Manastir Treskavac – Manastir Treskavec
Manastir Treskavac se nalazi na nadmorskoj visini od 1300 metara, 10 km od Prilepa, u veličanstveno upečatljivom, udaljenom planinskom ambijentu kraškog stenovitog masiva, ispod planinskog vrha Zlatovrva /1422 metara/, odakle se pruža očaravajuće lep pogled na ravnicu Pelagonije i gradove Prilep, Bitolu i Kruševo. “Prirodni uslovi ravnice Pelagonije sa dovoljno padavina i plodnim zemljištem koje može da upije vodu od kiša i otapanja snega sa okolnih planina su stvorili povoljne uslove za naselja. Plodna dolina Pelagonije je omogućila stvaranje prvih poljoprivrednih zajednica, praistorijskih naselja, nastanak klasičnih gradova, srednjovekovnih utvrđenja i savremenih urbanih centara. Ovde su nastala neka izuzetno značajna naselja i nekropole iz neolita, eneolita, bronzanog i gvozdenog doba, kao što su Porodin, Mogila, Šuplevec, Crnobuki, Karamani i Beranci. Početkom klasične ere su osnovana naselja Stybera /kod današnjeg Prilepa/, Ceramie i Pelagonia, kao i naselje Heraclea Lyncestis koje je kasnije postalo jedno od najznačajnijih episkopskih centara rimske provincije Makedonije Prime”. Archaeological, Geophysical and Topographic Survey of The Neolithic Tells in Pelagonia
Za manastir Treskavac kažu da je najnepristupačnija i najskrivenija manastirska svetinja u Makedoniji, jer se do njega stiže samo pešačenjem uzanom vijugavom stazicom koja prolazi pored čudesnih stena i raznovrsnih jedinstvenih kraških oblika. Međutim, manastir Treskavac je takođe jedan od najlepših manastira Makedonije i značajno monaško, kulturno i duhovno središte istorijske Ohridske episkopije, sa koga se vidi najromantičniji zalazak sunca iznad ravnice Pelagonije.
Manastirska celina Treskavca se sastoji od crkve posvećene Uspenju Bogorodice, manastirskog konaka i trpezarije. Manastir Treskavac je jednobrodna građevina, sa trostranom oltarskom apsidom na istoku i bočnim kapelama, posvećena Uspenju Bogorodice. Crkva manastira Treskavca je sagrađena u 12. ili 13. veku na ostacima ranohrišćanskog hrama koji je u 14. veku obnovio i bogato darivao srpski Kralj Milutin. U natpisu iznad zapadne kapije se pominje vizantijski car Mihajlo IX Paleolog, a srpski kralj Stefan Milutin kao ktitor manastira koji je krajem 13. veka prethodnu vizantijsku svetinju iz temelja obnovio i darivao. U vreme pre obnove kralja Milutina je to bila manja, bogato opremljena crkvica, posvećena Svetoj Bogorodici Mlekopitateljici. O ovom manastiru se Kralj Milutin posebno starao jer se nalazio na južnim granicama njegove države i predstavljao ugled kraljeve pobožnosti i yadu\binarstva. Tokom vladavine cara Stefana Dušana je manastir Treskavac dostigao vrhunac moći, sa velikim posedima od oko 20 okolnih sela, katunima, vodenicama, gde se pominju bogata sela Trnovce i Jelenešće. Car Stefan Dušan je postao ktitor manastira Treskavca posle pobede nad Vizantijom 1334. godine. Sredinom 16. veka je manastir Treskavac obnovio Dimitrije Pepić, bogati knez iz Kratova.
Manastir Treskavac je obnavljan i tokom otomanske uprave ovim područjem, u arhitektonskom stilu koji se razvio pod uticajem vizantijskog graditeljstva. Fasada manastira Treskavca je izgrađena od svetlo-crvene cigle i ukrašavaju je dekorativne spoljne niše i neujednačen krov. Crkva manastira Treskavca je oslikana u 14. i 15. veku. Slikarstvo 14. veka u spoljnoj priprati crkve Uspenja Bogorodičinog manastira Treskavca nastalo je u tri etape: najstarije oslikavanje, čiji je ktitor kralj Dušan potiče iz 1334-1343. godine, sa ilustracijama crkvenog kalendara, dok freske na nekadašnjoj fasadi dograđenog paraklisa sa ktitorskom kompozicijom i na fasadama spoljašnje priprate potiču iz sredine 15. veka. Grčki majstori, navikli na teme i tendencije carskog slikarstva, svakako su već za potrebe carigradskog dvora stvorili nove varijante na staro poređenje ο sličnosti nebeskog i zemaljskog dvora. U kaloti severozapadne kupole manastira Treskavca naslikan je Hristos kao car careva, u savremenoj nošnji vasilevsa (rex regnanticum). Oko centralnog medaljona u krugu naslikano je devet horova anđeoskih u dvorskim haljinama, dok ispred njih, u odeći vizantijske carice sa krunom na glavi stoji Bogorodica pred praznim prestolom.
Zahvaljujući kultu Bogorodice Treskavačke, manastir Treskavac je od srednjovekovnog perioda bio centar hodoćašća koji su posećivali i članovi kraljevske porodice, među kojima je bio mladi Kralj Uroš, sin cara Dušana. Nedavno otkrivena obližnja malena pećinska crkva i ostaci isposnice nagoveštavaju određene oblike isposničkog života monaštva manastira Treskavca.
