Ohrid Makedonija
Ohrid je veličanstven grad predivnog jugozapadnog dela Makedonije i vodeći letnji turistički centar zemlje, sa oko 42000 stanovnika, za koji kažu da je duša Balkana i svakako kolevka slovenske pismenosti i mesto rođenja ćirilice. Grad Ohrid je smešten na obali prekrasnog Ohridskog jezera, udaljen oko 170 km od Skopja, glavnog grada Makedonije. Zahvaljujući svojim izvanrednim prirodnim lepotama, bogatom istorijskom i kulturnom nasleđu, Ohrid je od 1979. godine deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa.
Ohridsko jezero zauzima živopisno planinsko i vodeno područje od oko 350 km2 i poznato je po svojoj kristalno čistoj vodi, koja je providna do dubine od 22 metra, dok je ukupna dubina Ohridskog jezera 286 metara. Besprekorno bistra i čista voda Ohridskog jezera, uz spokojnu tišinu planinskog okruženja izuzetne lepote privlače stanovnike i posetioce od praistorijskog vremena. Nad dolinom Ohridskog jezera je uzdiže prekrasna planina Galičica sa Nacionalnim Parkom Galičica, koju Međunarodna Asocijacija za zaštitu prirode (IUCN) definiše kao značajan region pod zaštitom od 1958. godine. Zahvaljujući stotinama retkih originalnih očuvanih biljnih i životinjskih vrsta, Galičica na međunarodnom nivou važi za značajno biljno područje, iskonsko podneblje leptira, kao i smaragdno-zeleno vodeno područje koje bi trebalo da čini deo evropske mreže Natura 2000 network. Zbog izuzetnog biodiverziteta i međunarodnog značaja, Nacionalni Park Galičica je 2014. godine postao članica UNESCO mreže rezervata biosfere.
Wanderlust je nazvao Ohridsko jezero jednim od najlepših jezera na svetu. Ohridsko jezero napajaju vode tri reke, ali većina vode potiče iz drugog jezera – Prespanskog, koje se nalazi na drugoj strani planine Galičice. Zahvaljujući visini na kojoj je smešteno, vode Prespanskog jezera se planinskim izvorima prelivaju u Ohridsko jezero, među kojima su najpoznatiji izvori Ostrovo i Biljana, u blizini manastira Svetog Nauma i u gradu Ohridu.
Po svojim drevnim nekropolama, amfiteatrima, termama, arenama, vilama, svetinjama i vizantijskim bazilikama, Ohrid smatraju jednim od najdrevnijih gradova Balkana, živim svedočanstvom kulturnih nadmetanja civilizacija i znamenja njihovog večnog bivanja na ovim prostorima. Ohrid obiluje brojnim arheološkim nalazištima iz neolita, antike i srednjovekovnog perioda, kao i mnogim ranohrišćanskim i srednjovekovnim crkvama, sa veličanstvenim mozaicima, freskama i ikonama, orijentalnim nasleđem, prelepim plažama i raznovrsnim smeštajnim kapacitetima.
Tvrđava Kale u Ohridu – Samuilova tvrđava je jedno od najstarijih očuvanih utvrđenja Makedonije, čiji najstariji delovi nekadašnjeg naselja na ovom mestu datiraju iz ranog Bakarnog doba. Tvrđava Kale u Ohridu je bila političko i versko sedište prvog Bugarskog carstva (681–1018). Samoilova Tvrdina – Samoilova tvrđava – tvrđava Kale u Ohridu je jedna od najpopularnijih destinacija posetilaca Ohrida, potiče iz 10. veka, vremena vladavine cara Samuila. Ohrid je kroz istoriju bio toliko značajno religiozno središte da je u njemu izgrađeno čak 365 crkava – po jedna crkva za svaki dan u godini.
