Manastir Reževići
Svetouspenski srpski srednjovekovni manastir poznat kao manastir Reževići je značajno duhovno središte pravoslavlja Srpske Pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Manastir Reževići se nalazi na lepoj zaravni iznad prekrasne jadranske obale između poznatih turističkih centara Svetog Stefana i Petrovca, iznad Perazića dola, potpuno okružen plodonosnim maslinjacima i bujnom, mirisnom mediteranskom vegetacijom, na mestu spajanja visokih krševitih crnogorskih-paštrovskih planina sa otvorenim plavim Jadranskim morem. Manastir Reževići je nazvan po starom paštrovskom plemenu Reževića i pripada nekolicini srpskih srednjovekovnih pravoslavnih manastira i hramova Paštrovske Svete Gore. U blizini manastira je izvor reke Režević, okružen bujnom mediteranskom vegetacijom, po kojoj je manastir nazvan.
Narodno predanje kaže da je na mestu današnjeg manastira Reževića kralj Stefan Prvovenčani Nemanjić 1226. godine naredio podizanje malog hrama posvećenog Uspenju Presvete Bogorodice, koji je osvećen 1223. godine. Car Dušan /Car Stefan Uroš IV Dušan – kralj Srbije /1331–46/ i “Car Srba, Grka i Albanaca” /1346–55/ je sredinom 14. veka na putu iz Dubrovnika za Skadar naredio gradnju hrama posvećenog Svetom Stefanu, odmah pored postojeće crkvice Uspenja Bogorodice. Tada je car Dušan Paštrovićima podario svoj čuveni Zakonik cara Dušana kojim su se Paštrovići služili pri većanju na Drobnom Pijesku i donosili presude na Sudinom Brdu. Sve do sredine 19. veka je pored puta stajao kameni stub sa udubljenjem u koga su stanovnici iz okolnih sela redovno stavljali bokal sa vinom kao znak gostoprimstva putnicima.
U crkvi Uspenja Presvete Bogorodice u Reževićima su sačuvane freske sa početka 17. veka i ostaci slojeva živopisa iz 18. veka. Pretpostavlja se da je freske ove crkve oslikao poznati umetnik pop Strahinja iz Budimlja, poput freskopisa koje je izradio u brojnim crkvama toga doba. U unutrašnjosti crkve se vide likovi Hrista Pantokratora, Bogorodice “Širšaja nebes“, kompozicije na temu Hristovog stradanja iz Starog i Novog zaveta, hagiografski likovi svetih mučenika i ratnika. U oltarskoj apsidi crkve Uspenja Bogorodice manastira Reževića su prikazi svetih otaca liturgičara – u kompoziciji Evharistije, a na desnom oltarskom zidu je delimično očuvan Dejzis Hrista Spasitelja. Dobro očuvani ikonostas je izradio 1833. godine ikonopisac Aleksije Lazović iz Bijelog Polja.
Crkva Svetog Arhiđakona Stefana manastira Reževića je osvećena 1351. godine. Razrušena je 1705. i 1785. od strane Turaka, a u 19. veku su je oplačkali francuski vojnici. Sačuvani ostaci zidova i delovi fresaka govore o njihovoj izuzetnoj umetničkoj vrednosti. Crkva Svete Trojice u Reževićima je sagrađena 1770. godine neposredno uz crkvu Uspenja Bogorodice i najbolje je očuvani deo manastirske celine Reževića. Crkva Svete Trojice manastira Reževića ima krstoliki oblik sa oltarskom apsidom i četvrtastom apsidom za pevnicu. Iznad ulaznih vrata je velika bela rozeta, a ikonostas je rad lokalnog slikara Marka Gregovića. Crkva Svete Trojica ima četvrtast zvonik visine 20 metara, dograđen u 19. veku.
Manastir Reževići je tokom svoje duge prošlosti često stradao. Manastir Reževići je do 1714. godine bio napušten kada ovde dolazi iguman Maksim Kosijerevac iz manastira Kosijerevo. Sredinom 16. veka su manastir Reževiće opljačkali ulcinjski pirati, a 1705. godine je stradao u turskim napadima. Tešku pljačku i razaranje je manastir Reževići doživeo 1785. godine u naletu Mahmut paše Bušatlije. 1812. godine su manastir Reževiće oštetili Francuzi. Veliku zaslugu za održanje života manastira Reževića ima arhimandrit Dimitrije Perazić koji je čitavog života, do svoje smrti 1851. godine, obnavljao manastir i dao mu današnji izgled, obezbeđivanjem pomoći, najčešće iz Rusije. Dimitrije Perazić je na temeljima crkve Svetog Stefana koju je 1785. godine porušio Mahmud Bušatlija, delom preostalog materijala obnovio hram Uspenja Presvete Bogorodice. U paštrovskoj buni 1812. godine je jedva sačuvao život. Manastir Reževići je nažalost teško stradao i tokom Drugog svetskog rata, kada je italijanska vojska spalila manastirske zgrade. Odmah posle rata je otac Boris Kažanegra sakupljenim prilozima Paštrovića iz Amerike uspeo da obnovi manastirsku celinu i sačuva je od daljeg propadanja. Spisak priložnika se i danas čuva u obližnjem manastiru Praskvici.
Jedinstveni arhitektonski kompleks Reževića je stradao i u razornom zemljotresu aprila 1979. godine. Obnovljen je prilično dobro, najviše zahvaljujući požrtvovanju i upornosti arhimandrita Mardarija Šiševića koji je zaslužan za očuvanje i današnju lepotu manastira Reževića. U manastiru Reževićima se čuvaju verske relikvije i dragoceni predmeti, među kojima su ikona Presvete Bogorodice iz 1693. godine, Četvorojevanđelje iz 1835. godone, veliki litijski krst iz 1850. godine, čestice svetih moštiju svetih mučenika koje je prikupila Bogorodica za blagoslov vernim posetiocima….. U manastiru Reževićima je 1860. godine pronađen Paštrovski statut koga smatraju poslednjom preradom Dušanovog zakonika.
U manastirskoj porti Reževića je staro groblje koje nije aktivno od 30-tih godina 20. veka. Stara zgrada konaka manastira Reževića je građena od tesanog kamena i povezana je sa novim konakom. Ceo manastirski kompleks u Reževićima je ograđen zidom, čineći manastirsku portu. U konaku manastira Reževića se nalazi bogata manastirska biblioteka i gostoprimnica. U neposrednoj blizini je školska zgrada iz 1851. godine koju su pohađali brojni monasi. Manastir Reževići proizvodi hladno ceđeno maslinovo ulje izuzetnog kvaliteta.
Manastirska celina Reževića je deo zaštićenih kulturno-istorijskih spomenika Crne Gore.
