Manastir Tvrdoš
Manastir Tvrdoš sa crkvom posvećenoj Uspenju Presvete Bogorodice je srpski srednjovekovni pravoslavni manastir koji se nalazi 5 km zapadno od Trebinja u Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini, na desnoj obali Trebišnjice. Manastir Tvrdoš je sedište Hercegovačko-zahumske Eparhije. Manastir Tvrdoš kod Trebinja je najstariji živi manastir današnje Hercegovine, čija crkva je smeštena oko 270 metara iznad mora, na vrhu stene koja se u prošlosti okomitim stepenicama spuštala prema reci Trebišnjici. Danas taj jedinstveni položaj manastira nije tako vidljiv zbog kasnije izgrađenih građevina koje su zaklonile litice.
Područjem Zahumlja je u 12. veku vladao brat Stefana Nemanje, Miroslav, knez Humski, 1166-1190, kada je nastalo Miroslavljevo jevanđelje. Sin Stefana Nemanje, srpski princ Rastko Nemanjić je dobio Hum – Hercegovinu na upravu i kao prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava je 1219. godine u Stonu uspostavio Humsku eparhiju. Ova eparhija je bila nadležna i za područje Trebinja kada je preuzela brigu o pravoslavnom nasleđu Dalmacije, među kojima je bio i manastir Tvrdoš – jedan od najuglednijih manastira Humske eparhije.
Manastir Tvrdoš je podignut na temeljima prvobitne male crkve iz 4. veka, u vreme Konstantina Velikog, pre nego što su Srbi primili hrišćanstvo, što govori o tradiciji i dugovečnosti hrišćanstva na prostorima Hercegovine. U selu Mostaci, u blizini manastira Tvrdoša je stara raskrsnica puta koji je preko Trebinja povezivao dolinu Neretve sa dolinom Zete. Temelji originalne crkve se mogu videti u današnjem manastiru, jer je deo poda centralnog dela crkve uređen u staklu, tako da se kroz te “prozore” na podu vide temelji prastare originalne crkve. Tvrdoš sa ruševinama starog manastira leži na krševitoj uzvisini uz put koji iz Trebinja vodi u Ljubinje.
Manastir Tvrdoš podignut je oko 1509. godine, a 1517. godine ga je freskama ukrasio dubrovački živopisac Vice Lovrov. U drugoj polovini 16. i u 17. veku su u manastiru Tvrdošu živeli hercegovački mitropoliti. Odatle potiče ime Trebinjskoj eparhiji. U sukobu sa Turcima, Mleci su razorili manastir Tvrdoš 1694. godine, kada su tvrdoški monasi prenelli manastirske dragocenosti u manastire Savinu i Duži. Prvih godina 18. veka bilo je nekoliko pokušaja da se obnovi razoreni manastir Tvrdoš. U tom nastojanju istakao se je mitropolit Nektarije i iguman Isaije. Po ostacima i čvrstom zidu oko manastira, nad nedostupnom strminom prema reci Trebišnjici se vidi da je Tvrdoš bio spreman i za odbranu od napadača. U unutrašnjosti Tvrdoša se mogu videti ostaci temelja stare originalne crkve, koja je bila trobrodna bazilika. Dva pobočna broda crkve manastira Tvrdoša su nešto kraća od srednjeg broda, koji je pripratom produžen na zapadnu stranu. Današnja crkva manastira Tvrdoš je sagrađena 1924. godine. U manastiru Tvrdošu se od 1630-1635. godine zamonašio i podvizavao Sveti Vasilije Ostroški, čudotvorac i jedan od najuglednijih svetitelja Srpske pravoslavne crkve, koji je rođen u obližnjem selu Mrkonjiću u Popovom polju.
Manastir Tvrdoš je potpuno okružen prostranim vinogradima i daleko poznat po odličnom manastirskom vinu, koje se proizvodi u modarnoj vinariji i čuva u hrastovim buradima iz 16. veka. U obližnjim plodnim područjima Petrovog i Popovog polja su posađeni mladi vinogradi i kojima se brinu monasi. Novi vinski podrum manastira Tvrdoš sa degustacinom salom se potpuno uklapa u manastirski ambijent u kome se posetioci, posle razgledanja lepo oslikane crkve, oduševljavaju i osvežavaju probom odličih manastirskih vina, među kojima je nadaleko poznato vino Vranac. Stari zasadi Vranca obuhvataju 70 hektara, a tvrdoški monasi su podigli mlade zasade vinograda u Popovom polju na površini od 60 hektara.
U manastiru Tvrdošu je sahranjen blaženopočivši Episkop Zahumsko-hercegovački Atanasije, jedan od najvećih teologa današnjice koji je neumorno i neizmerno mnogo uradio na duhovnom preporodu Srba u Hercegovini, ali i Srba uopšte.
Balkanska tura Srbija – Crna Gora – Bosna i Hercegovina