Naziv Ohrida potiče od njegovog polozaja na brdu – vo hrid. Čitavo naselje okružuju zidine, na čijem vrhu je Tvrđava Cara Samuila. Ohridsku tvrđavu cara Samuila smatraju najstarijom i najbolje očuvanom tvrđavom u Makedoniji. Drevni grad Ohrid je sagrađen u obliku amfiteatra, sa mnoštvom tradicionalnih građevina i kuća koje gledaju na prekrasno Ohridsko jezero. Ove zanimljive ohridske kuće su građene u prošlim vekovima u autentičnom balkanskom – orijentalnom stilu gradnje, sa prelepim balkonima i višim spratovima, prostranijim od prizemlja. U starom delu grada Ohrida je živopisni stari bazaar sa pijacom, hamamom, česmom i brojnim radionicama starih zanata i rukotvorina /radionice i prodavnice Ohridskog bisera, kujundžijice, radionice duboreza, radionice slikanja vizantijskih ikona, radionice za proizvodnju predmeta od kože, starih makedonskih instrumenata i čuvenog makedonskog veza, CD-i vrhunske makedonske muzike.../ Čuveni Ohridski biser nastaje od sedefa endemske školjke koja živi jedino u Ohridskom jezeru i obrađuje se ručno, po posebnoj tehnologiji koja se u porodici Risteski prenosi sa kolena na koleno, čuvajući tradiciju filigranstva i ručne izrade nakita od ohridskog bisera najvišeg kvaliteta. Nakit izrađen od ohridskog bisera je večan i veoma cenjen u Evropi i svetu, kao izuzetan suvenir i poklon. Ohridski biser predstavlja jedan od najpoznatijih suvenira Ohrida, a verovatno najbolji poklon ženi. “Može biti da je to zbog ugodne klime, ili zbog jezera, ili tvrdog grada Samuilovog, ili zbog ravnog i plodnog polja, sto je kujundžije, rezbare, zanatlije od svakog zanata, vještake da u drvetu, kamenu, srebru, bakru, zlatu čuda načine, što je sve takve majstore primamilo da ovdje žive“. Camil Sijaric
Zanimljiva srednjovekovna istorija Ohrida : “Branko Mladenović, umro pre marta 1365. godine je bio srpski plemić i sevastokrator koga smatraju rodonačelnikom porodice Branković i koji je tokom sredine 14. veka upravljao Ohridom, u to doba delom Srpskog carstva. Veruje se da mu je pripadao svileni pojas – tzv. Brankov pojas, vizantijske izrade, koji se čuva u Britanskom muzeju u Londonu, na kome je, pored imena Branko, izvezena kaciga sa lavom – simbolom dinastije Branković. Brankov pojas potiče iz sredine 14. veka i vizantijske je izrade, nastao u radionicama Carigrada ili Soluna. Napravljen je od svile, dimenzija 195 x 7,5 cm i sačinjava ga 18 okvira u kojima su izvezena 3 motiva – kaciga sa lavom na čelenci i natpisom BRANKO i amblemima zmaja i sokola.
Brankov otac je bio vlastelin Mladen, koji se pominje sa titulama župana i vojvode u doba kraljeva Milutina (1282—1321) i Stefana Dečanskog (1322—1331). On se 1323. godine pominje kao upravnik Trebinja i Dračevice, a smatra se da njegova porodica najverovatnije potiče iz Zahumlja. Dušan Silni, kralj 1331-1346 i car 1346-1355. je Branka Mladenovića postavio za upravnika Ohrida i dodelio mu titulu sevastokratora, ali nije poznato kada se to desilo, iako je izvesno da je titulu dobio posle proglašenja Srpskog carstva u Skopju, 16.04.1346. godine. Visoka titula sevastokratora verovatno znači da je Branko na neki način bio rodbinski povezan za carskom porodicom, pošto je ista titula dodeljena Dejanu koji je bio oženjen Dušanovom sestrom Teodorom. Posle Dušanove smtri, u vreme raspada srpskog carstva, podržavao je Dušanovog sina i naslednika Uroša, 1355-1371. Branko Mladenović je umro pre marta 1365. godine, a njegovi sinovi Grgur i Vuk su se iz Ohrida povukli na porodični posed oko Borča u Drenici na Kosovu. Branko Mladenović je bio sin vlastelina Mladena, koji je, osim njega, imao i ćerku Ratoslavu koja je bila udata za župana Altomana Vojinovića i bila majka Nikole Altomanovića. U istorijskim izvorima se pominje i njegov stric Nikola, koji je 1329. godine upravljao oblašću oko Lješa u današnjoj Albaniji. Branko Mladenović je bio oženjen nepoznatom plemkinjom i u braku sa njom imao četvoro dece – tri sina i jednu ćerku koja je bila najmlađe dete : Nikola Radonja, u monaštvu Roman i Gerasim, umro 3. decembra 1399; Grgur, umro pre 16. jula 1398.; Vuk, umro 6. novembra 1397.; Teodora /Vojislava?/ udata za Đorđa Topiju, gospodara Drača”. Srbi i srpstvo u Makedoniji
Galerija ikona u Ohridu obuhvata slikarska remek dela iz perioda od skoro čitavog milenijuma, počev od 11. do kraja 19. veka, koja su izvanredan i nedeljiv deo bogatog kulturnog i istorijskog nasleđa Ohrida, grada u kome je nikla slovenska književnost i kultura. Nastale u umetničkim radionicama Konstantinopolja i Soluna ili u umetničkim radionicama Ohrida, ove veličanstvene ikone su deo ikonostasa manastira i crkava za koje su bile naručene i oslikane, među kojima su najbolji primeri celokupnog vizantijskog ikono-slikarstva. Ikona Isusa Hrista, dimenzija 135 x 93 cm, čuva se, uz druga dragocena dela, u ohridskoj Galeriji ikona, u kompleksu crkve Bogorodice Perivlepte. Prekrasni istorijski grad Ohrid i čitava Makedonija, neponovljive lepote, su naša omiljena turistička destinacija.
