Manastir Sukovo

Manastir Sukovo je srednjovekovni pravoslavni manastir koji se nalazi 18 km istočno od Pirota, na putu za Zvonačku Banju. Manastir Sukovo je posvećen Uspenju Presvete bogorodice i smešten je na desnoj obali reke Jerme, u blizini sela Sukova, u podnožju šumovitog brda Carev kamen.

Ovaj manastir je u narodu poznatiji pod imenom Sukovski manastir. Govori se o postojanju svetinje na ovom mestu još u doba Rimljana, a pominju se i grčka dokumenta o sedištu sukovske episkopije. Ako se ovome dodaju turski popisi o poreskim zaduženjima koji pored iznosa globe govore i o izgledu manastirske crkve živopisane 1606. godine, jasno je da je današnji hram manastira Sukovo podignut na temljima starijeg. Tajne i legende o predistoriji manastira Sukovo sežu u daleki 4. vek, što potvrđuje da je postojeća crkva izgrađena na temeljima manje i veoma drevne bogomolje. Gradnja postojećeg manastira Sukova trajala je od 1857. do 1859. godine, o čemu svedoči natpis iznad prozora na zapadnoj fasadi. Crkva sukovskog manastira ima oblik trikonhosa sa tri polukružne apside. Zidana je sivim tesanim kamenom naizmenično sa vrućim krečom, a pokrivena ćeramidom. Iznad krova crkve manastira Sukova se uzdiže visoko osmostrano kube, koga kruniše piramida na vrhu. Prva priprata manastira Sukovo srušila se u vreme Drugog svetskog rata /kažu, verovatno zbog lošeg materijala/, a nova je podignuta 1947. godine. Nedavno je izgrađena nova prostrana priprata, sigurnija i primerenija ovom hramu.

Često se ističe posebna umetnička vrednost ikonostasa manastira Sukovo u pozlaćenom duborezu, čiji je treći red ikona izrađen u vreme Drugog svetskog rata. Posebno su značajne prestone ikone Presvete Bogorodice /poklon manastira Svete Bogorodice iz Visočke Ržane/ i svetog Jovana Rilskog, balkanskog pustinožitelja, koji je posebno poštovan u ovim krajevima.

U manastiru Sukovo su dvadesetih godina 20. veka boravili monasi ruskog svetogorskog bratstva i mnogo učinili za napredak manastira, a od priloga ruskih emigranata podigli su novu kapelu, zvonaru i konake. Ostala je uspomena na jeromonaha Lukijana, koji je služio i vodio manastir Sukovo tokom okupacije.

Sama crkva manastira Sukovo živopisana je 1869. godine, o čemu svedoči potpis slikara Vasila – “Obrazopisec Vasil pop Hristov od Samokov, 1869 leto“. Zidna dekoracija manastira Sukova predstavlja hronološki presek istorije Starog zaveta, hrišćanske i srpske crkve i jedinstvena je po tome što se u njoj nalazi jedina ikona Svete Bogorodice sa krilima. Pravila o tome ko u hrišćanskoj ikonografiji može da se prikaže sa krilima su veoma stroga – to su samo arhanđeli i Sveti Jovan Krstitelj, kao onaj koji je najavio dolazak Isusa Hrista. Zbog toga je veoma čudnovato što u ovom manastiru postoji freska na kojoj krila ima i Bogorodica. Iznad freske, međutim, postoji bledi natpis koji ovu misteriju možda malo rasvetljava. Piše: “Da nas Bogorodica svojim krilima čuva i štiti od svih napada zloga koji pokušava da nas pokoleba u našoj veri”. /Milan Jovović/. Istočni zid ispred ulaza u naos manastira Sukovo je oslikan velikom kompozicijom “Borba dobra i zla“. Takođe je jedinstvena freska Svetog Hristofora sa životinjskom glavom što predstavlja vreme konačne pobede hrišćanstva nad paganizmom, kako je ovaj svetitelj, koji se retko pojavljuje na ikonama i freskama, naslikan i u manastiru Gradištu u Buljarici. Ikone su slikane u baroknom stilu i ukrašene su izvanrednim duborezom.

O postanku manastira Sukovo postoji zanimljivo narodno predanje sa karakterističnom folklornom notom. Na ulazu u pripratu sa leve strane je zajednička grobnica osnivača obnovljenog manastira, monaha Vinijamina i popa Jovana Madica, potonjeg monaha. Pop Jovan je prvobitno bio sahranjen u porti manastira Sukovo i to mesto je danas obeleženo mermernim krstom. U manastiru Sukovo se danas čuva nekoliko vrednih ikona većih dimenzija i značajne stare knjige. Po sačuvanom inventaru iz 1912. godine očigledno je da je riznica manastira Sukovo bila veoma bogata. Kada je 1974. godine započeta rekonstrukcija krova crkve, oko kubeta crkve pronađeno je stotinu predmeta od keramike i gline raznih oblika i stepena očuvanosti. Reč je uglavnom o tzv. kitenim stovnama – perforiranim testijama sa rozetama, venčicima i dekorativno urađenim delovima oko grlića. Pronađeni predmeti bili su tesno zbijeni jedan pored drugog u dva reda sa otvorom okrenutim na dole. Gotovo svi predmeti se nalaze u Muzeju Ponišavlja u Pirotu. Odlukom episkopa niškog Jovana, 1945. godine manastir u Sukovu postao je ženski manastir. Crkvena slava je Sveta Bogorodica – Mala Gospojina, 21. septembra. Manastir Sveta Bogorodica u Sukovu je pod zaštitom države od 1968. godine. U manastiru presvete Bogorodice u Sukovu vladika Niški Irinej osveštao je novoizgrađeni konak sa sedam kelija za monahe, a ustoličen je i iguman ovog manastira. Bratstvo manastira Sukovo došlo je pre više od dve godine iz manastira Sveti Prohor Pčinjski. Početkom 21. veka obnovljen je deo starog konaka i dograđeno nekoliko ekonomskih prostorija, radi samoodrživosti manastira. U novoizgrađenom konaku manastira Sukova, osim monaških kelija, nalaze se i umetničke radionice koje omogućavaju manastirski život po jevanđelju, ali i u kojima monasi proizvode lekovite i domaće proizvode izuzetnog kvaliteta od biljaka i sirovina iz okolne zdrave prirode Stare planine – prirodni med, meleme, tinkture, rakiju travaricu, sireve, ajvar i drugo.