Mostar Bosna i Hercegovina
Mostar je privredni, politički i kulturni centar Hercegovine, najveći i najznačajniji grad u Hercegovini i centar Hercegovačko-neretvanskog kantona Federacije Bosne i Hercegovine. Grad Mostar leži u prostranoj, plodnoj sunčanoj mostarskoj dolini, na nadmorskoj visini od 60 metara, na raskrsnici ravničarske i planinske Hercegovine. Mostar okružuju padine prekrasnih planina Prenja, Veleža /1967 metara/, Čabulje i brda Huma. Glavna reka Hercegovine – prekrasna reka Neretva, protiče kroz centar Mostara, deleći ga na dva dela, odnosno povezujući ih. Stari istorijski deo Mostara je Stari most sa kulama proglašen za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine i svakako najzanimljivi i najuzbudljiviji deo ovog prekrasnog grada, posebno njegove mnoge kujundžijske radnjice, zlatari i proizvođaci ćilima, kao i druge brojne zanatlije Stare čaršije Mostara, poznate pod imenom Kujundžiluk. Ovaj zanimljiv orijentalni deo Mostara pripada UNESCO svetskom kulturnom nasleđu i očuvao je staru tradiciju kojom vešte i iskusne zanatlije izrađuju predmete od metala, slikaju ili tkaju ćilime. Središnji deo stare mostarske čaršije – bazara, okružen utvrđenjima, kulama i kapijama se tokom istorije razvijao do veličanstvenog spomenika kulture, stvorivši jedinstvenu arhitektonsku celinu.
Od doba ilirskih plemena do turskog osvajanja, drevno obližnje naselje Blagaj je bilo centar političke moći, te je Mostar sredinom 15. veka činilo samo 19 kuća sa malenim drvenim mostom preko obala Neretve. Čuvari mosta su bili mostari, po kojima je grad dobio ime. Dolaskom Turaka su u Mostaru uspostavljeni relativni mir i stabilnost. Tvrđave iznad grada Mostara su koristili još Iliri, a posebno bosanska aristokratija, vekovima pre nego što je Hercegovina osvojena, kada su izgubile svoj veliki značaj. Na primer, u Mogorjelu i danas imamo mogućnost da uživamo u ostacima rimskih poseda Vile Rustike, osvetljenim tokom noći bakljama, uz izvanrednu hercegovačku kuhinju i pratnju tradicionalne muzike i foklora.
Plodna izazovna dolina reke Neretve u kojoj leži Mostar je predstavljala idealno mesto za nastanak grada, što su Turci upravo i iskoristili. Hercegovina je zvanično pala pod tursku upravu 1482. godine, kada Mostar postaje administrativni i vojni centar Osmanskog carstva za čitav region Hercegovine. Stari deo Mostara je rastao oko kamenog mosta /Starog mosta/, koji su po turskoj zamisli 1566. godine izgradili dalmatinski graditelji, na osnovu planova vrhovnog graditelja Osmanske imperije, Kodže Mimar Sinana /1490-1588/ u izvođenju njegovog učenika i kasnijeg saradnika Hajrudina. Sa Starim mostom u središtu Mostara su vremenom na obe strane Neretve nicale nove mahale /kvartovi/. Džamije i medrese /religiozne škole/ su građene u Mostaru, te se Islam proširio u privredno i trgovački razvijenom gradu. Krajem 16. i u 17. veku su nastalne najlepše i najzačajnije građevine islamske arhitekture Mostara. Ćejvan-Ćehan džamija u Mostaru je sagrađena 1552. godine i najstariji je očuvani spomenik turske vladavine u Hercegovini. 1557. godine, osam godina pre izgradnje Starog mosta je nastala Kriva Ćuprija u Mostaru, čuveni prototip Starog mosta preko potoka Radoblje koji se uliva u Neretvu. Ubrzo po početku turske vladavine Mostar postaje glavni trgovački partner Dubrovnika i drugih primorskih gradova Jadrana, te prolazi kroz dugotrajni period kulturnog, političkog i privrednog uspona. Karavanski putevi su vodili direktno u Mostar prenoseći mnoge dalmatinske robe, kao maslinovo ulje, ribu i platno. Tovari vune, mesa, meda i zobi su putovali iz Mostara prema Jadranskom primorju. Sve verske zajednice su živele skladno tokom vekova turske uprave u Mostaru, koja je sprovodila visoki stepen tolerancije prema hrišćanskom stanovništvu. Posle trećeg turskog poraza u bici kod Beča 1683. godine, otomansko carstvo je