Znamenitosti Ohrida: Tvrđava Cara Samuila, antičko pozoriste, episkopska bazilika, Crkva Svetog Klimenta – Sveti Pantelejmon u Plaošniku, Crkva Svete Sofije, Crkva Bogorodice Perivlepte, Manastir Sveti Jovan Kaneo, Manastir Sveti Naum, Crkva Svete Bogorodice Zahumske – manastir Zaum, pećinska crkva, Galerija ikona, živopisna sela Velestovo, Vevčani, Trpejca, Trebenište…
Manastir Svetog Pantelejmona Ohrid
Manastir Svetog Pantelejmona – zaštitnika zdravlja, je jedan od najstarijih slovenskih manastira na Balkanu i najstariji slovenski spomenik kulture u Ohridu. Gradnjom Svetog Pantelejmona, ispod Ohridske tvrđave, Sveti Kliment je Slovenima omogućio ne samo prvi verski i obrazovni centar, već i neprekidno postojanje uslova potrebnih za razvoj umetničkih i estetskih osećanja oblika, poštovanjem i prihvatanjem, odnosno nastavljanjem postojećih umetničkih oblika, kao i njihovim proširivanjem u novim pravcima. Na primer, Kliment je iskoristio razrušenu trobrodnu crkvu za osnovu Manastira Svetog Pantelejmona, te je dodavanjem nekih originalnih delova uspostavio oble forme crkve. Manastir Svetog Pantelejmona u Ohridu je imao izuzeno važnu ulogu u obrazovanju Makedonaca tokom perioda snažnog uticaja Vizantijskog carstva. Manastir Svetog Pantelejmona leži na ohridskom uzvišenju poznatom kao Plaošnik, koje gleda na Ohridsko jezero. Na ovom drevnom kulturnom mestu su pronađeni ostaci ranohrišćanske bazilike, iznad koje je u 7. veku izgrađena crkvica u obliku trolista. Kliment Ohridski je obnovio crkvicu, kada je i oslikana. Na ovom mestu je Sveti Kliment podučavao svoje sledbenike ćirilici, a u crkvi je izgradio grobnicu u kojoj je sahranjen 916. godine. Danas se sarkofag sa moštima Svetog Klimenta nalazi u crkvi Svetog Nikole Gerakomija u Ohridu. Mnogi arheolozi veruju da je Sveti Kliment lično planirao i izgradio manastir Svetog Pantelejmona na obnovljenoj crkvi i rimskoj bazilici od pet delova /ostaci bazilika koji okružuju manastir su i danas vidljivi/. Po arhitektonskom rešenju i izgledu, naučnici smatraju da je Sveti Kliment crkvu namenio za školu pismenosti za svoje učenike, koju stoga smatraju prvim i najstarijim univerzitetom u Evropi. Najpoznatije scene fresaka Manastira Svetog Pantelejmona u Ohridu su “Rođenje Bogorodice”, “Preobraženje”, “Ulazak u Jerusalim”, “Silazak u Ad” i druge. U unutrašnjosti manastira Svetog Pantelejmona u Ohridu postoji kamena krstionica gde je Kliment krstio svoje učenike.
Crkva Svete Sofije Ohrid
Crkva Svete Sofije je najimpresivnija građevina Ohrida i jedinstveno arhitektonsko delo vizantijskog regiona. Crkva Svete Sofije u Ohridu je trobrodna bazilika, natkrivena centralnom kupolom, izgrađena na starom kultnom mestu još u vreme Cara Samuila. U 11. veku je bazilika Svete Sofije u Ohridu temeljno obnovljena, kada je ukrašena freskama, koje pripadaju najboljim ostvarenjima vizantijskog slikarstva. Lepota Crkve Svete Sofije je izražena u njenoj monumentalnoj priprati, otvorenih galerija sa dve kule koje se završavaju malim kupolama, dograđenim 1317. godine, u doba srpske vladavine Ohridom. Tokom turske dominacije je Crkva Svete Sofije u Ohridu pretvorena u džamiju. Freske u Crkvi Svete Sofije u Ohridu odlikuje stav i arhaični oblici figura, sjedinjeni u umetničku i ikonografsku celinu jedinstvenu za fresko slikarstvo toga doba. Najbolje očuvane freske Crkve Svete Sofije se nalaze u oltarskom prostoru, gde je oslikana Bogorodica na prestolu sa malim Hristom u naručju. Sa južnog i severnog zida se Bogorodici klanja po šest arhanđela. Ispod freske Bogorodice je kompozicija “Pričešće apostola”, koja je jedna od najzanimljivijih fresaka ove crkve. Među svetiteljima i patrijarsima, ovde su naslikani portreti slovenskih prosvetitelja Ćirila i Metodija, osnivača prvog Slovenskog Univerziteta, kao i njihovog sledbenika Klimenta Ohridskog. Budući da su graditelji Crkve Svete Sofije u Ohridu obdarili ovu jedinstvenu svetinju izvanrednom akustičnošću, sama crkva i njena prijatna bašta su centralno mesto održavanja poznatog kulturnog događaja – tradicionalnog Ohridskog Letnjeg Festivala.
