Manastir Sveti Jovan Bigorski
Manastir Svetog Jovana Bigorskog se nalazi u zapadnoj Makedoniji, na putu između Gostivara i Debra, u blizini sela Rostuše, na nadmorskoj visini oko 750 metara, u prekrasnom i apsolutno mirnom ekološkom okruženju doline reke Radike. Manastir Svetog Jovana Bigorskog se nalazi u području Nacionalnog Parka Mavrova, na padinama živopisne planine Bistre, iznad veličanstvene reke Radike. Manastir Svetog Jovana Bigorskog je u području istorijske Stare Srbije, čuvenom po majstorima duborescima-rezbarima koji su izrađivali veličanstveno rezbarene ikonostase. Današnji manastir Svetog Jovana Bigorskog potiče iz 19. veka, koga su u jedinstvenom debarsko-mijačkom arhitektonskom stilu sagradili čuveni lokalni majstori mijaci, na ostacima originalne /davno porušene/ svetinje iz 1021. godine, po nekim istorijskim podacima zadužbine srpskog kralja Svetog Jovana Vladimira. Slatina je jedno od značajnih naselja područja Srednjeg Debarca, u podnožju Ilinskih planina. Veruje se da je na tamošnjem lokalitetu Bigor originalno bio manastir Svetog Jovana Bigorskog, koji je na neobjašnjiv način prenet na postojeće mesto u dolinu reke Radike. Mnogo zapisa i dokumenata svedoče o srpskom karakteru ovog svetilišta, a mnogo je krvi proliveno da bi se on sačuvao….
Na ulazu u manastir Svetog Jovana Bigorskog je unutrašnja priprata, ukrašena mermernom pregradom – triforom koja zatvara pristup centralnom delu i ispunjava prostor neobičnom tišinom i polumrakom. Unutrašnjost svetinje i spoljna priprata manastira Sveti Jovan Bigorski su oslikani freskama koje je izradio lokalni umetnik iz obližnjeg mijačkog sela Lazaropole. Centralni deo manastira Svetog Jovana Bigorskog je ukrašen kompozicijama Hristovog života i stradanja, dok su u spoljnoj priprati naslikani likovima srpskih srednjovekovnih kraljeva pre Kosovske bitke. U velikoj kupoli Bigorskog je naslikan Hrist Pantokrator – Svedržitelj koji desnom rukom blagosilja, a u levoj ruci drži Jevanđelje. Turci su u 16. veku porušili do temelja manastir Svetog Jovana Bigorskog tokom uprave sultana Selima I (1512-1520), kada je u ruševinama ostala samo mala crkva. Monah Ilarion i lokalni Srbi Mijaci su obnovili manastir Sveti Jovan Bigorski 1743. godine, kada je izgrađeno i nekoliko monaških kelija. Početkom 19. veka, tokom upravo igumana Arsenija je manastir Sveti Jovan Bigorski proširen zahvaljujući pomoći brojnih Srba Rekalija Mijaka, jer predstavlja vekovno središte duhovnog života Mijaka.
Mijaci su srpsko pleme koje nastanjuje predeo zapadnog dela današnje Severne Makedonije – u slivu reke Radike, desne pritoke Crnog Drima, koji se naziva Reka. Žitelji Reke su u drugim krajevima poznati kao Rekanci, a zbog toga što im je najbliža varoš Debar, kojoj su za vreme Turaka administrativno pripadali, nazivani su i Debarcima. Korišćen i naziv Galičanci, po nekada najvećem mijačkom selu Galičniku. Oblast Male Reke u zapadnoj Makedoniji pokrivaju tipične u čiste naseobine Srba Mijaka, koje su odavno poznate u istoriji umetnosti kao rasadnici graditelja, slikara i rezbara: Galičnik, Sušica, Tresonče, Lazaropole, Gari, Osoj. Kopaničarstvo – drvorezbarija kod Mijaka je jedna od najvažnijih pojava u narodnoj umetnosti Južnih Slovena. Radove ovdašnjih majstora drvorezbara odlikuje naglašena floralna ornamentika, u koju su sa velikom veštinom uplitali ljudske figure u figuralne kompozicije sa predstavama iz Biblije. Srpsko pleme Mijaka u današnjoj severozapadnoj Makedoniji, u području Dolna Reka poznatom kao Mijačija, su srpska etnička grupa koja je oduvek težila samosvojnosti i dugo se opirala bugarizaciji i komunističkom pokretu makedonizacije stanovništva. Mijaci su organizovani u plemenskim zajednicama sličnim srpskim plemenima u Hercegovini, Primorju, Staroj Crnoj Gori, Brdima, Metohiji i Raškoj. Mijaci su takođe veoma slični Srbima sa druge strane Šar planine, u metohijskoj Sirinićkoj župi, u Štrpcu i Brezovici. Najveća naselja Mijaka su Lazaropolje, Galičnik, Gari, Bituše, Selce, Osoj i Sušica. Međutim, danas se među Mijacima samo manjima određuje kao Srbi, dok većina sebe smatra Makedoncima, dok onih koji sebe smatraju Bugarima gotovo da uopšte nema.