počelo da tone. Ustanci su učestali u 18. veku, posebno od 1875. do 1878. godine i do kraja 19. veka koji je označio kraj Otomanskog carstva. Austrougarska je uključila Bosnu i Hercegovinu pod svoju upravu, kada su izgrađene pruge, mostovi, škole i javno kupatilo. Austrougarska vladavina je završena ubistvom nadvojvode Ferdinanda u Sarajevu 1914. godine, posle čega su usledile decenije teških privrednih i političkih borbi u većem delu Bosne i Hercegovine. Okončanjem Drugog svetskog rata i pobedom Titovih partizana su nastupila izazovna, ali mirna vremena. Mostar je postao glavno socijalističko uporište i najznačajniji grad Hercegovine. Grad Mostar je doživeo blagostanje u godinama koje su prethodile raspadu Jugoslavije, devedesetih godina 20. veka. Ratom u Bosni 1992. godine se odmah sve dramatično promenilo, kada je Mostar doživeo najteže razaranje i najteži period svoje istorije. Mostar je bio u središtu borbi tokom ratova 90-tih godina i veći deo grada je bio potpuno razoren i uništen. Iako je obnova u toku, danas u centru Mostara postoji još mnogo uništenih i napuštenih zgrada, izgorelih prozora koji liče na crne oči. Čak je i veličanstveni Stari most – simbol Mostara bio meta razaranja i uništen u paramparčad, što mnogi smatraju izuzetno tragičnim detaljem bosanskog rata.
Mostar krasi mnogo objekata izgrađenih tokom perioda austrougarske uprave i vlasti koji predstavljaju dobro organizovan spoj zapadne i orijentalne arhitekture – pseudo mavarski stil. Među najinteresantnijim objektima austrougarskog stila u Mostaru su Stara gimnazija na Španskom trgu, sagrađena 1898. godine koja je najelitnija škola u gradu i Gradska banja iz 1914. godine koju je kao moćnu građevinu austrougarskog stila sa mavarskim ornamentima projektovao arhitekta Rudolf Tonnies, u saradnji sa Miroslavom Loosom. Veliki broj građevina evropskog stila u Mostaru je izgrađen na Glavnoj ulici, a jedna od najlepših je svakako zgrada Gimnazije Mostar, koja veoma podseća na Gradsku vijećnicu – gradsku kuću u Sarajevu.
Aleksa Šantić jedan od najpoznatijih pesnika novije srpske lirike, čija dela odišu elegičnim motivima i rodoljuvim temama. Šantić je rođen 1868. godine u Mostaru, gde je proveo veći deo svog života. Aleksa Šantić je pripadao mostarskom krugu književnika okupljenom oko lista “Zora” koji je pokrenuo sa Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem. 1888. godine je u Mostaru osnovao pevačko društvo “Gusle” čiji je glavni program bio negovanje pesme i raznoj nacionalne svesti kod Srba. Bio je prvi potpredsednik mostarskog pododbora “Prosvete”, a 1896. godine je bio jedan od prvih urednika lista “Zora”. Svoju najveću pesničku zrelost Aleksa Šantić dostiže između 1905. i 1910. godine kada su i nastale njegove najlepše pesme. Šantićeva poezija je puna snažnih osećanja, ljubavne tuge, ali i bola i prkosa za socijalno i nacionalno obespravljen narod kome je i sam pripadao. Njegova muza je na razmeđu ljubavi podstaknutom ambijentom bašti, šadrvana, behara, ali i rodoljubivih ideala napaćenog naroda. Neke od najpotresnijih pesama Alekse Šantića obrađuju patnje onih koji zauvek napuštaju domovinu i odlaze u tuđi svet – “Ostajte ovdje”. Aleksa Šantić naglašava patnju i mučeništvo kao najvažnije događaje koji su kroz istoriju odredili srpski narod – “Mi znamo sudbu”, “Moja otadžbina”. Aleksa Šantić se nikada nije oženio, a svojoj velikoj neostvarenoj ljubavi je posvetio najlepše stihove. Devojke u stihovima Alekse Šantića su skrivene lepote, krotke i okićene đerdanima, kakva je i njegova pesma “Emina” koja se i danas peva kao popularna sevdalinka. Aleksa Šantić je preminuo od tuberkoloze u Mostaru 2. februara 1924. Kada se čulo za njegovu smrt, “Mostar je sav bio u crnini”. Sve radnje i dućani Mostara su bili zatvoreni, a narod je krenuo ka kući Ćorovića da oda poslednju počast “najvećem pesniku po duši i srcu”.