Crkva Presvete Bogorodice Perivlepte Ohrid
Crkva Presvete Bogorodice Perivlepe, takođe poznata pod imenom Crkva Svetog Klimenta je potpuno očuvani srednjovekovni spomenik u starom delu Ohrida, u blizini Gornje Kapije, čuven po izvanrednoj arhitekturi i freskama vrhunske vrednosti. Crkva Bogorodice Perivlepte je sagrađena 1295. godine zalaganjem i sredstvima vizantijskog vojskovođe Progona Zgura i njegove supruge Evdokije Komnin, zeta vizantijskog cara Andronika II Paleologa. Crkva presvete Bogorodice Periblepte u Ohridu je oslikana freskama najkasnije 1364-1365. godine, kada su predstavljeni ktitorski portreti dvojice članova porodice Brankovića i cara Uroša kao jedinog vladara. Tokom 1378. godine je crkva Bogorodice Perivlepte proširena i dograđena. Tokom turskog perioda vladavine je ohridska Crkva Svetog Pantelejmona stradala, te su svete mošti Svetog Klimenta, zaštitnika grada preseljene u Ckrvu Svete Bogorodice Perivlepte. Od tada je crkva Presvete Bogorodice Perivlepte nosi ime i Crkva Svetog Klimenta. Zvonik i zvono crkve Bogorodice Perivlepte je jedno od najvećih zvona na Balkanu, a 1924. godine ga je darivao Mihajlo Pupin, zahvaljujući prijateljstvu i savetima vladike ohridskog i žičkog Nikolaja Velimirovića.
Crkva Presvete Bogorodice Perivlepte u Ohridu je arhitektonski primer makedonske škole doba Paleologa. Osnova crkve Bogorodice Perivlepte u Ohridu ima oblik krsta upisanog u pravougaonik, sa kupolom iznad centralnog dela, ukrašenom spolja cilindričnim frizovima, smeštenoj na četiri pravougaona stuba. Priprata i centralni deo crkve su izgrađeni istovremeno. Crkva Bogorodice Perivlepte Ohrid – Svetog Klimenta je primer vizantijskog stila gradnje, izgrađena od cigle i lomljenog kamena, sa bogatom ukrasnom keramoplastikom od dvobojnih romboida uokvirenih pravougaonicima, u tako uspešnoj kombinaciji koja doprinosi izvanredno ukrasnom izgledu, istovremeno ostvarujući suštinski sklad. Crkva Bogorodice Perivlepte – Svetog Klimenta Ohrid predstavlja jedno od najsavršenijih ostvarenja srednjovekovnog graditeljstva. Severni paraklis – kapela, posvećena Svetom Grigoriju je dograđena i oslikana 1365. godine, o čemu svedoči natpis kod glavnog ulaza u crkvu. Ktitor ove kapele je devolski episkom Grigorije. Izgradnju unutrašnje priprate crkve Bogorodice Perivlepte, osim kapela na južnoj, zapadnoj i severnoj strani, koje potiču iz 19. veka je vodio Sveti Kliment. Crkva Bogorodice Perivlepte je krajem 15. veka najverovatnije postala riznica arhieposkopije, kao jedinstvena riznica u kojoj je najverovatnije postojala arheiposkopska riznica sa bibliotekom, za koju se veruje da je jedna od najstarijih na Balkanu. Mnoge knjige ove biblioteke i značajni rukopisi potiču iz vremena Arheipiskopa Prohora Ohridskog 1523. – 1550. i korišćeni su u ovoj crkvi i crkvama Arhiepiskopije. Prohor Ohridski je veoma doprineo slovenskoj pismenosti, dobavljajući mnoge knjige potrebne crkvi.
