Mariovo Morihovo Makedonija

Mariovo, takođe i Morihovo, je planinski region u južnoj Makedoniji, zapravo najjužniji deo Makedonije u podnožju Kajmakčalana, poznat po očuvanom nasleđu, jedinstvenoj muzici i igrama i beloj tradicionalnoj narodnoj nošnji. Područje Mariova se nalazi na nadmorskoj visini od prosečno 1050 metara, između planina Selečke (najviši vrh Visoka 1471 m) na zapadu, Nidže (najviši vrh Kajmakčalan-Kaimak Tchalan 2520 m) i Kozhuf (najviši vrh Zelenbeg 2171 m) na jugu, Kozjak (najviši vrh Baltova Čuka, 1822 m) na istoku i planine Dren (najviši vrh Studenica 1663 m) na severu. Ove veličanstvene planine područja Mariova dele vardarski deo Makedonije od egejskog dela Makedonije. Područje Mariova je relativno veliko, ali kako tokom prošlog veka nije bilo urbanog razvoja, u ovom kraju u njemu nema gradova, već samo rustičnih i živopisnih sela koje čine etnički najčistije delove pravoslavnog slovenskog življa na tlu Makedonije. Najveće selo Mariova je Vitolište, smešteno u Opštini Prilep. Područje Mariova je podeljeno na tri opštine. Konopište pripada Opstini Kavadarci, Vitolište Opštini Prilep, a Staravina Opštini Novaci, koja je deo bitoljskog okruga. Crna reka protice kroz čitavo područje Mariova i stvara najduži kanjon u Makedoniji, dug 100 km.

Nidže je planina u južnoj Makedoniji, preko koje vodi granica sa Grčkom. Najviši vrh je Kajmakčalan, visok 2521 metara. Planina Nidže je nastala rasedanjem tokom tercijera i čine je uglavnom paleozojski škriljci, a na najvišim delovima ima mezozojskih odlika. Planina Nidže je značajna po bogatstvu šuma, planinskih pašnjaka i raznovrsnoj flori. Planina Nidže se prostire na makedonsko-grčkoj granici, istočno od Pelagonijske kotline i njena istočna padina je skoro strmoglavo vertikalna. Prema severozapadu se planina Nidže graniči sa Skočivirskom kotlinom, a Crna reka se u velikom luku sliva do reke Satoke, koja dalje protiče desno, pravcem više od 90 stepeni jugoistočno do sliva sa Gradaštanskom rekom.

Urkos vekovnog spora oko svojatanja Makedonije, delić ove nezavisne države ima za Srbe izuzetan istorijski značaj. Tokom Prvog svetskog rata, od 12. septembra do 03. oktobra 1916. godine se na vrhu Kajmakčalana i okolnim surovim planinskim vrhovima odigrala istorijska Bitka između srpskih i bugarsko-nemačkih snaga. Kajmakčalanska bitka je bila najsurovija ofanziva čitavog solunskog vojnog pohoda i završena je srpskom pobedom, ali sa previsokom cenom – oko 10000 poginulih i ranjenih vojnika. Planinu Nidže su naizmenično osvajale sukobljene vojske, ali su konačno bugarske i nemačke snage bile nadjačane i Veliki rat završen pobedom Istočnog fronta. Međutim, ništa ne može odgovarajuće pripremiti posetioca za ovu nestvarnu lepotu, mir i tišinu, za razliku od neizdrživih napora bitke koja se ovde odigrala pre 100 godina. Bespoštedne borbe na Kajmakčalanu su okončane oslobađanjem Bitolja /Monastira/ u okviru proboja Solunskog fronta, kao uvoda u uspešno razrešenje Prvog svetskog rata. Na vrhu Kajmakčalana postoji mala crkva posvećena Svetom Iliji, sagrađena od ostataka granata i oružja, osigurana žicom, kao i kosturnica srpskih vojnika koji su izginuli u Bitci na Kajmakčalanu koja čuva spomen na njihov večni mir. U crkvi je urna u kojoj se nalazi srce Dr Arčibalda Rajsa, švajcarsko-nemačkog naučnika i oca forenzike, koji je nastojao da svetu privuče pažnju na stradanje srpskih civila tokom Velikog rata. Na urni piše :

“U ovoj urni, na vrhu Kajmakčalana, spava zlatno srce srpskog prijatelja”, 8 avgust 1929.

Privrženost Dr Rajsa srpskoj herojskoj strani je bila tolika da se borio zajedno sa Srbima, živeo u Beogradu do kraja života i svojim testamentom je zaveštao svoje srce Kajmakčalanu. Ovo svedočanstvo o precima koji su ugradili živote u proboj Solunskog fronta i slavnoj srpskoj istoriji nije široko poznato i zaslužuje da bude poštovano i ne ostane tajna, već da zauvek predstavlja herojsko nasleđe Srba među planinama Makedonije.