Do 2004. godine je Mostar bio podeljen po etničkim granicama i obuhvatao je šest malih opština. Ove etničke podele posetioci Mostara danas ne vide. Odlukom Visokog predstavnika o ujedinjenju šest opština u “Grad Mostar” su svim narodima osigurana jednaka prava, što je veoma ohrabrilo njihovu zastupljenost i suživot. Istinski ujedinjen Mostar je jedini način koji osigurava mir budućih generacija. Od završetka rata su u Mostaru izvršene brojne obnove, ali je za isceljenje rana potrebno vreme.
Kada su 1993. godine hrvatske jedinice minirale Stari Most, Mostarci su to, naravno, doživeli kao da im je iščupano srce. Danas obnovljena, jedinstveno lepa kamena građevina preko Neretve, kao tokom prethodna četiri veka ponovo svojim lukovima premošćuje bujnu reku. Obnova Starog mosta u Mostaru je spektakularno proslavljena jula 2004. godine, čime su Hercegovina i Mostar ponovo postali deo najuzbudljivijih turističkih destinacija Balkana. Mostar je jedan od najlepših starih gradova regiona, doteran beli grad nad ledenom zelenom krivudavom Neretvom. U središtu pešačkih kaldrmisanih staza miruju lukovi Starog mosta od čije lepote zastaje dah. Na vidikovcu Fortica iznad Mostara je postavljena ljuljaška koja je trenutno najveća ljuljaška u Bosni i Hercegovini, 15 metara iznad zemlje i sa rasponom od 10 metara pri ljuljanju.
Stari most u Mostaru
U vreme kada su Turci osvojili Mostar, na mestu u blizini današnjeg Starog mosta je postojao drveni most na lancima. Kako se drveni most vremenom pohabao, stanovnici Mostara su sredinom 16. veka zahtevali od vlasti u Istambulu izgradnju novog mosta od kvalitetnog materijala. Stari most u Mostaru je sagrađen i pušten u upotrebu jula 1566. godine. Projektovao ga je Mimar Hajrudin Mlađi, učenik čuvenog turskog arhitekte Sinana, u čast sultana Sulejmana Veličanstvenog. Stari most u Mostaru je nekada činio jedan beliki kameni luk, ukupne dužine 28,70 metara i širine 4,49 metara, izgrađen od kamena “tenelije”, iz kamenoloma Mukosa, 5 km južno od Mostara. Stari mostarski most je sagrađen od četvrtastih kamenih blokova spojenih gvozdenim kukama. Čuveni graditelji iz Dubrovnika i okoline Popovog Polja su izgradili Stari most u Mostaru na najužem delu kanjona reke Nereve, čime su zaokruzili veličanstveni pejsaz, najlepsi na citavom toku reke, od njenog izvora do ušća u Jadransko more. Mostar je po Starom mostu poznat u širom Evrope i sveta.
Halebija Kula – Ćehovina Mostar
Halabija kula leži na desnoj obali Neretve, uz Stari most. U njenom prizemlju je od 1716. godine bio zatvor, a viši spratovi su služili za smeštaj čuvara garnizona.
