Nacionalni Park Mavrovo
Nacionalni Park Mavrovo je najveće zaštićeno prirodno područje Makedonije i njen najveći nacionalni park, u blizini makedononske granice sa Albanijom i Kosovom i Metohijom. Nacionalni Park Mavrovo se prostire na površini od 73800 hektara i obuhvata najlepše delove zapadne Makedonije – planine Bistru, Korab, južni masif planine Šare, Dešat, reku Radiku, Mavrovsko jezero i živopisna majušna sela Mavrove Anove, Mavrovo, Leunovo, Nikiforovo, Galičnik, Rostuše, Gari, Janče, Tresonče, Bituše i Lazaropole. Mavrovo je proglašeno Nacionalnim Parkom 1949. godine, koji je proširen 1952. godine na površinu od 73100 hektara, od koji je oko 27000 hektara pošumljeno. Reljef Nacionalnog Parka Mavrova je posebno razuđen i odlikuje ga 52 planinska vrha visine preko 2.000 metara. Golem Korab je visok 2764 metara i najviši je planinski vrh u Makedoniji koji predstavlja pravi izazov planinara, jedinstvenu avanturističku atrakciju i omogućava veličanstvene panorame. Ostali planinski venci opštine Mavrovo se nalaze na planini Bistri, sa najpoznatijim vrhom Medenica /2163 metara/. Sedište Nacionalnog Parka Mavrovo je u selu Mavrovi Anovi na obali Mavrovskog jezera. Odavde do vrha Koraba i potpune prirodne divljine je potrebno najmanje 5 sati intenzivnog pešačenja kroz šume i mirisne livade, čiji blagotvorni uticaj se širi čitavom okolinom.
Mavrovo ima najpoznatiji ski centar u Makedoniji – Zare Lazareski, odlične uslove za zimske sportove, ski staze i uživanje na snegu. Tri ski lifta vode od područja hotela na nadmorskoj visini od 1255 metara. Još jedanaest sedežnica omogućavaju ukupan kapacitet ski centra Zare Lazareski od 10000 skijaša na sat. Najviša tačka do koje stiže ski lift u Ski Centru Mavrovo je na visini od 1860 metara. Veliki deo Ski Centra Mavrovo dobro štite visoki vrhovi Koraba od jakih vetrova, te je ski centar retko zatvoren zbog nevremena i omogućava dugu skijašku sezonu na padinama Bistre. Tokom letnjih meseci je u Nacionalnom Parku Mavrovo veoma prijatno šetati i planinariti. Prostrani pašnjaci i bistri planinski izvori Mavrova su pogodni za pešačke ture, vožnju planinskog bicikla, boravak u nepristučanim delovima i druge vrste rekreacije. Poznato je više od 1000 biljnih vrsta u Nacionalnom Parku Mavrovo, od kojih je oko 100 vrsta veoma retko i pripadaju endemskim biljkama Balkana. Mavrovo je stanište mrkog medveda, zlatnog orla i veoma ugroženih vrsta, kao što je ris, za koga se veruje da ima još samo oko 50 živih jedinki. Jedna od najzanimljivijih odlika i znamenitosti Nacionalnog Parka Mavrovo je mogućnost posmatranja i fotografisanja divljih životinja dinarskog regiona – mrkog medveda, risa, vuka, divlje svinje, jelena i divokoze. Posetioci takođe učestvuju u ključnim akcijama zaštite i konzervacije prirode, uključujući naučna istraživanja, praćenje i postavljanje kamera koje snimaju životinje.