Freske Crkve Svete Bogorodice Perivlepte ili Crkve Svetog Klimenta u Ohridu čine poseban deo srednjovekovnog slikarstva, jer su uvele novi stil u vizantijsku umetnost poznatu kao Renesansu Paleologa. One su takođe među najranijim umetničkim ostvarenjima freskoslikara Mihajla Astrape i Eutihija, priznatih srednjovekovnih umetnika, čiji je tridesetogodišnji plodan rad ovekovečen u brojnim crkvama – svetinjama na Balkanu. Slikajući poznate kompozicije i likove svetaca, zografi Mihajlo i Eutihije znalački ispisuju svoja imena ili inicijale na ukrasnim detaljima odeće Svetog Dimitrija, maču Svetoj Merkurija, plaštu Svetog Prohora, zdeli na kompoziciji Tajna večera i drugim mestima. Detalji veštine srednjovekovnih zografa ogleda se u prikazu pokreta slikanih portreta, koji odražavaju savršenu skladnost snage, zdravlja, energičnosti i odlučnosti. Freske Crkve Svete Bogorodice Perivlepte – crkve Svetog Klimenta Ohrid odlikuje umešnost zografa u oslikavanju pojedinačnih karakteristika svakog od portreta i napuštanje ikonografskog stereotipa. Među kompozicijama i likovima na freskama crkve Bogorodice Perivlepte posebnu pažnju privlače “Uspenje Bogorodice” na zapadnom zidu, “Pričešće apostola” u apsidi, “Oplakivanje Hrista” i “Raspeće” na severnom zidu i “Judino izdajstvo” na juznom zidu. Od likova naslikanih u totalu, svojom ekspresivnošću se izdvaja lik Svetog Klimenta Ohridskog. Čini se da su modeli koje su koristili slikari Mihajlo i Eutihije Astrapa sasvim realno oslikani, uz mnoštvo dragocenih detalja, bez korišćenja uobičajenih elemenata velikomučenistva i asketizma. Ukoliko tragamo za sličnim primerima, otkrićemo sličnost između ovih fresaka u Crkvi Bogorodice Perivlepte i ranog renesansnog slikarstva, posebno u detaljima kompozicije “Oplakivanje hrista” na severnom zidu. Snažan osećaj dramatike zrači sa ove freske, počev od pokreta i izraza figura, te pre svega, predstave Bogorodice, čija kosa slobodno pada na ramena, kao i mnogi drugi detalji i elementi, koji podsećaju na dela Đota, savremenika Mihajla i Eutihija. U zatvorenom tremu crkve Bogorodice Perivlepte se nalazi Galerija ikona nastalih od 11. do kraja 19. veka, jedna od najbogatijih zbirki ikona vizantijske umetnosti.
Crkva Svetog Jovana Bogoslova Kaneo Ohrid
Ova jedinstveno lepa, majušna crkva se nalazi na jednom od najlepših delova obale Ohridskog jezera, na visokoj steni sa pogledom na nekadašnje naselje, koje je danas ribarsko i turističko selo Kaneo. Crkva Svetog Jovana u Ohridu je sagrađena u poslednjim decenijama 13. veka i posvećena je Svetom Jovanu Bogoslovu. Arheolozi veruju da je crkva Svetog Jovana Bogoslova Kaneo u Ohridu izgrađena pre uspona Otomanskog Carstva, najverovatnije u 13. veku. Po svojoj arhitektekturi, crkva Svetog Jovana Bogoslova Kaneo pripada srednjovekovnim građevinama, čiji su graditelji ostvarili izuzetno uspešnu kombinaciju vizantijskih i jermenskih arhitektonskih elemenata. Crkva Svetog Jovana Kaneo je sagrađena od cigle i kamena, u obliku krsta upisanog u pravougaonu osnovu. Crkva Svetog Jovana Bogoslova Kaneo ima trostranu apsidu na istočnoj strani i osmougaonu kupolu iznad centralnog dela, sa izuzetno bogatim spoljašnjim ukrasima u obliku cik-cak linije. Nepoznati zografi, najverovatnije lokalni umetnici su oslikali crkvu Svetog Jovana Kaneo odmah pošto je sagrađena. Freske u kupoli i oltarskom prostoru crkve Svetog Jovana Bogoslova Kaneo su očuvane. Neke od scena privlače posebnu paznju : “Pričešće apostola” i “Hrist Pantokrator“, okružen sa osam anđela koji lete. Portret Svetog Klimenta Ohridskog /čija je crkva Svetog Pantelejmona u blizini/, i portret Svetog Erazma su takođe naslikane na zidovima Crkve Svetog Jovana Bogoslova Kaneo. Među dobro očuvanim freskama Crkve Svetog Jovana Bogoslova Kaneo je i portret svetitelja kome je posvećena, naslikan u prirodnoj veličini. Ovaj stil slikarstva je van novih stremljenja koja odlikuje stil Renesanse Paleologa nastao u Ohridu. Veruje se da su slikari Crkve Svetog Jovana Bogoslova Kaneo radili i van Ohrida. Veličanstveno živopisna okolina Crkve Svetog Jovana Bogoslova u Kaneu, sa tamnim obrisima šumovite Planine Galičice u daljini koji se stapaju sa plavetnilom Ohridskog jezera, čini da poželite da ostanete na ovom mestu sve dok Vam se misli potpuno ne umire. Crkva Svetog Jovana Bogoslova u Kaneu je jedno od obeležja starog Ohrida i omiljeni simbol čitavog grada, kao i Makedonije, često korišćen u predstavljanju turizma Makedonije.