Kula Tara Mostar
Kula Tara se nalazi sa leve strane Starog mosta u Mostaru. Sagrađena je u polukruznom obliku, ravnih strana okrenutih prema mostu. Zidovi kule Tare u Mostaru su debljine više od 3 metara. Izgradjena 1676. godine, Kula Tara u Mostaru je korišćena kao skladište baruta i municije. U njoj je danas smešten Muzej Stari most i osmatračnica.
Ćejvan Ćehan džamija Mostar
Džamija Cevan Cehan leži u neposrednoj blizini Starog mosta u Mostaru, na glavnom putu /Velikoj Tepi/. Po natpisu iznad ulazne kapije se pretpostavlja da je ona najstarija građevina u Mostaru, izgrađena od 1552. do 1553. godine. Minare Ćejvan Ćehan džamije je dograđeno sa leve strane, blizu ulaza, a kasnije je u istom dvorištu sagrađena medresa /islamska škola/.
Koski Mehmed Pašina džamija Mostar
Koski Mehmed Pašina dzamija se nalazi 150 metara severno od Starog mosta u Mostaru, između Tepe i Kujundžiluka. Sagrađena je 1617. godine u četvrtastom obliku i ima pokriveno kube. Unutrašjost Koski Mehmed pašine džamije je oslikana tipičnim turskim detaljima, a njen zaštitni znak prepoznatljivog otomanskog stila su rezbarena vrata. Oltar sa stepeništem je namenjen efendiji /muslimanskom svešteniku/ za vođenje molitvi ili obraćanje njegovoj versoj zajednici. Šadrvan /fontana/ ispred džamije je postavljen na šest stubova, povezanih lukovima i pokriven je kamenim pločicama.
Karađoz-begova džamija Mostar
Karađoz-begova džamija u Mostaru predstavlja najlepše i najznačajnije monumentalno delo islamske obredne arhitekture iz 16. veka na čitavoj teritoriji Hercegovine. Nad Karađoz-begovom džamijom u Mostaru je velika kupola, a unutrašnjost je četvrtaste osnove, dimenzija 13,4 x 13,4 metara. Minaret Karađoz-begove džamije u Mostaru je visok, skladan i ukrašen. Izgradnja Karađoz-begove džamije je završena 1557. godine. Njen projektant je bio čuveni turski arhitekta Kodža Mimar Sinan. Unutrašnjost Karađoz-begove džamije je raskošno ukrašena arabeskama i floralnim crtežima. Šadrvan se nalazi u dvorištu, ispred džamije. Karađoz-begova džamija u Mostaru je tesko oštećena u bombardovanju tokom rata u Bosni i Hercegovini, kada je minaret sasvim uništen u napadima tenkovske artiljerije hrvatskih jedinica. Karađoz-begova džamija u Mostaru je posle rata obnovljena i ponovo otvorena za posetu.
Stara džamija Mostar
Stara džamija u Mostaru, pored Starog mosta je očuvana, kao i sve pomoćne zgrade, koje potiču iz perioda od 15. do 19 veka. U blizini je niz malenih zanatskih radionica i prodavnica ručnih radova i suvenira, kao i mali restorani koji služe ukusne tradicionalne specijalitete. Ovaj deo Mostara je omiljeno šetaliste omladine, umetnika i turista.
Kriva Ćuprija Mostar
Kriva ćuprija u Mostaru, koja je minijatura Starog mosta preko reke Radobolje, blizu njenog ušća u Neretvu, nalazi se na udaljenosti od oko 100 metara od čuvenog Starog mosta. Izgradio ju je 1558. godine turski arhitekta Cejvan Ketoda, osam godina pre gradnje Starog mosta. Smatra se da je mostarska Kriva ćuprija poslužila kao model za mnogo veći arhitektonsti poduhvat izgradnje Starog mosta. Kriva ćuprija u Mostaru je sagrađena od kamena, po rimskom modelu oblika luka. Kriva ćuprija u Mostaru je polukružog oblika i raspona luka u dužini 8,43m i širini 4.21 metara, sagrađena tradicionalnim načinom upotrebe kamena Tenelija, koji je obrađivan ručno i slagan sa malterom. Ograda Krive ćuprije je izrađena od krečnjaka, a površina mosta na kojoj se hoda je takođe izrađena na tradicionalni način, korišćenjem ostataka kamena, šljunka i maltera. Most Kriva ćuprija u Mostaru je uništen u poplavi 2001. godine, posle koje je ubrzo obnovljena, pod nadzorom UNESCO-a.
Pijaca Tepa Mostar
Glavno trgovačko mesto Mostara je vekovima nosilo ime “Tepa” ili “Mala Tepa”. Nalazi se u neposrednoj blizini Ulice Kujundžiluk i Starog mosta u Mostaru. Ovde možete pronaći različite rukotvorine i originalne gastronomske specijalitete /sir, nar…/
Biščevića Kuća Mostar
Kuća Bisćevića u Mostaru je jedna od najznačajnijih i najlepših mostarskih kuća iz turskog perioda. Nalazi se u Ulici Bišćevica, na samoj obali Neretve. Kuća Biščevića je sagrađena u 18. veku i čini je prizemlje i prvi sprat, sa velikom prostorijom za razgovore /divanhanom/. U dvorištu Biščevića kuce je mala zgrada koja je služila kao kuhinja. Unutrašnjost Biščevića kuće je prekrasno uređena u orijentalnom stilu, a pod je proširen podupiračima. Fasadu Kuće Biščevića odlikuje turska arhitektura toga doba.
Stara pravoslavna crkva Mostar
Stara pravoslavna crkva u Mostaru je bila sagrađena na mestu današnje pravoslavne crkve, na mostarskom srpskom groblju. Stara crkva u Mostaru je porušena 1833. godine kako bi se izgradila nova divna građevina. U unutrasnjosti pravoslavne crkve se nalazila vredna ikona Bogorodice, kao i brojne ikone iz perioda od 15. do 19. veka. Stara pravoslavna crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice je porušena tokom poslednjeg rata, ali se obnova privodi kraju.
Nova pravoslavna crkva – Saborna crkva Mostar
Izgradnja crkve u neposrednoj blizini stare pravoslavne crkve u Mostaru je započeta 1863. godine i završena 1873. Nova crkva je bila smeštena u uzvišenoj, brdovitoj gradskoj zoni Mostara, po zamisli umetnika Spasoja Vulića. Vulićevo nepoznavanje Mostara dovelo je do toga da radove na crkvi završi Andreja Damjanov, koji je tek bio završio izgradnju Pravoslavne crkve u Sarajevu. Kao i radove na staroj pravoslavnoj crkvi, izgradnju nove pravoslavne crkve u Mostaru je finansirala pravoslavna zajednica Mostara. Po zavrsetku je nova pravoslavna crkva u Mostaru bila najvisa i najlepsa religiozna građevina u Bosni i Hercegovini, odnosno najlepša verska građevina u Mostaru toga doba. Nazalost, pravoslavna crkva u Mostaru je potpuno unistena i zapaljena 6. januara 1993. godine, tokom poslednjeg rata, tako da danas na njenom mestu postoje samo ruševine. Rušenja su potpuno uništila ovaj prelepi objekat, cime je izgubljeno i njegovo umetničko nasleđe. Obnova je planinara u bliskoj buducnosti.
Katolička crkva Mostar
Katolička crkva u Mostaru je izgrađena u sklopu starog kompleksa Podhumske biskupije, u nekadašnjoj bašti hercegovačkog vezira Ali Paše Rizvanbegovića. Katolička crkva je nedavno obnovljena, posle teškog stradanja i razaranja tokom rata u Bosni i Hercegovini. Toranj katoličke crkve u Mostaru, visine iznad 30 metara dominira linijom horizonta. Franjevački samostan i nadbiskupska rezidencija u Mostaru su izgrađeni pored crkve. Biblioteka Franjevačkog samostana u Mostaru sadrži 50000 knjiga i zbirku vrednih dokumenata, pisama i orijentalnih rukopisa, te zbirku slika Italijanskih majstora iz perioda 16. i 17. veka do savremenih umetnika.
