Manastir Zemen
Manastir Zemen, posvećen Svetom Jovanu Bogoslovu je potpuno drugačiji od zvaničnog vizantijskog stila i srednjovekovne arhitekture primenjene u Velikom Trnovu. Manastir Zemen se nalazi u predivnom okruženju padina planine Konjavske, u dolini reke Strume, 76 km jugoistočno od Sofije, glavnog grada Bugarske, oko 15 km od glavnog puta koji povezuje Sofiju sa Ćustendilom i granicom sa Srbijom. Ovo mirno i pitomo područje, okruženo planinom Konjavskom predstavlja izuzetno lepu prirodu, koja je isklesala veličanstvenu, 19 km dugu Zemensku klisuru, duž toka reke Strumice. Ovom klisurom su prošli vitezi Templari na svom pohodu do Svete Zemlje. Reka Struma je nazvana po Strimonu, drevnom tračkom vladaru i rečnom bogu. Strimon je bio otac Resusa, tračko polu-božanstvo koje se pojavljuje u Homerovoj Ilijadi. Lepa kamena građevina manastira Zemena je jedina očuvana od stradanja manastirskog kompleksa, kada je došlo do značajnog smanjenja broja stanovnika, posle pada Bugarske pod Otomanske osvajače. Manastir Zemen je osnovan u 11. veku i predstalja jedan od najstarijih i najvrednijih spomenika kulture Bugarske. Prva istraživanja su pretpostavljala da je manastir izgrađen između 9. i 10. veka, ali kasnijim pronalaskom najstarijih slojeva fresaka, arheolozi su utvrdili da manastir Zemen potiče iz perioda Prvog Bugarskog Carstva (681-1018). Manastirski kompleks Zemen obuhvata relativno malu crkvu, zvonik i dva pomoćna objekta. Danas manastir Zemen nije aktivan i proglašen je spomenikom kulture, pod upravom Muzeja Nacionalne istorije.
Crkva manastira Zemena potiče iz vremena osnivanja manastira, kraja 11. veka. Ima kockast oblik i duga je 9 metara, široka 8 metara i visoka 11,20 metara. Za gradnju crkve manastira Zemena je korišćen sedreni krečnjački kamen. Fasade Zemena su samo jednostavno podeljene uobličavanjem – upotrebom slepih arkada i bez ikakvih boja, čime je upotpunen celokupan autentičan hrapav izgled. Oltar manastira Zemena je izrađen od jednog komada kamena, dok je pod ukrašen raznobojnim kamenim pločama.
Crkva manastira Zemena je bogato oslikana i njena unutrašnjost obuhvata dva sloja fresaka, od kojih su freske iz 11. veka teško oštećene i jedva vidljive, dok je drugi sloj fresaka uradio nepoznati daroviti slikar sredinom 14. veka. Bolje očuvane freske manastira Zemen potiču iz 14. veka i predstavljaju biblijske scene i nekoliko portreta osnivača – prva scena obuhvata muški sedokosi lik, koga slikar predstavlja kao zaduzbinara – lokalnog plemica Konstantina Dejana, njegovu mladu ženu Doju /Teodoru/ i njihovo dvoje dece, a druga predstava su mladi čovek Vitomir i dečak Stoju. U Manastiru Zemenu se nalazi i jedan od najstariji fresko prikaza poznatog bugarskog sveca – Ivana Rilskog. Portreti naslikani u manastiru Zemenu su među najstarijim naslikanim portretima u Bugarskoj i uz freske u Crkvi Bojani, predstavljaju umetnički najdragocenije slikarstvo.