Nacionalna radionica za ručnu izradu papira – Kuća Porodice Robev
Nacionalna radionica za ručnu izradu papira je jedna od sedam radionica u svetu u kojima se izrađuje papir po originalnoj kineskoj tehnologiji iz 2. veka pre n.e. Metod izrade papira je jedinstven i oživljaja staru tradiciju Ohrida. Posetioci Ohrida ne treba da propuste mogućnost da upoznaju ovaj način izrade papira i odštampaju svoje uspomene na Ohrid i njegovu bogatu istoriju na Gutenbergovoj štamparskoj presi iz 16. veka. Oprema i odeća koje se koriste u radionici su potpuno originalni. Svi štamparski proizvodi su jedinstveni i posetioci mogu da ih kupe jedino ovde. Radionica za ručnu izradu papira se nalazi u prekrasnom ambijentu starog dela Ohrida, pored Muzeja Grada Ohrida, u prekrasnom zdanju Kuće porodice Robev – Robevci, koja je arhitektonsko i umetničko remek delo iz 19. veka, sa vrlo zanimljivom istorijskom baštinom čuvene ohridske porodice Robev, o kojoj prvi pomeni potiču iz 14. veka i čije dugovečno nasleđe danas možemo upoznati…..
Manastir Svetog Nauma Ohrid
Manastir Svetog Nauma se nalazi na najjužnijem području Ohridskog jezera, u blizini izvora Crnog Drima, neposredno uz makednosko-albansku granicu. Manastirska celina Svetog Nauma je izgrađena na romantičnom ostrvu ohridskog jezera bogatom zelenilom, raskošnog pogleda na modro prostranstvo Ohridskog jezera. Područje oko manastira Svetog Nauma smatraju među najlepšim na obalama Ohridskog jezera. Veličanstveno zelenilo, dva malena romantična ostrva /jedno ostrvo gusto pošumljeno, sa mnostvom ptica koje se ovde gnezde, zabranjeno posetiocima/, okruženo izvorima Crnog Drima, prostrane peščane plaže, kao i sam manastir Svetog Nauma, uz pogled sa brdašca na kome se nalazi – čini jedno od najlepših pejsaža i mesta za izlet ili piknik.
Sveti Naum Ohridski je, posle Svetog Klimenta Ohridskog, bio najdosledniji i najznačajniji među učenicima solunskih prosvetitelja Ćirila i Metodija. Sveti Naum je ličnost koja je ceo svoj život posvetila osnovama pismenosti i razvoju slovenske književnosti. Sveti Naum Ohridski je zajedno sa Svetim Klimentom Ohridskim širio hrišćanstvo na prostorima južnog Balkana, najviše oko Ohridskog jezera. Manastir posvećen Svetom Naumu je osnovao sam prosvetitelj Naum oko 905. godine, gde je oko 910. godine i sahranjen. Grob Svetog Nauma se nalazi u malom posebnom prostoru desnog dela manastirske crkve.
Dva ćirilična i jedno glagoljičko-ćiriličko pismo koja potiču iz perioda od kraja 10. do 12. veka se i danas nalaze na stubovima priprate manastira Sveti Naum. Ovi zapisi svedoče o najstarijim slovenskim pismima koja su nastala na području Ohrida – glagoljice i ćirilice.
Dan slovenske pismenosti i kulture se tradicionalno proslavlja 24. maja kao sećanje na dan kada su 863. godine svetitelji Ćirilo i Metodije, monaška braća Grci rodom iz Soluna, krenuli na misionarski put u Moravsku, među Slovene. Kada hazarski car Kagan potraži od cara Mihaila propovednike Hristove vere, tada ova dva brata po carevoj zapovesti budu pronađeni i poslati među Hazare. Ubedivši Kagana u veru Hristovu, oni ga krstiše, sa velikim brojem njegovih doglavnika i još većim brojem naroda. Posle izvesnog vremena, svetitelji Ćirilo i Metodije se vrate u Carigrad, gde sastave azbuku slovensku od trideset osam slova i počnu prevoditi crkvene knjige sa grčkog na slovenski. Ćirilo i Metodije su bili osnivači slovenske književnosti i tvorci prvog slovenskog pisma glagoljice.
Sve je počelo 862. godine na zahtev velikomoravskog kneza Rastislava, koji je od vizantijskog cara Mihaila III tražio učitelje koji će propovedati na narodnom jeziku. Ćirilo i Metodije su stvorili glagoljicu prilagođavanjem grčkog alfabeta slovenskim glasovnim potrebama. Preveli su jevanđelja, druge bogoslužbene knjige i služili liturgiju na slovenskom jeziku. U prosvetiteljskom radu u Velikoj Moravskoj su Ćirilo i Metodije naišli na veliki otpor nemačkog sveštenstva. Na poziv pape odu u Rim, gde se Ćiril-Kirilo razbole i umre 14. februara 869. godine. Posle Ćirilove smrti, Metodije je nastavio misionarski rad u Moravskoj i Panoniji. Kada je Metodije umro 885. godine, njegovi učenici su proterani iz Moravske i nastavili su rad među južnim Slovenima. Metodijevi učenici, petočislenici sa svetim Klimentom kao episkopom na čelu, pređoše Dunav i spustiše se na jug u Makedoniju, gde iz Ohrida, produžiše među Slovenima posao, započet Kirilom i Metodijem na severu. Najpoznatiji među njihovim učenicima bili su Kliment i Naum, koji su sastavili drugo, jednostavnije pismo – ćirilicu, nazvano po Ćirilu.
