Nekropola stećaka Mramorje Perućac

Emina Zečević – Narodni Muzej Beograd: Tri nalazišta Mramorje u okolini Bajine Bašte – prva iskopavanja

Tokom 2010., 2014. i 2015. godine su vršena arheološka iskopavanja rovova na području tri kasno-srednjovekovne nekropole kamenih nadgrobnih spomenika u okolini Bajine Bašte. Sve tri nekropole su opisane pod istim toponimom Mramorja. Iskopavanje ovih nekropola, određenih u naučnoj literature kao nekropole stećaka (množina: stećci), predstavlja najranije planirano i stručno sprovedeno iskopavanje nekropola nadgrobnih spomenika na desnoj obali reke Drine, tj u području srednjeg toka reke Drune, o kome gotovo da nema podataka u istorijskim izvorima.

Iako su bila malog obima, ova iskopavanja su imala višestruke rezultate – otkriveni su brojni, ranije nepoznati spomenici, što je pružilo najranije podatke o sahranjivanju ispod stećaka u ovom delu toka Drine, ali takođe i pouzdana potvrda o nastanku nekropola sa jedinstvenim oblicima nadgrobnih spomenika kao što su slemenjaci na ovom području, iz sredine, tj druge polovine 15. veka. Od posebnog značaja je činjenica da nekropola stećaka Mramorje u selu Svojdrugu predstavlja prvu kasno-srednjovekovnu nekropolu stećaka, ne samo u srednjem toku Drine, već i u širem području, duž desne obale reke Drine, pored koje je otkrivena crkvena građevina.

Iskopavanja nalazišta Mramorje u Perućcu sa 85 na tlu vidljivih kamenih spomenika – stećaka su bila sprovedena u dva rova. Šest stećaka je pomereno, a istraženo je šest grobova koji su ležali ispod njih. Ostali istraženi grobovi su pronađeni u celosti ili delimično na prostoru između stećaka i rubova drugih pet neobrađenih jama koje su pored njih određeni. Jednostavne duboko ukopane jame, dubine do 1,6 metara su obuhvatale ostatke skeleta pokojnika položenih na leđima, sa prekrštenim rukama preko stomaka i pokrivenih debelom drvenom daskom. U dva groba su otkrivena dva srebrnjaka – jedan potiče iz kovnice srpskog despota Đurđa Brankovića (1427-1456), a drugi verovatno iz kovnice novca bosanskog vladara Stefana Tomaša (1443-1461). U grobovima nisu pronađeni drugi grobni nalazi, osim nekoliko oštećenih, malih krhotina keramike pronađenih oko skeleta u grobu broj 8. «Ležišta» napravljena od nagomilanog kamenja su pronađena ispod dva prilično velika slemenjaka. Mramorje u Perućcu je jedno od tri nekropole na području Srbije koje je uvršćeno u listu svetskog kulturnog nasleđa, odlukom UNESCO Odbora iz jula 2016. godine u okviru međudržavnog serijskog projekta nominacije stećaka za upis u Listu svetske baštine. Na nalazištu Pod Mramorjem u selu Dobrotin je pre početka iskopavanja 2014. godine bilo samo pet stećaka vidljivih na površini tla – svi stojećih slemenjaka. U četiri rova je teren koji okružuje vidljive stećke najpre poravnat do originalne visine tako da je na kraju iskopavanja, duboko ispod postojeće visine terena pronađeno u okolini još četiri stećka – tri su primeri slemenjaka sa sandukom, svi uspravni kameni monoliti, među kojima je jedan slemenjak ukrašen reljefnim motivom polumeseca. Naime, kameni nadgrobni spomenici su prekriveni debelim slojem, do 1,5 metara dubine, aluvijalnog zemljanog nanosa, nastalog  tokom nekoliko prošlih decenija zbog plavljenja dve okolne reke koje okružuju zaravan ispod nekropole. Istraženo je sedam grobova – tri groba ispod tri novootkrivena stećka i četiri na prostorima oko i između spomeničkih obeležja, svi bez pronađenih grobnih nalaza. Tragovi ranijih iskopavanja ispod kamenih nadgrobnih spomenika su utvrđeni na profilu iznad groba 2, gde su pronađena 2-3 odlomka keramike pored skeleta. Ispod stela određenih stećaka su se nalazila kamena “ležišta“, dok su pojedinačni delovi kamena pronađeni u četiri groba, niz kamenja u grobu broj 4 i ostaci daske u grobu 1. Dvostruka usmerenost tri groba predstavlja jedinstven fenomen – u pravcu jugozapad-severoistok i obrnuto, severoistork – jugozapad.

Iskopavanja nalazišta Mramorje u selu Svojdrug su bila ograničena površinom uzvišenja koje predstavlja humku i prostor koji je okružuje, zaravan severoistočno ka brdu sa vidljivim stećcima. U rovu 1, postavljenom zapadno od ove humke je na maloj dubini ispod površine tla otkriveno 14 stećaka, od ukupno 45 iskopanih stećaka. Četiri groba su iskopana, od kojih je jedan bio ispod sanduka, dok su drugi pronađeni na prostoru između nadgrobnih spomenika. Pored odlomaka staklene grivne i dva okrugla prstena, pronađenih u grobu 1, nije bilo drugih grobnih nalaza. Ispitivanjem rova postavljenog dijagonalno u pravcu pružanja humke, ispod naslaga krhotina su otkriveni ostaci zidova jednobrodne crkve koja je obnovljena u kasnijem periodu, dodavanje zidova kojima je u unutrašnjosti dograđena apsida. Stilizacija cvetnih i geometrijskih ornamenata koji su se pojavili na freskama, očuvanim na većini malih odlomaka među krhotinama ostataka crkve, uključujući ornamente na kamenim spomenicima postavljenim uz njene zidova, što je tipično za stećke, govore u korist njenog datovanja u kasno srednjovekovno doba.

SHARE IT: