Manastir Svete Trojice Pljevlja
Manastir posvećen Svetoj Trojici je veliko pravoslavno svetilište koje se nalazi oko 1,5 km severno od centra Pljevalja, u prirodnom zelenom području Gornje Vrhobreznice, iznad reke Breznice. Manastirsku celinu Svete Trojice čini glavna manastirska crkva, veliki konaci od izuzetno lepo obrađenog drveta, mali konak, zvonik, manja stambena zgrada iznad crkvice, manje sakralne građevine ukopane u zemlju i lepo ozidana česma od klesanog kamena, koja sa okolnih brda u manastirsku portu prikuplja vodu reke Biserke. Danas okolinu manastira Svete Trojice u Pljevljima krase poljoprivredno imanje i lepo uređen gradski park Vodice, sa pešačkim stazama, veštačkim jezerima, ribnjakom, sportskim terenima i ugostiteljskim objektima i sadržajima koji privlače brojne posetioce.
Prvobitno naselje iz 9. veka na mestu današnjeg grada Pljevalja je nosilo naziv Breznik ili Gornja Vrhobreznica, po reci Breznici, a u vreme srednjovekovne srpske države je pripadalo vladavini vlastele Nemanjića. Ovo naselje je od sredine 10. veka bilo u središtu države Raške. U 13. veku, kada srpska srednjovekovna Raška doživljava snažan ekonomski razvoj, u pljevaljskom kraju oživljava rudarska delatnost, vođena znanjem i veštinom Sasa, rudara nemačkog porekla. Današnje ime rudarskog naselja Šula opravdano se dovodi u vezu sa nemačkim nazivom Saska rudarska škola. Tragovi rudarenja sačuvani su i u Kozici, gde je, prema narodnom predanju bio Jerinin grad, čiji ostaci tvrđave i danas postoje. Slabljenjem moći države Nemanjića, posle smrti cara Dušana 1355. godine, ovaj kraj našao se u sastavu podučja kojima je gospodario Vojislav Vojinović, a posle njegove smrti 1368. godine njegovog sinovca župana Nikole Altomanovića. Turci su 1465. godine osvojili Pljevlja od hercega Stefana Vukčića Kosače i njegovih sinova. Pljevljaski kraj krajem 14. veka dolazi pod vlast bosanskog kralja Tvrtka I, a posle njegove smrti, početkom 15. veka, Pljevlja su u sastavu oblasti Sandalja Hranića. Po njegovom nasledniku Stjepanu Vukšiću Kosači, koji se 1448. godine proglasio hercegom od Svetog Save, ova oblast dobila je ime Hercegovina. U vreme Hercega Stjepana jačaju trgovinske veze sa Dubrovnikom koje se i kasnije nastavljaju tokom osmanske uprave. Dubrovački trgovci su kupovali u Pljevljima olovno cinkanu rudu, rudu gvožđa, vosak, vunu, ukrasne i druge proizvode koje su vešto radili pljevaljski majstori. Nije čudo što su mnoga dokumenta sačuvana u Dubrovniku zbog jakih trgovinskih veza između pljevaljskih i dubrovačkih trgovaca.
Turci su od početka 16. veka Pljevlja u dokumentima nazvali Tasludže ili Tašlidže, tas – kamen i lidža – banja, što u prevodu znači kamenica ili kamena banja, odnosno zdravo mesto koje je bilo administrativno sedište Hercegovačkog sandžaka od 1576. do 1833. godine. 1912.godine su Pljevlja oslobođena od Turaka, posle viševekovnog ropstva, a na kraju I Svetskog rata, 1918. godine je prestala okupaciona vlast Austro-Ugarske.
Prvi pisani pomen manastira “Svete Trojice” potiče iz 1537. godine, kada ga je pomenuo jeromonah Sava, prvi poznati trojički prepisivač. 1537. godine ktitori zidaju najstariji deo crkve – naos i oltarski prostor sa velikom apsidom na istočnoj strani, a 1592. godine je dozidana unutrašnja priprata sa kupolom. Svoj konačni izgled manastirska crkva Svete Trojice u Pljevljima je dobila 1875/76. godine, kada je dodata velika spoljna priprata, čime je crkva dobila izuzetno monumentalni izgled za to doba. Više puta obnavljan i dograđivan, današnji oblik manastir Svete Trojice potiče iz 16. veka kada je za vreme igumana Visariona sagrađena glavna crkva malih dimenzija, veoma slična crkvama raškog stila iz 13. veka.
Priprata i naos manastira Svete Trojice su živopisani do kraja 16. veka. Živopisanje je obavio pop Strahinja iz Budimlje, ugledan freskopisac koji je krajem 16. i početkom 17. veka oslikao više srpskih crkava i manastira ovog područja. U prvoj zoni naslikani su svetitelji, ktitorska kompozicija i loza Nemanjića, dok su u gornjem delu smeštene scene Velikih crkvenih praznika i Hristovog stradanja. U požaru 1859. godine su potpuno izgoreli trojički manastirski konaci koji su ubrzo brižljivo i znalački obnovljeni i danas sa crkvom u sredini čine vrlo skladnu celinu. Manastir Sveta Trojica je za svo vreme turske vlasti bio jedan od najznačajnijih verskih, prosvetnih, kulturnih i nacionalnih stožera pravoslavnog stanovništva pljevaljskog kraja i stanovnika tadašnje Crne Gore, Stare Raške i tzv. Hercegovačkog Sandžaka. Pljevaljski hrišćani su čuvali i očuvali ime svoje varoši tokom četiri i po veka turske uprave.
U 16., 17. i 18. veku je manastir Sveta Trojica Pljevlja bio poznat i kao vrlo značajan prepisivački i književni centar. Više desetina rukopisanih knjiga nastalo je u manastiru“Svete Trojice” kao dela trojičkih dijaka (prepisivača). Monasi su ovde prepisivali mnoge bogoslužbene knjige, čime je i sama manastirska biblioteka vrlo bogata, koja danas obuhvata oko 150 rukopisnih knjiga, preko stotinu povelja, gde su se monasi obraćali i Carigradu i carskoj Rusiji za zaštitu i pomoć, jer su manastir često napadali i pljačkali ovdašnji Turci. U manastirskoj biblioteci Svete trojice se čuvaju i vredne knjige na pergamentu i papiru iz 12. i 14. veka. Riznica Manastira Svete Trojice, pored više dragocenih predmeta od srebra, zlata i drveta vezanih za bogosluženje, sadrži i vredne stare tkanine i crkveni vez, okove za knjige, veliki pozlaćeni putir Igumana Stefana, vrlo poznat, izvanredno izraden Kivot (Darohranilica iz 1576.), srebrom okovan “štap” Svetog Save… U njoj se nalaze i predmeti izašli iz radionice poznatog zlatara 16. veka Jovana Hočanina (Fočanina). U manastiru Svete trojice Pljevlja se čuvaju vrata i dve pevnice rađene u retkoj i jako skupoj tehnici koštane intarzije. ”Smatra se da je svetatrojička riznica treća po bogatstvu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, odmah posle hilandarske i dečanske. U njoj je danas više od 1700 eksponata”.
U manastirskoj crkvi Svete Trojice u Pljevljima se čuvaju brojne svete mošti poznatih i nepoznatih svetitelja, raznovrsne bogoslužbene posude i predmeti, rezbareni krstovi i sto – horos. Paraklis – kapela povećena Pokrovu Presvete Bogorodice se nalazi u velikom konaku manastira Svete Trojice i u njemu se održavaju bogosluženja u zimskom periodu. Posebnu pažnju svakako privlači vešto izrađen kivot u kome su se nalazile svete mošti Svetog Save Nemanjića – prvog srpskog arhiepiskopa. Ovde u manastiru Svete trojice su počivale mošti Svetog Save do vremena kada su odnete na Vračar i spaljene 1594. godine, na mestu na kome se danas nalazi Hram Svetog Save, drugi po veličini pravoslavni hram na svetu. Manastir Svete Trojice u Pljevljima je svetinja izuzetno poštovana od pravoslavnih hrišćana, ali i posetilaca muslimanske veroispovesti.