Ikonostas manastira Sveti Naum je izrezbaren 1711. godine, kada su oslikane celivajuće ikone, svečane ikone i ikone svetih apostola. Ikonostas Manastira Svetog Nauma je jedan od najstarijih u Makedoniji i predstavlja izvanredno umetničko delo. Izrezbaren je pod uticajem rezbarske radionice sa Svete Gore, što otvara mogućnost za pretpostavku da su majstori-rezbari učili ovu veštinu i umetnost na Svetoj Gori. Najnovija istraživanja o freskama Manastira Svetog Nauma potvrđuju da je najveća celina rano-vizantijskog slikarstva u Makedonij iz perioda prelaza 18. na 19. vek očuvana u Manastiru Svetog Nauma i sadrži veštinu i iskustvo umetnosti 18. veka sa temama bliskim Svetom Naumu Ohridskom i njegovim savremenicima iz Ohridske Škole. Kompozicije iz života i čuda Svetog Nauma Ohridskog, oslikane kod groba ovog svetitelja predstavljaju jedinstvenu grupu monumentalnog slikarastva od posebnog značaja.
Istorijski nalazi kažu da je srpski – zetski kralj Jovan Vladimir podigao pravoslavnu crkvu u Elbasanu i obnovio “slavni” manastir Svetog Nauma na obali jezera, za zahvalnost Gospodu za pobedu na neprijateljem svoje zemlje i svoga naroda”. Među prestonim ikonama ikonostasa manastira Svetog Naume su ikone Svetog kralja Vladimira i Svete Marine koje čine celinu sa prestonim ikonama Svetog Klimenta i Svetog Nauma. Između njih je minijatura koja predstavlja “Uspenje Svetog Nauma”, a ikona Svetog Vladimira potvrđuje njegovo ktitorstvo.
Manastir Svetog Nauma je jedan od najstarijih i najbogatijih manastira u Makedoniji. Osnivanje manastira Svetog Nauma je usko povezana sa imenom Svetog Nauma. Jevanđelje Svetog Nauma nam svedoči da je crkva, posvećena svetim arhanđelima Mihajlu i Gavrilu, izgrađena na južnoj obali Ohridskog jezera. Sveti Naum je izgradio manastir pred kraj života /900 – 905. godine/. Umro je 910. godine i sahranjen je u manastiru. Veruje se takođe da je crkva posvećena Svetim arhanđelima, sagrađena između 893. godine /godine dolaska Nauma u Makedoniju/ i 910. godine /godine kada je umro/. Originalna crkva Naumovog manastira je imala osnovu trolista. Nema tačnih podataka kada je ime manastira promenjeno, ali je od 1630. godine u Rusiji ovaj manastir bio poznat pod imenom koje danas nosi – kao manastir Svetog Nauma. Originalnu crkvu Svetih arhanđela je krajem 18. veka porušio i opljačkao notorni Ali Paša Janinski, vođa albanskih janičara, u isto vreme kada je uništio obližnji grad Moskopole. Drugi izvori pak tvrde da je originalna trolisna osnova manastira Svetog Nauma potpuno uništena između 15. i 16. veka. Prema najnovijim istraživanjima, utvrđeno je da današnja crkva Svetog Nauma sagrađena na temeljima stare Naumove crkve i da potiče iz perioda turske vladavine. Manastir Svetog Nauma je bio u ruševima mnogo godina, do dolaska jeromonaha Grigorija iz Moskopoja, Eparhije Korče, u današnjoj Albaniji. Uz pomoć lokalnih hrišćana on je obnovio crkvu i sagradio dva konaka. Sveti Naum je osvetio hram i izgradio pripratu crkve.
