Manastir Zagrađe
Manastir Zagrađe je zadužbina hercega Stefana Vukčića Kosače, sagrađena u prvoj polovini 15. veka u središtu drevne srpske oblasti Hum. Manastir Zagrađe se nalazi iznad sastavaka reka Pive i Tare koje ovde grade Drinu, u današnjoj severozapadnoj Crnoj Gori, blizu graničnog prelaza između Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Crkva manastira Zagrađe je posvećena rođenju Svetog Jovana Krstitelja i pripada Eparhiji Budimljansko-nikšićkoj Srpske pravoslavne crkve. Glavni put E762 koji povezuje Plužine sa opštinom Foča u Republici Srpskoj, vodi kroz Šćepan Polje, što je glavna veza između Republike Srpske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore.
Manastir Zagrađe se nalazi na otprilike pola puta od srednjovekovnog utvrđenog Sokol grada i Šćepan Polja – mesta koje se pod toponimom Međurječje prvi put pominje već u izveštajima vizantijskih hroničara iz 10. veka. Ispod manastira Zagrađe se nalaze temelji crkve Šćepanice, posvećene Svetom arhiđakonu Stefanu. Ktitor manastira Zagrađe, herceg Stefan Vukčić Kosača /1404-1466/ bio je unuk poznatog vojvode Vlatka Hranića Vukovića, koji je kao vojskovođa na čelu vojske kralja Tvrtka učestvovao u Kosovskom boju. Vlatko je imao tri sina – Sandalja, Vukca i Vuka, a nasledio ga je najstariji Sandalj /1392-1435/, veliki vojvoda bosanski i humski, koji je imao dvor na Šćepan Polju i bio oženjen Jelenom Balšić, ćerkom kneza Lazara. Sandalja je nasledio sin njegovog brata Vukca – Stefan Vukčić /1404-1466/, koji se proglasio za Hercega od Svetog Save i po njemu će Humska zemlja biti nazvana Hercegovinom. Upravo iznad manastira Zagrađe, koga je odredio za mesto svoga počivanja, nalaze se ruševine hercegovog prestolnog grada Sokola.
Crkva manastira Zagrađe je najmonumentalniji spomenik vladarske kuće Kosača, opisivan često od veoma uglednih putopisaca i naučnika, a čak u svom polurazrušenom stanju ocenjivan kao jedinstveno i izuzetno ostvarenje srednjovekovne crkvene arhitekture Balkana. Budući da je ova crkva u arhitektonskom smislu, u osnovi izraz nadahnuća raškom školom graditeljstva, koja sobom predstavlja dokazanu uspešnu kombinaciju istočne i zapadne crkvene arhitekture – Studenica, Sopoćani, Dečani, Pećka Patrijašija, itd… na njoj je primetan i nastavak drugih stremljenja – romanički zabat, vizantijski svod, naizmenično korišćenje gotičkih i vizantijskih lukova i zidani ikonostas, što su elementi uklopljeni na takav način da budu u svrsi pravoslavno-hrišćanskog bogosluženja. Daljim razvojem graditeljskog razmišljanja raškog tipa, nastala je ova građevina obogaćena specifičnim lokalnim detaljima vezanim za arhitektonsku tradiciju njenog šireg okruženja – Kotor, Dubrovnik…. i za renesansnu arhitekturu koja je na zapadu već postojala kao prihvaćeni stil sakralnog graditeljstva. Herceg Stefan, kao ličnost svoga vremena i svoga vladarskog prostora, uspeo je da ove često protivrečne kulturološke i arhtekturalne momente pomiri i bude zadužbinar ovakve crkve. Koliko zbog njene istinske autentičnosti, toliko i zbog prekida kontinuiteta hramovnog graditeljstva na ovim prostorima uslovljenog pre svega padom Hercegovine pod tursku vlast, ova crkva je ostala usamljeni primer jednog arhitektonskog dostignuća koje se ne može lako upoređivati i na jasan način direktno povezivati sa bilo kojom sakralnom građevinom u širem okruženju. Važno je napomenuti još i izvanredna statička rešenja, koja su omogućila da crkva manastira Zagrađe ostane pod kupolom skoro šest stotina godina, iako je olovni pokrivač sa nje skinut odmah po dolasku i osvajanju Turaka, da bi njime bila pokrivena tada novoizgrađena Aladža džamija u Foči.
Velika obnova ove svetinje započela je 1998. godine sa blagoslovom mitropolita crnogorsko-primorskog g. Amfilohija. Najveći doprinos na samom početku obnove manastira Zagrađe dali su blaženopočivši iguman ostroški Lazar i poznate firme iz ovog kraja – Fabrika elektroda i HE Piva. Velikim intenzitetom su radovi nastavljeni posebno od dolaska igumana oca Lazara, 2001. godine, od kada se, osim obnove crkve i ličnog oslikavanja unutrašnjosti prekrasnim freskama, krenulo i u obnovu celokupnog manastirskog kompleksa za koji je veoma teško bilo naći rešenje zbog skučenosti prostora u kome se manastir našao spletom istorijskih okolnosti. Takođe, veliki doprinos u obnovi manastira Zagrađe je dala opština Plužine, kao i brojni pojedinci iz Crne Gore, Republike Srpske, Srbije, Kanade…. izvor Park Prirode Piva
