Muzej Srpske Pravoslavne Crkve
Muzej Srpske Pravoslavne Crkve je osnovan 1926. godine, po odluci Skupštine Vladika Srpske Pravoslavne Crkve sa sabora u Sremskim Karlovcima koji je održan četrdeset godina ranije. Cilj osnivanja Muzeja Srpske pravoslavne crkve je bio predstavljanje razvoja Srpske Pravoslavne Crkve, istorijskih perioda i raznovrsnih mesta, bez isticanja pojedinih eparhija, ličnosti i epoha.
Obnavljač Muzeja Srpske pravoslavne crkve u Beogradu 1940. godine i osnivač Muzeja Južne Srbije u Skopju je bio akademik profesor Radoslav Grujić /1878-1955/, velikan srpske crkvene istorije, muzeologije, epigrafike i arheologije, redovni profesor istorije Srpske pravoslavne crkve na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu, jedan od najznačajnijih zaštitnika hrišćanskog spomeničkog nasleđa, vrstan poznavalac i neumorni tumač starih rukopisa, relikvija i artefakata, zaslužan za očuvanje srpske i svetske kulturne baštine. Profesor Grujić je tokom iskopavanja na lokalitetu manastira Svetih arhanđela kod Prizrena, 1927. godine, pronašao grob i zemne ostatke – mošti cara Dušana Nemanjića, a takođe je 1942. godine učestvovao u spasavanju moštiju srpskih svetitelja pred ustašama iz fruškogorskih manastira – Svetog cara Uroša, Svetog kneza Lazara i Svetog despota Stefana Štiljanovića. Profesor Grujić je tokom rada u Skopju učestvovao i u iskopavanjima u manastiru Svetog Atanasija u Lešku kod Tetova, kao i vraćanju i tumačenju nadgrobne ploče kraljice Teodore, majke cara Dušana, koja se nalazila u krugu crkve Svetog Dimitrija u Skopju, ali je tokom oba svetska rata odnošena u Sofiju, gde se i danas nalazi.
Pojam „Južna Srbija“ je označavao svo područje koje su dve srpske kraljevine i saveznice, Srbija i Crna Gora, oslobodile od Osmanske Turske u Prvom balkanskom ratu, 1912-1913. godine, „osvetivši Kosovo“ i odbranivši od nasrtaja Bugarske u Drugom balkanskom ratu, tokom leta 1913. godine. Južna Srbija je obuhvatala deo Stare Raške, Metohiju, Kosovo i prostor dela Vardarske Makedonije, tj teritoriju i današnje Republike Severne Makedonije. Sve ove teritorije su pod zbirnim imenom „Južna Srbija“, kao integralni deo Kraljevine Srbije, ušle u sastav novoproglašenog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, 1. decembra 1918. godine. U Skopju je bio nekadašnji centar Kosovskog vilajeta tokom osmanske vlasti, konzulat Kraljevine Srbije, 1887-1912. godine i centar najjužnije banovine Kraljevine Jugoslavije – Vardarske Banovine.
Eksponati izloženi u Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve kod Patrijaršije u Beogradu potiču iz raznih izvora, često su bivali obezbeđeni poklonom ili kupovinom. Većina izloženih predmeta i eksponata Muzeja Srpske Pravoslavne crkve su od neprocenjive verske, kulturne i umetničke vrednosti i prikazuju istorijat Srpske pravoslavne crkve, od Stefana Nemanje i Svetog Save do novijih dana. Muzejska zbirka sadrži najvredniju zbirke rukopisnih i štampanih crkvenih knjiga, stare srpske gravire, odežde, sakralne predmete od metala, drveta, kosti, sedefa i kože, votivne darove, crkveni vez, pečate, istorijska dokumenta i portrete crkvenih verodostojnika. Deo predmeta je donet iz Zagreba, gde se nalazila tokom okupacije u Drugom Svetskom ratu. Muzej Srpske Pravoslavne crkve bi posedovao mnogo obimnije zbirke, da su doneti nazad predmeti i objekti opljačkani tokom poslednjeg rata, a posebno da mnogi od njih nisu zauvek izgubljeni i nestali tokom sukoba.
Bogate zbirke Muzeja Srpske Pravoslavne Crkve sadrže slikane portrete crkvenih velikodostojnika, starovekovne srpske rezbarije, stara srpska jevanđelja i štampane knjige, sve vrste crkvenih odora, svetih objekata od metala, drveta, slonove kosti, sedefa i koze, oltarski vez, voštanice, pečate istorijskih dokumenata…. Zadivljujuće zbirke Muzeja Srpske Pravoslavne crkve međunarodnog značaja obuhvataju jedinstvenu zbirku tekstila – pokrov iz 13. veka za koji se veruje da je pripadao Kralju Milutinu, izvezen na bordo svili, obogaćen ornamentima, uokviren somotom i ukrašen zlatom; odežda Kneza Lazara sa grbom i utkanim lavovima, uz šlem sa volovskim rogovima na metalnoj dugmadi; pokrov za svete mošti Kneza Lazara koji je izvezla monahinja Jefimija, udovica Despota Jovana Uglješe 1402. godine, izvanredan primerak veza zlatnim i srebrnim nitima na crvenom satenu; jedinstveni ćiprovački kivot koji je umetnički rad Nikole Nedeljkovića iz Ćiprovca i obuhvata likove svetitelja; metalne ritualne posude i drugi sveti objekti od metala koji su služili tokom liturgija i koji predstavljaju umetnički rad zanatlija, posebno srpskih zanatlija-zlatara; vizantijski krstovi i pečati, svećnjaci, izvanredni rukopisi i kaligrafski ukrašena jevanđelja, kutije za tamjan, brojne ikone /posebo ruske ikone/ i još mnogo toga…
