Manastir Velika Remeta
Manastir Velika Remeta je jedan od šesnaest srednjovekovnih manastira na Fruškoj Gori. Manastir Velika Remeta se nalazi u dolini u istočnom delu Fruške Gore, severozapadno od istoimenog naselja i nekadašnjeg Prnjavora Velika Remeta, čijem području danas pripada. Manastir Velika Remeta je smešten na južnoj strani Fruške Gore, skriven duboko u planini, na visini od 270 metara, samo par kilometara od puta Beograd-Novi Sad. Manastir Velika Remeta prostorno i administrativno pripada Opštini Irig i jednostavno je dostupan vernicima i posetiocima. Manastir Velika Remeta je posvećen Svetom Dimitriju, sa dve kapele – svetog Jovana Krstitelja iz 18. veka i Uspenija Presvete Bogorodice sagrađene 1970. godine.
Predanje kaže da je manastir Veliku Remetu početkom 14. veka osnovao kralj Dragutin. U zvaničnim istorijskim podacima manastir Velika Remeta se prvi put pominje 1562. godine. Postoji pisani podatak iz 1509. godine, da je izaslanik – kaluđer despotice Angeline Branković posetio manastir posvećen Svetom velikomučeniku Dimitriju. Turski popis – defter navodi da manastir poseduje 4 vinograda, 4 livade, njive i mezru Hašanju. Današnja manastirska crkva Velike Remete je prvobitno građena od cigle i kamena u stilu raške arhitektonske škole, krstoobrazne osnove, sa dve pevničke i jednom oltarskom apsidom, ali su je obimne obnove i dodatni građevinski radovi prethodnih vekova pretvorili u baroknu građevinu. Sa sve četiri strane je manastir okružen konacima, sagrađenim u prvoj polovini 18. veka i ima najviši zvonik u Sremu – 38 metara, koji je dodat 1735. godine. Crkva je verovatno oslikana odmah po završetku izgradnje, oko 1568. godine, kada je izrađen i ikonostas, ali su prvobitne freske veoma oštećene. Jedinstveno je spoljno oslikavanje crkve manastira Velike Remete, od čega je danas vidljiva prilično oštećena predstava Bogorodice sa malim Hristom, kako sedi na pretolu i u rukama drži dete, koje blagosilja desnom rukom. Iznad Bogorodice sa Hristom su arhanđeli Mihailo (levo) i Gavrilo (desno).
Poput drugih fruškogorskih manastira i manastir Velika Remeta je stradao 1716. godine, kada su ga Turci spalili, a monasi napustili. Međutim, već 1720. godine je manastir ponovo aktivan. Početkom 18. veka je u manastiru Velika Remeta Jerotej Račanin opisao svoj put u Jerusalim, što se smatra prvim putopisom u srpskoj književnosti. Carska vizitacija manastira Velika Remeta iz 1753. godine navodi da u manastiru živi 17 monaha, 5 đaka, 5 slugu i 13 prnjavoraca. Tokom 1850. godine je ikonostas obnovljen, sa 50 ikona u četiri zone, tri reda ikona i ikone u luneti sa krstom. Od sredine 19. veka je manastir Velika Remeta bio u lošem stanju, tako da je 1901. godine izvršena detaljna obnova. Ubrzo je manastir veoma osiromašio, te je posedovao samo 656 jutara zemlje, a pred Prvi svetski rat samo 512 jutara.
Početkom Drugog svetskog rata u manastir ulaze ustaše i ostaju u njemu do proleća 1943. godine. Komisija Muzeja za umjetnost i obrt iz Zagreba je 10. septembra 1941. godine popisala manastirsku imovinu, jer je manastir teško stradao. U Zagreb je odneto ono što je preostao nakon rušenja i pljačke, jer su kube i krov crkve manastira Velika Remeta srušeni, unutrašnjost uništena i spaljen ikonostas sa bogatom duborezbarijom i sa više od 40 ikona iz 17. i 18. veka, freske premazane, a zapadno krilo konaka sravnjeno sa zemljom, dok su ostali delovi znatno oštećeni.
Manastir Velika Remeta je obnovljen u dva navrata, a 1982. godine je izgrađeno novo kube i krovna konstrukcija. Danas crkve manastira Velika Remeta ima veoma zanimljiv i lep izgled, obnovljenih zidova od opeke i kamena i ostatkom spoljnih fresaka, sa jednim ulaznim i pet prozorskih otvora. Na ulazu u manastirski park danas posetioce sačekuju potpuno novi konak koji može da prima namernike odakle god stigli. Iguman manastira Velika Remeta, Otac Stefan je veliki duhovnik i pregalac, koji sa bratijom i sestrinstom vodi brigu o manastirskom imanju i duhovnoj obnovi – izgrađena je kopija pećine iz Vitlejema, rajski vrt, etno-selo pored manastira, letnja likovna škola – ikonopisačka radionica za mlade, izvor Ubavac, nadaleko čuven po vodi koja krepi i bistri vid… Otac Stefan posetioce dočekuje medom i vodom, nudi odmor i okrepljenje, dobru manastirsku jabukovaču, knjigu za čitanje i uvek je spreman na bogougodan razgovor….