“U povlačenju srpske vojske preko Albanije, u jesen i zimu 1915. godine, pre nego je mobilisanje regruta završeno, tadašnja srpska vlada je odlučila da se pozovu i generacije rođenje 1897. i 1898. godine iz onih delova Srbije u koje su u tom trenutku ušle neprijateljske trupe. Nekoliko dana kasnije je ta odluka promenjena i više se nije odnosila na godište iz 1898. , ali, kako se jedan deo regruta već javio nadležnim komandama, odlučeno je da se u sklopu povlačenja srpske vojske ka Albaniji, zajedno sa onima koji su rođeni 1897. godine, upute u Bitolj. Kako tim povodom napisa Branislav Nušić, bila su to sve deca, mlada kao rosa, još neogarenih usta, tek odvojena od majki i kuća i odmah povedena putem stradanja i patnje. Bilo ih je oko 40000 dece koja su po naredni povedena u zbeg, kako ih neprijaatelj ne bi zarobio, jer su to ona deca koja će marta meseca iduće godine biti regruti. Njihova mršava tela, njihove nerazvijene grudi i nepouzdan korak, jedini su još tragovi njihova detinjstva, jer ugašen pogled, oborene glave i težak bol ispisan na licu, davao im je izgled staraca od osamdeset godina, nije se ni slutilo da su ta deca na smrt osuđena. Poslati su u povlačenje bez oružja, a mnogi od njih nisu imali ni kompletne uniforme. Oko četiri stotine đaka iz skopske đačke čete i mladića budućih regruta, zbog bolesti i iznemoglosti tokom marševanja ka Albaniji, bio je zbrinut u privremenoj bolnici u manastiru Svetog Nauma, gde su prema dostupnim istorijskim podacima, negde oko Pravoslavnog praznika Đurđic, 1915. godine, bili zarobljeni od strane bugarskih zločinaca iz Ohrida, predvođenih Ivanom Kiselinovim. Onako izmrzle, bolesne i iznemogle, odveli su ih u atar sela Ramne i u vinogradu ispod crkve Sveti Atanasij, svirepo poklali i poubijali, čak i vilama. Preživeo je samo jedan dečak, od dvojice braće Ristića koga je pronašao jedan Makedonac iz susednog sela Velestovo, odveo ga svojoj kući, zalečio i kasnije prebacio u Grčku, odakle se kasnije sa srpskom vojskom vratio u Srbiju. Ristić i Makedonac su se pobratimili, poštovali i posećivali celog života. Spomenik kod Ramne, poznat kao ,,Četiri stotine – 1915.” bio je obelisk od belog mermera sa Pletvara, visok 11 metara, a podigao ga je tadašnji Episkop ohridski Nikolaj Velimirović, nedaleko od Biljaninih izvora, po projektu čuvenog srpskog arhitekte Momira Korunovića. Spomenik je miniran polovinom 1941. godine, tokom fašističke bugarske okupacije od istih onih koji su ovu decu masakrirali.” Izvor Vojni sindikad Srbije
Vladika Nikolaj žički i ohridski je sagradio veliku kulu posvećenu Svetom caru Nikolaju Romanovu, tj. pirg Svetog kralja Jovana Vladimira. “Na kuli su se vidno isticali prepoznatljivi srpski simboli u vidu četiri ocila, a u prizemlju je bila kapela posvećena Svetom Kralju Jovanu Vladimiru. Arhitekt ove kule je bio poznati Momir Korunović koji je pored ostalih dela, projektovao i spomen-kosturnicu na Zebrnjaku kod Kumanova. 1945. godine, posle dolaska komunista na vlast i proglašenja nove makedonske nacije je kula opstala do 1956. godine kada su je komunisti u potpuno porušili”. Izvor: Srpstvo u Makedoniji
Manastir Svetog Nauma je izvor pismenosti i učenja pohranjenih u njegovim konacima. Predivno okruženje manastira Svetog Nauma Ohridskog je omogućilo izgradnju autentičnog hotelskog kompleksa, koji se odlično uklapa u jedinstvenu duhovnost čitavog mesta i svojim brojnim posetiocima pruža posebno iskustvo prijatnog i nezaboravnog boravka.
Crkva Svete Bogorodice Zahumske – manastir Zaum
Crkva Svete Bogorodice Zaumske se nalazi na istočnoj obali Ohridskog jezera, na hridi padine planine Galičice, neposredno kod sela Trpejca. Crkva Svete Bogorodice Zahumske – manastira Zaum je podignuta ispod brda koje se vertikalno spušta do obale Ohridskog jezera, na mestu skoro nepristupačnom sa kopna. Ime manastira Zauma potiče od naziva Zahumlja – postojbine porodice Branković.
Sačuvani natpis iznad ulaznih vrata svedoči da je crkva podignuta 1299. godine, a freskopisana 1361. godine po nalogu Grgura Brankovića – srednjeg sina vladara Ohrida Branka Mladenovića. Crkva Svete Bogorodice Zaumske – manastira Zauma ima arheološke nalaze iz starohrišćanskog doba i srednjovekovnog naselja čiji delovi su korišćeni za gradnju crkve. Crkva Bogorodice Zahumske – manastira Zauma ima oblik upisanog krsta sa kupolom iznad središnjeg dela i unutrašnjim osmostranim tamburom. Gornji deo Crkve Svete Bogorodice Zaumske je sličan ohridskim crkvama – Bogorodici Perivlepti i crkvi Svetog Jovana Kaneo. Iznad ulaznih vrata, kao i na zidovima crkve Presvete Bogorodice Zahumske su vidljivi ostaci fresaka kojima je u prošlosti bila ukrašena priprata i unutrašnjost. Ovde je sahranjen srpski vlastelin Ostoja Rajaković – rođak kraljevića Marka Mrnjavčevića. Danas se pored i oko Crkve Bogorodice Zahumske nalazi lepa plaža do koje se može prići samo čamcem sa vode prekrasnog Ohridskog jezera.
