedovršena crkva svetog Nikole danas čine jedinstvenu celinu. Uz crkvu stoji zvonik podignut 1691. godine po nacrtu mletačkog arhitekte Giuzeppe Beatija. Visok je 55 metara i za njegovu gradnju je utrošeno 50.000 dukata. Zvonik na crkvi Svetog Nikole u Perastu je rađen u epohi baroka i nosi elemente romanike i renesanse. Najveće zvono iz 1713. godine je poklon nadbiskupa Andrije i Vicka Zmajevića. Dva manja zvona postavljena su 1797. godine. Sat na zvoniku je donet iz Venecije i postavljen 1730. godine. Crkva svetog Nikole u Perastu ima posebno bogatu riznicu sa slikama Tripa Kokolje i drugim dragocenim predmetima iz 16. i 17. veka, među kojima su veoma zanimljivi srebrni krst biskupa Zmajevića, orden Aleksandra Nevskog kojim je ruski car Petar Veliki odlikovao admirala Zmajevića i drugo. Ispred crkve su biste trojice velikana Perasta : Matije Zmajevića /1680.-1735./, admirala pomorske flote Carske Rusije, Marka Martinovića /1669.-1716./, Zmajevićevog kolege koji je pomorskim veštinama učio pitomce Petra Velikog i Tripa Kokolje /1661.-1713./. 1678. godine je Andrija Zmajević u Perastu podigao Kapelu Gospe od Rozarija. Posebna odlika ove kapele je vitki zvonik koji se smatra jednim od najlepših na jadranskoj obali i svakako jedinstvenim simbolom Perasta i Boke Kotorske.
Stari deo Perasta nema odbrambene zidine, već devet odbrambenih kula, među kojima je najvažnije Kula Svetog Krsta. Kule je izgradila mornarica Mletačke Republike u 15. i 16. veku. Perast je bio na vrhuncu u 18. veku pod upravom Mletačke Republike, kada je imao četiri aktivna brodogradilišta, flotu od oko 100 brodova i 1643 stanovnika. Iz toga doba potiču najlepše građevine ovog grada. Mnoge ukrašene barokne palate i veličanstvene stambene kuće su ukrašavale grad Perast, bogat mletačkom arhitekturom. Flota Perasta je nestala nastankom parne mašine. Barokne građevine Perasta koje su izgradile porodice čuvenih pomoraca su važno odredište svake posete Bokokotorskog Zaliva : Palata Smekja, Palata Porodice Bujović, Palata Porodice Bulović... Palata Dabinović, poznata kao „Kokotova kula”, podignuta je polovinom 18. veka, i jedna je od najlepših baroknih palata u Dobroti. Palata Tripković je građena krajem 18. veka kao jedna od najimpozantnijih baroknih kapetanskih palata Boke Kotorske….. “Palata Bujović sagrađena je 1694. godine i djelo je venecijanskog arhitekte Đovanija Batiste Fonte. Gradnju palate su naručili braća Vicko i Ivan Bujović s namjenom za uživanje i udobnost njihovu i njihovih prijatelja. U pitanju su proslavljeni vojnici i junaci od megdana na strani Mletačke republike. Prema predanju, izgrađena je od ostataka srušenih hercegnovskih zidina poslije bitke za oslobođenje Herceg Novog od Turaka 1687. godine u kojoj je Vicko Bujović učestvovao sa svojom četom. Palata je svedenih linija sa prizemljem, dva sprata i četvorovodnim krovom. Uz prizemlje palate, okrenut ka moru je monumentalni trijem sa pet arkada iznad kojeg je terasa sa kamenom ogradom (balustradom) na koju se izlazi iz glavnog salona. Na sredini balustrade velike terase, sa spoljne strane, nalazi se grb kazade Stojšić (dva lava koja između sebe drže stolicu). Ovom bratstvu (kazadi) pripadala je porodica Bujović. Na palati se nalazi još i pet balkona, jedan na drugom spratu glavne fasade iznad terase, a na bočnim stranama su po dva. U osnovi palata je renesansna sa elementima baroka koji se vidi u bogato obrađenoj kamenoj plastici arkada i balustera. Raskoš fasada se vidi i u grupacijama dvostrukih kamenih portala na svim balkonima. Na palati se nalaze i tri natpisa na latinskom jeziku. Palata je u drugoj polovini XIX vijeka bila vlasništvo porodice Visković, o čemu svjedoče i dva tada dodata lava na velikom balkonu. Oba lava drže štit na kom su inicijali CFV (Konte Frano Visković). Nakon kneževa Viskovića, vlasnik palate je bio Lale Zuber čiji su je nasljednici u drugoj polovini XX vijeka prodali Opštini Kotor. Od 1957. godine u ovoj palati je smješten Muzej grada Perasta”. Ranko Maraš
Prosečna temperatura vazduha u Perastu iznosi 18,3 °C, a broj sunčanih dana dostiže 240 /ili oko 2500 sunčanih sati godišnje/. U Perastu su sačuvani vredni spomenici, crkve i kapelice, vitki zvonici, Gradski muzej, raskošne palate, balkoni i grbovi…. koji privlače pažnju brojnih posetilaca.