Mavrovsko jezero, najveće veštačko jezero u Makedoniji je deo Nacionalnog Parka Mavrovo. Na jugu je Mavrovsko jezero zatvoreno šumovitom planinom Vlainicom, a na severu Šar planinom. Mavrovsko jezero je dugo 12 km i široko 3 km, a zauzima površinu od 13,3 km2. Obala Mavrovskog jezera je duga 24 km. Najdublja izmerena tačka Mavrovskog jezera se nalazi na dubini od 48 metara. Mavrovsko jezero, izuzetno bogato pastrmkom često posećuju ribolovci. Zahvaljujući nadmorskoj visini na kojoj leži /1220 metara/, Mavrovsko jezero je ponekad zaleđeno tokom zime. Mavrovsko jezero je odlično mesto za vožnju čamca u letnjim mesecima. Dodatna zanimljivost jezera Mavrovo je poluzaronjena crkva Svetog Nikole, sagrađena 1850. godine u sredini jezera. Crkvu Svetog Nikole su od mermera i granita sagradili mastori iz regiona Reke. Imala je mermerni oltar i vredan ikonostas koji je uradio zograf Dimitar Dičo Krstević. Stanovnici sela Mavrova su pričali da je u izgradnji crkve Svetog Nikole korišćen najkvalitetniji kamen i specijalna oprema. Crkva Svetog Nikole na Mavrovskom jezeru je jednobrodna crkva sa petostranom apsidom, zvonikom i ikonostasom. Ikone je naslikao 1855. godine ugledni ikonopisac Dičo Krstević, a kasnije je u crkvi radio i debarski ikonopisac Meletij Bojinov. Srpska dobrotvorka Bosiljka Janić je 1925. godine podigla zvonaru na crkvi, što pokazuje tabla koju je posvetila suprugu Golubu Janiću, rodom iz Mavrova. Pri niskom vodostaju jezera Mavrova, na zadnjoj strani crkve se može videti grob i spomenik paroha Jovana Miloševića i njegovog sina Arsenija, podignut 1930. godine.
Jedan od najimpresivnijih delova Nacionalnog Parka Mavrova je veličanstvena klisura reke Radike. Na planinskim obroncima na najvišim visinama Nacionalnog Parka Mavrovo se nalazi 17 prekrasnih ledničkih jezera koja predstavljaju istinsko planinsko obeležje i prirodnu znamenitost koja oduševljava njihove posetioce.
Galička sbadba je festival za oči i blaženstvo za dušu lokalnih Mijaka i posetilaca, koji u prekrasnom majušnom selu Galičniku, smeštenom u Nacionalnom Parku Mavrovu i poznatom turističkom centru, na nadmorskoj visini od 1350 metara, omogućava bogato iskustvo originalnih, dobro očuvanih i nezaboravnih svadbenih običaja i rituala. Selo Galičnik, poznato po seoskom ambijentu i netaknutoj i prekrasnoj prirodi je dobro očuvalo tradicionalnu arhitekturu, sa amfiteatrom na glavnom trgu u centru sela. Petrovdan se vekovima slavi 12. jula i predstavlja dan raskošnih narodnih nošnji, veličanstvenih običaja i živopisnih rituala jedinstvene Galičke svadbe, čiji širi značaj je krunisan ulaskom u riznicu duhovnih vrednosti čovečanstva, pod zaštitom UNESCO-a. Mlade Makedonke i Makedonci, rođeni u Galičniku, drevnom selu severozapadne Makedonije, imaju nešto što ih čini veoma ponosnima – mogućnost da se venčaju na tradicionalni način, kako se to u njihovom selu radilo u prošlosti. Galička svadba obuhvata najživopisnije svadbene običaje koji predstavljaju skup hrišćanskih i paganskih tradicija sprovedenih sa velikom pažnjom na svaki detalj, čime se obeležavaju tri najznačajnija događaja tokom ljudskog veka u svim civilizacijama – rođenje, venčanje i smrt, uz aktivnosti koje obeležavaju novije doba – kupovanje mlade, brijanje mladoženje, pucanje iz pušaka…. Svekrva vezuje kecelju (“skutaca” ili “futa”) oko mladinog struka i stavlja belu maramu na njenu glavu, kako bi snaja bila dobra i vredna domaćica. Mlada iz sita baca preko okupljenih gostiju novac, pšenicu i bombone, kako bi svi bili srećni, bogati i zadovoljni. Dve pogače se stavljaju mladi ispod pazuha, da bi sve bilo bogato i berićetno. Svekar stavlja široku vezenu tkaninu oko novovenčanog para i dovodi ih do kućnog praga. Galička svadba je tradicionalni događaj bogat igrom i muzikom zurli i tapana. Galička svadba je nekada trajala pet dana i njen vrhunac je bio 12. jula, na dan Svetog Petra, kada se venčavaju parovi. Galička svadba je u današnje vreme deo Galičkog leta, dvodnevni festival tokom vikenda oko Petrovdana.