Svuda okolo po Marijovskim planinama i na planini Nidže stanuju poluposlovenjeni Vlasi stočari, a u susednom Meglenu su stalno nastanjeni meglenski Vlasi. Vlasi Meglena se pominju u jednom dokumentu arhiva svetogorskog manastira Velike Lavre još 1094. godine, a T. Papahađi (Tache Papahagi, Originea Muloviștenilor și Gopeșenilor, București, 1935), analizirajući specifičnosti lokalnog cincarskog narečja, smatra takođe Gopeš i Malovište za prapostojbinu meglenovlaškog govora i stanovništva. Melgenski Vlasi žive u prefekturama Pela i Kukuš današnje Grčke, i u selima Huma, Konsko i Sermenin u Makedoiji. Za razliku od svoje vlaške braće Cincara, Karakačana i Faršeriota, oni nisu nikada bili nomadski stočari, nego sedelaki seljaci koji su živeli od poljoprivrede.

Mariovo je bio dom za proterane Srbe iz Grčke i Albanije posle Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata – veliki broj doseljenika Srba, naročito sa planinskog okvira kotline, od Prespe i Ohrida, kao i izbeglice sa srpskih naselja iz Korče-Gorice, Elbasana i Janjine u Epiru (podaci iz 1927. godine)

Područje Mariova je po istorijskim izvorima nazvano po Mari Branković, ćerki srpskog despota Đurađa Brankovića. Mara Branković je bila jedna od žena osmanskog sultana Murata II – sultanija. Posle sultanove smrti Mara se vratila u Srbiju, gde je odbila bračnu ponudu poslednjeg vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa. Mara Brankovića je uživala veliko poštovanje i imala značajan uticaj na svog muža, Murata II, kao i na njegovog naslednika, sultana Mehmeda II Osvajača. Mara je svoj uticaj koristila da bi pomogla i zaštitila hrišćane u Osmanskom carstvu. Sultan Mehmed je Mari dodelio nekoliko poseda, među njima i onaj u Ježevu – danas Dafni u Grčkoj, jugoistočno od Soluna, odakle je neumorno delovala sve do svoje smrti 1487. godine.

Međutim, takođe se smatra i veruje da je ime Mariova nastalo po hrabroj devojci Mariji. Legenda kaže da se neki Turski paša, koji je osvojio sela Mariova, zaljubio u devojku, te očaran njenom lepotom, bio spreman da uradi sve što poželi, kako bi zadobio njenu ljubav. Ali Marijin otac nije to dozvoljavao, jer je njegova ćerka bila Hrišćanka, a paša Musliman. Paša nije odustajao, te je Marija odgovorila na njegovu upornost jednim uslovom : postaće njegova žena ako čitav region Pologa, planina Selečka do sela Brod, kao i bitoljski kraj, planina Nidže do Kozjaka, ostanu hrišćanski i to područje ne naseli nijedan Turčin. Paša je pristao na devojčine uslove, potpisao dokument i odveo devojku. Na putu koji vodi ka selu Dunje, Marija je iznanada izvadila nož i snažnim udarcima oduzela sebi život. Oduzimajući sebi život, ona se nije predala paši koji kasnije, iako je to želeo, nije mogao raskinuti potpisan dogovor. Snaga ovog dokumenta koji je garantovao da će ovaj region ostati hrišćanski je od tada poštovana. U slavu nesrećne i hrabre devojke, njenog hrabrog poteza i ljubavi prema svom narodu, region je dobio ime Mariovo.

Crkva svetog Nikole u selu Manastiru u Mariovu je sagrađena na ostacima ranije svetinje, kada je 1266. godine dobila današnji izgled. Crkva je trobrodna bazilika bez priprate, centralni brod ima lukove a strane povezane otvorenom krovnom konstrukcijom. Istočni delovi crkve Svetog Nikole Mariovo se završavaju polukružnom unutrašnjom apsidom i trostranom spoljnom apsidom. Fresko ukrašavanje crkve Svetog Nikole u Mariovu je završeno 1271. godine, tokom vlasti Mihajla VIII Paleologa. Dugi natpis u glavnom delu crkve svedoči o istorijatu crkve Svetog Nikole. U njemu piše da je freske crkve Svetog Nikole u Mariovu oslikao sveti arhiepiskop Jovan koji je pozvao ugledne zografe da mu pomognu u oslikavanju unutrašnjosti crkve.