Risan
Risan je nastarije naselje Bokokotorskog Zaliva i najveće arheološko nalazište u Crnoj Gori. Prvi put se Risan u analima pominje u 3. veku pre nove ere kao ilirsko utvrđenje. Timuli – kameno-zemljane gomile područja Risna su koncetrisane na rubu krških polja i po visovima okolnih brda. U nekima od njih nađene su grobnice od kamenih ploča sa ljudskim skeletom u zgrčenom položaju. Među njima ima i fragmenata keramike, metalnih ukrasnih predmeta i oružja. Pripadaju bronzanom i kamenom dobu. Kameni timuli otkriveni su u Grahovu, Trešnjevu, Ržištima, Grabu, Ržanom Dolu, Izvorima i Bati u Cucama. Zemljani timuli na ovom terenu nađeni su u Tivatskom polju (Mala Gruda) i Rubežu kod Nikšića. O životu praistorijskog čoveka na samoj obali Risanskog zaliva jasno ukazuju dva lokaliteta – pećina Spila i okapina, tj. stena u Lipcima.
Smešteno u najskrivenijem delu Bokokotorskog zaliva, naselje Risan je bilo zaštićeno prema unutrašnjosti nepristučanim krečnjačkim stenama Orjena, najvišeg grebena istočnog dela Jadrana, kao i prema otvorenom moru kroz nekoliko uzanih moreuza koji vode prema zalivu. Prema legendi je ilirska kraljica Teuta u Risnu pronašla utočište od progona Rimljana. Tokom rimske vladavine se naselje Rhizinium pominje kao Oppidum civium Romanorum. Dva rimska puta su prolazila kroz Bokokotorski zaliv. Najnapredniji period istorije rimskog Rhiziniuma je trajao između 1. i 2. veka, te se u Risnu i danas mogu videti prekrasni rimski mozaici sa kraja 2. i početka 3. veka pre nove ere. U središtu mozaika u Risnu je predstava Boga Hipnosa, koja je jedini prikaz ovog božanstva na istočnoj obali Jadrana. Početna istraživanja nalaza mozaika u Risnu je vodio čuveni engleski arheolog Sir Arthur Evans. Palata Porodice Ivelić se nalazi u centru Risna, na istočnoj strani Gabela Ulice. Palata je izgrađena u 18. veku i pripadala je familiji Ivelić. Posle oslobođenja Risna od Turaka, 1687. godine. porušene su sve četiri damije, a na osnovama i ostacima nekadašnjih crkava su podignute nove.
Manastir Banja u Risnu se nalazi u pravcu prema Perastu i nemanjićka je zadužbina koja se pominje u Studeničkom tipiku. Manastir Banja u Risnu je sagrađen kao metoh manastira Svetog arhangela Mihaila na Miholjskoj prevlaci. Kada su Turci 1654. godine pokušali da osvoje Perast, prošli su pored manastira Banje i zapalili ga. Početkom 18. veka je Petar Kordić iz Risna na ostacima razrušenog hrama podigao mali oltar i posvetio ga Svetog Georgiju. Današnji hram i krilo konaka je 1720. godine podigao arhimandrit Atanasije Hilandarac, uz priloge risanskih porodica, a prilozima pomoraca su u 19. veku dograđivani manastirski objekti. Zdanja manastira Banje su organizovana kaskadno zbog ograničenog prostora. Hram Svetog Georgija u Risnu je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i plitkim pevnicama, građena od fino klesanog kamena, složenog u horizonalne redove. Na pročelju je jednodelni zvonik na preslicu, iznad vrata je ikona Svetog Georgija, a na sredini fasade se nalazi osmokraka rozeta. Posebno je izgrađen visoki trodelni zvonik. Manastir Banja u Risnu je ženska monaška zajednica.
Očaravajući Balkan
Zlatna Vizantijska Tura