Prekrasno izrezbareni drveni ikonostas manastirske crkve Svetog Jovana Bigorskog je izrađen oko 1830. godine i pripada vrhunskom mijačkom umetničkom ostvarenju. Prekrasni ikonostas manastira Sveti Jovan Bigorski je podeljen u šest horizontalnih zona. Prvu zonu ikonostasa manastira Svetog Jovana Bigorskog čine pravougaona polja sa ornamentima flore i faune. Druga zona ikonostasa sa prestonim ikonama se završava predstavom orla raširenih krila. Treća zona bigorskog ikonostasa je podeljena na tri manja horizontalna dela, u kome su simetrično raspoređene predstave anđela, grožđa i vina. Iznad njih su dva reda ikona sa predstavama apostola. U središtu je veliki krst sa Hristovim raspećem. Arhiepiskopski presto i stolice igumana su izradili mijački rezbari grupe Petra Filipovića-Garkata iz sela Gari, uz pomoć brata Marka i aktivno učešće većeg broja uglednih rezbara Mijak škole. Zografi Mihajlo i sin Dimitar iz epirskog sela Samarine su tada za ikonostas manastira Svetog Jovana Bigorskog naslikali prestone ikone, svečane ikone i ikone svetih apostola. Izradom ikonostasa Manastira Svetig Jovana Bigorskog su rezbari Mijak radionice ostvarili ugled najboljih i najtraženijih umetnika-rezbara na čitavom Balkanu. Mnoge scene, kompozicije i pojedinačne figure su izrezbarene u preciznom pokretu i sa izražajnom patetikom u nekim scenama, poput scene odsecanja glave Svetog Jovana. Lepota ikonostasa manastira Sveti Jovan Bigorski je obogaćena brojnim motivima životinja i ptica, prepletenim biljnim ornamentima sa realističnim prikazom vinove loze, cvetova narcisa, baštenske ruže, orijentalnog voća, kao i omiljenog motiva radionice Mijak – napuknutog nara. Sa pravom možemo reći da je umetničko ostvarenje rezbara radionice Mijak na ikonostasu manastira Svetog Jovana Bigorskog neprevaziđeno od majstora sa Svete Gore, kao i epirskih rezbara, da ne pominjemo rezbare Samokova i Trevena.
Sagrađen na stenovitoj litici i okružen gustom šumom i prostranim drvenim konacima, u srcu netaknute prirode i spokoja zapadne Makedonije, manastir Svetog Jovana Bigorskog podseća na manastire na stenama Svete Gore Atoske u Grčkoj. Pošto je manastir posvećen Svetom Jovanu Krstitelju, vernici veruju da su ikone sa likom sveca blagoslovene i da imaju isceliteljske moći. Manastir Sveti Jovan Bigorski poseduje maleni srebrni kovčeg sa svetim moštima Svetoga Jovana Krstitelja, kao i impozantnu zbirku ručno pisanih rukopisa na pergamentu o istoriji svetinje. Na živopisu na spoljašnjim manastirskim zidovima su naslikani samo srpski vladari iz Dinastije Nemanjića do Kosovskog boja. Manastirski kompleks Svetog Jovana Bigorskog obuhvata trpezariju, stari konak, kosturnicu i dve česme, iz kojih teče sveža planinska izvorska voda.
Manastir Sveti Jovan Bigorski je jedan od najlepših manastira na Balkanu. Poznat je po jedinstvenom oltaru, izrezbarenom u dubokoj rezbariji, sa majstorki izrađenim ikonostasom, koji je jedinstven u svetu. Glavni majstor – rezbar – duborezac je bio Petar Filipov iz sela Gari, predstavnik čuvene mijačke debarske rezbarske škole, koji je sa bratom Markom i nekoliko pomoćnika za sešt godina izradio ikonostas. Ikone na ikonostasu manastira Sveti Jovan Bigorski je oslikao slikar Mihajlo sa sinom Dimitrom. Pored ikonostasa, rezbari Mijaci su izradili vladičanski presto i stolicu za crkvu, oslikanu predivnim freskama, koje predstavljaju Svetog Klimenta Ohridskog, Svetog Nauma, Svetog Đorđa i druge pravoslavne svetitelje. Srpsko pleme Mijaci u današnjoj severozapadnoj Makedoniji su srpska etnička grupa koja se dugo opirala bugarizaciji i komunističkoj makedonizaciji. Organizovani su po sistemu plemena i bratstva slično plemevnima u Hercegovini, Primorju, Staroj Crnoj Gori, Brdima, Metohiji i Raškoj. Mijaci imaju dosta sličnosti sa Srbima sa druge strane Šar planine, u metohijskoj Sirinićkoj Župi, oko Štrpca i Brezovice. Najveća mijačka naselja su Lazaropolje, Gari, Bituše, Selce, Osoj i Sušica. Danas se među Mijacima samo manjima još uvek izjašnjava kao Srbi, većina su Makedonci, dok gotovo ne postoje oni koji drže da su Bugari. Svaka mijačka porodica gaji jedinstveni srpski običaj Krsnu slavu tj Službu, a središte duhovnog života je manastir Svetog Jovana Bigorskog. Mijaci su zadržali jedinstvene običaje i dijalekt koji potiču jos iz nemanjićkog perioda. izvor Carsa.rs
Manastir Svetog Jovana Bigorskog je jedinstvena svetinja koju pohode brojni posetioci Makedonije i Balkana.
