Manastir Žitomislic
Manastir Žitomislić, sa crkvom Blagoveštenja Presvete Bogorodice nalazi se 15 km južno od Mostara na putu Mostar – Čapljina. Crkva manastira Žitomislića je jednobrodna građevina od kamena bez kupole, pokrivena kamenim pločama, sa otlarskom apsidom i zvonikom nad ulaznim tremom. Ktitori manastira Žitomislića su poznata srpska vlastela iz Stoca, a istorijsko znanje govori da su obnovu svetinje 1566. godine pomogli članovi vlastelinske porodice Miloradovića Hrabrena – braća Petar i Jovan Hrabren, čije je porodično groblje danas poznatije kao Radimlja – čuvena nekropola stećaka kod Stoca. Osim Žitomislića su Hrabreni bili ktitori ili učestvovali u obnovi i drugih srpskih pravoslavnih crkava i manastira u Hercegovini – manastir Zavala, crkva u Klepcima, Ošanjićima….
Za vreme turske okupacije manastir Žitomislić je bio jedan od najznačajnijih kulturnih centara Hercegovine i njegovi monasi su održavali veoma tesne kulturne i političke veze sa brojnim srpskim manastirima van Hercegovine, kao i sa srpskim manastirima u Jerusalimu i na Svetoj Gori. U Žitomisliću su tada sakupljene mnoge rukopisne knjige (iz 16-18. veka) i srebrne bogoslužbene sasude. Iz 1609. godine, kada je crkva manastira Žitomislića ponovo živopisana, sačuvan je samo portret jednog ktitora. Bogati duborezni ikonostas Žitomislića rezbario je i ikone za njega živopisao zograf Mihajlo 1718. godine, dok je proiguman Serafijon izradio izvanredne duborezne dveri. Istorijski značaj manastira Žitomislića je veoma veliki za srpsku kulturu i tradiciju. U Žitomisliću je 1848. godine otvorena prva bogoslovska škola u Bosni i Hercegovini koju su osnovali tadašnji arhimandrit Serafim i Nićifor Dučić. Kasnije je u manastiru Žitomisliću otvorena i škola za opismenjavanje srpske dece, koja je radila do 1971. godine. U manastiru Žitomisliću je u 17. veku postojala prepisivačka škola i bogata biblioteka, koja je, nažalost, opljačkana tokom Drugog svetskog rata.
Ustaše su 1942. godine, tokom Drugog svetskog rata spalili manastir, a njegovih osam monaha bacili u jamu, među kojima su jeromonasi Dositej (Vukićević), Konstantin (Vučurović), Makarije (Pejak). Posle rata je manastir Žitomislić obnovljen 1967. godine, kada su kosti stradalih monaha sahranjene u zajedničku manastirsku grobnicu. Sredinom 1992. godine su hrvatske snage zapalile i do temelja eksplozivom uništile manastir, kada je spaljen i grob novomučenika monaha Žitomislića. Sestrinstvo i igumanija Evpraksija i duhovnik iguman Jovan su uspeli da izbegnu par nedelja pre nego što je manastir potpuno uništen.
Obnovu i uređenje današnjeg manastira Žitomislića je 2002. godine preduzeo sadašnji iguman arhimandrit Danilo, koji uživa veliki ugled vernika i posetilaca. Korišćen je materijal i kamen nekadašnje crkve, kako bi manastirska celina u potpunosti obnovljena prema originalnom izgledu, uređeno je lepo dvorište i obnovljeni konaci, okolno staro groblje i pomoćni objekti. Danas je manastir Žitomislić sa kasno-antičkom bazilikom i nekrepolom stećaka spomenik kulture i veoma značajna kulturna i turistička atrakcija Bosne i Hercegovine.