Svake godine svadbeni “kandidati” učestvuju u izboru koji daju jednom paru čast da obavi svoje venčanje u Galičniku – malom i lepom makedonskom selu. Slavlje počinje u subotu, sa venčanjem, povorkom i igrom, koja traje do duboko u noć. Sledeći dan je rezervisan za tradicionalne igre, uz pratnju hipnotičkog zvuka tamburice i frule. Svi priželjkuju mušku igru pod nazivom “teškoto“, što je igra koja simbolizuje prevazilaženje životnih problema i veoma je zahtevna, jer se ritam stalno ubrzava, dok se njen veći deo izvodi na jednoj nozi. Uz muziku bubnjeva, uz narodnu igru “Svekrvino oro” se mlada vodi do česme, postavlja svadbena zastava, pozdravljaju mrtvi, brije mladoženja, odvodi mlada, lomi pogača, obavlja venčanje u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla. Uzbudljivi scenario, arhitektura i seoski trg sela Galičnika omogućavaju idealno okruženje za vesele muškarce i žene obučene u narodne nošnje – žene u nošnjama crvene, bele i crne boje, a muškarci u pamučnim pantalonama, jelecima ukrašenim trakama, sa šeširima, koje razmenjuju tokom igre. Najvažniji trenutak Galičke svadbe je dolazak mlade i mladoženje, kada mladoženja vodi konja na kome je mlada. Oni stižu glavnim putem, sa devojkama koje idu ispred njih, bacajući cveće i bombone na stanovništo koje posmatra. Posle toga se devojke priključuju ostalim igračima. To je nezaboravna Galička svadba !
Mijaci su srpsko pleme koje nastanjuje predeo zapadnog dela današnje Severne Makedonije – u slivu reke Radike, desne pritoke Crnog Drima, koji se naziva Reka. Mala – Dolna Reka je područje poznato i kao Mijačija. Žitelji Reke su u drugim krajevima poznati kao Rekanci, a zbog toga što im je najbliža varoš Debar kojoj su za vreme Turaka administrativno pripadali, nazivani su i Debarcima. Korišćen je i naziv Galičanci, po nekada najvećem mijačkom selu Galičniku. Oblast Male Reke u zapadnoj Makedoniji pokrivaju tipične u čiste naseobine Srba Mijaka, koje su odavno poznate u istoriji umetnosti kao izvori i rasadnici graditelja, slikara i rezbara : Galičnik, Sušica, Tresonče, Lazaropole, Gari, Osoj.
Kopaničarstvo – drvorezbarija kod Mijaka je jedna od najvažnijih pojava u narodnoj umetnosti Južnih Slovena. Radove ovdašnjih mijačkih majstora drvorezbara odlikuje naglašena floralna ornamentika, u koju su sa velikom veštinom uplitali ljudske figure u figuralne kompozicije sa predstavama iz Biblije. Srpsko pleme Mijaka u današnjoj severozapadnoj Makedoniji, u području Dolna Reka poznatom kao Mijačija je srpska etnička grupa koja pripada starom stanovništvu Balkana i koja se dugo opirala bugarizaciji i komunističkom pokretu makedonizacije stanovništva. Mijaci su organizovani u plemenskim zajednicama sličnim srpskim plemenima u Hercegovini, Primorju, Staroj Crnoj Gori, Brdima, Metohiji i Raškoj. Mijaci su takođe veoma slični Srbima sa druge strane Šar planine, u metohijskoj Sirinićkoj župi, u Štrpcu i Brezovici. Najveća naselja Mijaka su Lazaropolje, Galičnik, Gari, Bituše, Selce, Osoj i Sušica. Međutim, danas se među Mijacima samo manjina određuje kao Srbi i većina sebe smatra Makedoncima, dok onih koji sebe smatraju Bugarima gotovo da uopšte nema.
Galičnik je u vojska Kraljevine Srbije oslobodila na Aranđelovdan 1912. godine, kada je oduševljeno dočekana u najpoznatijem mijačkom centru zapadnog dela Vardarske Srbije. Pored ostalih poznatih ličtnosti, Galičnik je dao slavnog četničkog vojvodu i učitelja Doksima Mihailovića koji je junački poginuo u Kumanovskom boju, malo pre oslobođenja svog rodnog kraja.
Mora se priznati da je Galička svadba jedinstvena turistička atrakcija Makedonije i Balkana, koja je, za razliku od drugih festivala i događaja, uspela da očuva drevnu atmosferu i divne narodne nošnje i običaje. Galička svadba je jedinstvo iskustvo radosti ljudi, koje je, uz boje, ritam, ukuse, mirise i sunce makedonskog leta – vredno doživeti.
