Manastir Sveti arhanđel Mihajlo Varoš Prilep
Manastir Svetog arhanđela Mihajla Varoš je jedan od najlepših i najznačajnijih srednjovekovnih manastira u Makedoniji, smeštaj u živopisnom okruženju granitnih stena područja Varoš, u blizini Prilepa. Markovi kuli – Markov grad je drevno naselje sagrađeno na vrhovima ogromnih granitnih stena, na kome je u 2. i 3. veku pre nove ere postojalo utvrđeno naselje. Srednjovekovni grad Prilep se nalazio u podnožju stenovitog područja Varoš, poznatog kao Markovi kuli – Markov grad, sagrađen na mestu rimskog naselja Ceramiae. Istorijska celina Varoš u Prilepu podseća na orlovo gnezdo među prekrasnim stenama, na jugozapadnom delu područja Markovi kuli – Markovog grada – Markovih kula. Područje naselja Varoša kod Prilepa je sagrađeno u antičko doba u cilju odbrane, ali se očuvalo kao naselje tokom srednjeg veka. Ostaci očuvanih srednjovekovnih crkava u Varoši nesumljivo svedoče o snažnom kulturnom i verskom središtu koje se razvilo tokom srednjeg veka. U 14. veku je Kraljević Marko Mrnjavčević na ovom mestu sagradio odbrambeno uvrđenje. Posle pogibije Kraljevića Marka, u Maričkoj bitci, 1395. godine, grad Prilep su osvojili Turci i izgradili grad koji vidimo danas, čiji spomenici i ostaci su prilično dobro očuvani.
Manastir Svetog arhanđela Mihajla u Varoši obuhvata lepu crkvu posvećenu arhanđelu Mihajlu, koja verovatno potiče iz 10. veka ili sredine 12. veka. Područje Manastira Svetog arhanđela u naselju Varoš obuhvata i prekrasan manastirski konak, sa pogledom na široku rečnu dolinu ispod manastira, koji su u 19. veku sagradile prilepske zanatlije, otavivši u svakoj sobi konaka svoje autentične natpise i obeležja.
Crkva Manastira Svetog arhanđela Mihajla Varoš je jednobrodna građevina, sa otvorenom pripratom, kupolom iznad centralnog dela i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Lepa crkva Manastira Svetog arhanđela Varoš je prvobitno sagrađena od slojeva kamena i opeke i dominira u Varoši, iako je tokom svoje duge istorije pretrpela brojne obnove i promene izgleda. Crkva manastira Svetog arhanđela Varoš ima otvorenu pripratu i zvonik u zapadnom delu manastirske celine. Od originalne crkve je do danas sačuvan samo jedan prozor, na gornjem delu južne fasade zapadnog broda.
Legenda kaže da je Kraljević Marko sagradio ovu crkvu ukradenim novcem, što je dovelo do kletve, zbog koje je crkva vremenom zapustela. Dalje legenda kaže da se arhanđel Mihajlo u snu javio ženi koja se zvala Marija, rekavši joj da obnovi crkvu uz pomoć stanovnika Prilepa. Srpske epske pesme govore od kapeli Svetog Luke, dok se u osnivačkoj povelji Cara Dušana obližnjem manastiru Treskavcu pominju i druge brojne srednjovekovne svetinje: Sveti Jovan Krstitelj, Sveti Đorđe, Sveti Vrači, Sveti Teodor i Sveti Dimitrije. Od mnogobrojnih crkava u naselju Varoš su do danas očuvane sledeće svetinje – Sveti Nikola, sagrađen 1299. godine, Manastir Svetog arhanđela Mihajla, Sveti Dimitrije, Sveti Atanasije, Sveti apostoli Petar i Pavle i Crkva Presvete Bogorodice.
Posetioci mogu pešice doći do manastira Svetog arhanđela kamenom popločanom stazom koja povezuje ovu manastirsku celinu, ili donekle asfaltnim putem iz Prilepa. Od impresivnih ostataka Markovih kula – Markovog grada se pruža prekrasan pogled na Prilep i dolinu Pelagonije, sa veličanstvenim planinama u zaleđu.
