Muzej Ras Novi Pazar

Muzej „Ras” u Novom Pazaru se nalazi u prekrasno obnovljenoj originalnog građevini iz sredine 19. veka koja je u prošlosti korišćena za školu i ruždiju – tursku gimnaziju, a danas je ovo objekat pod zaštitom kao kulturno dobro. Početkom 1953. godine je ustanovljen Gradski muzej koji je pod tim imenom radio u iznajmljenim prostorijama do kraja 1957. godine, kada je promenio ime u Raški muzej koji je 1969. godine dobio zgradu, u kojoj se nalazila škola.

Muzej Ras Novi Pazar se tokom svog pedesetpetogodišnjeg delovanja svrstao u red najznačajnijih institucija kulture u unutrašnjosti Srbije i predstavlja vitalnu ustanovu od nacionalnog značaja koja je svojim radom, rezultatima i entuzijazmom dala veliki doprinos u vrednovanju kulturne baštine područja juga Srbije. Na čelu ove značajne institucije kulture je Dragica Premović Aleksić bila 15 godina, tokom bogate i uspešne karijere od 42 godina, ostavivši neizbrisiv trag u njenom radu, takođe i kao najveći promoter Muzeja Ras u Srbiji i inostranstvu.

Područje koji obuhvata delatnost Muzeja “Ras” Novi Pazar je područje visokih planina jugozapadne Srbije, otvorenih prema severoistoku. Veliki broj arheoloških nalazišta Raške i Novog Pazara se nalazi na nadmorskoj visini iznad 1000 metara. Na planini Rogozni, posebno na području sela Grubetići, Otesa, Vojkovići i Belanske se uzdižu male vulkanske kupe, gde je na vrhu jedne kupe sagrađena tvrđava Jelač. Na terotoriji Opštine Novi Pazar se nalaze utvrđenja : Gradina na Pazarištu, Gradina u Postanju, Gradina u Juzcu, Kulina u Rogatcu, Gradina u Radalici, Gradina u selu Šaronju, Kula u Kaludri, Gaj u Babrezu, Krš na Zlatnom Kamenu. Na podrucju Opštine Tutin su utvrđenja Zlostup u Ostrovici, Gradina u Ramosevu, Jerinin Grad u Trojanu, Gradina u Humu, Đurđevica u Đerekaru, Litica u Dobrinji i Tupi Krš u Izbegu. Najmanji broj nalazišta se nalazi na teritoriji Opštine Sjenica : Velika Gradina u Vrsenici, Sarski Krš u Dugoj Poljani, Gradina u Tuzinju i Samograd u Grgaju.

U radu Muzeja “Ras” Novi Pazar se izdvajaju dva perioda : dvadesetogodišnji rad koga karakteriše prikupljanje znatanog broja veoma vrednih predmeta, posebno etnoloških, i period nakon izrade stalne postavke koja je nastala kao rezultat obezbeđenja prostora i zapošljavanja stručnog kadra. Kroz oba perioda je Muzej Ras Novi Pazar razvijao sve oblike muzeološkog rada. Tokom vremena, od skromne zbirke je prerastao u muzej kompleksnog tipa, koji u svojim redovnim postavkama obuhvata sve oblasti ljudskog delovanja, od istorije, preko arheologije, numizmatike, etnologije, primenjene umetnosti do savremenog likovnog stvaralaštva. Prikupljeno je preko 6000 eksponata i veći broj je stručno obrađen i sređen po zbirkama, uz brojne radionice koje predstavljaju nasleđe. U Muzeju Ras u Novom Pazaru se nalaze različite vrste alatki koje su koristile mnogobrojne zanatlije koje su živele i radile u Novom Pazaru, koje bogato predstavljaju način života i etničku šarolikost.

Najveću pažnju među izloženim eksponatima Muzeja Ras Novi Pazar svakako privlače proizvodi terzija, koji su izrađivali delove nošnji za siromašniji i srednji sloj, dok su bogatiji odeću nabavljali kod prizrenskih, skadarskih i sarajevskih majstora. Novopazarski majstori su odeću izrađivali od različitih materijala: čohe, kadife, svile, svilenog brokata, somota, atlasa i ukrašavali ih srmom – srebrnom ili pozlaćenom žicom, metalnom i svilenom bikmom (bućmom), kao i svilenim koncem i gajtanima. Lepotom izrade, bogatstvom zlatoveza i motivima izdvajaju se primerci misiraba, odnosno jeleka na koje su prišiveni „čepken” rukavi. Lepotom se ističu i miltani, čiji naziv potiče od persijske reči „nimten”, kojom se označava kratki haljetak do struka sa dugim i uskim rukavima, koji su u donjem delu otvoreni. Rađeni su od čohe različitih boja i bogato ukrašeni zlatovezom. Jelek su nosile pripadnice ženskog pola, bez obzira na doba i nacionalno-etničku pripadnost. Jelek je rađen od somota ili čohe, bogato ukrašen zlatovezom. Pripadnice siromašnijih slojeva nosile su jeleke od drugih materijala, poput satena ili brokata. U Etnografskom odeljenju Muzeja Ras nalazi se bogata zbirka peškira, peškir-mahrama, bošči, jastuk-bošči, čevra, učkura. Svi navedeni predmeti su rađeni od kupljenog materijala, koji je potom ručno ukrašavan zlatovezom ili vezom izvedenim svilenim i pamučnim koncem. Na seoskom području su peškiri tkani i od konoplje ili lana i, takođe, vezeni raznobojnim koncima. Najveći deo navedenih predmeta Muzeja Ras pripadao je nevestinskoj opremi koja je slagana u posebne sanduke „sehare”, koji su sa spoljašnje strane ukrašeni kožom i metalnim okovima. Sastavni deo Etnološkog Odeljenja Muzeja Ras je i soba „alaturka“, uređena u orijentalnom stilu, kakvih je bilo u svim muslimanskim kućama. Enterijer ovakve sobe je minderluk sa jastucima, šiljte, mangal, dušekluk, ćilim i brojni primerci bakarnog posuđa : ibrici, sahani, tablje, posude za razne namene, tepsije, leđeni itd. Srpsku gradsku sobu Muzeja Ras predstvaljaju delovi nameštaja : ormar-vitrina, sto sa stolicama, tučana peć, sanduk za gardarobu, ikone.