Manastir Šudikovo Berane
Manastir Šudikovo, posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice se nalazi na desnoj obali reke Lim, na samom ulazu u Tifransku klisuru, 2 km od Berana, na severu Crne Gore. Manastir Šudikovo pripada Eparhiji Budimljansko-Nikšićkoj, koja je tokom svoje duge istorije bila značajna kulturna riznica i upamtila početke hrišćanstva, a kasnije kroz istoriju i slavnu vladavinu Nemanjića. Sedište Budimljansko-nikšićke Eparije je od osnivanja, 1219. godine u Budimlji na obali Lima, čija živopisna dolina je i pre Nemanjića, a posebno u njihovo vreme, bila centar kulturnog, duhovnog i prosvetog života, posebno tokom perioda od 13 do 17. veka.
Sveti Sava je osnovao Budimljansku epariju, a u Šudikovskoj školi su se obrazovali prosvetni radnici, učitelji, prepisivači, ikonopisci, freskopisci i medicinari. Duhovni i prosvetni život je cvetao u manastiru Šudikovo, koji je sa svojom šudikovskom katedrom, bio aktivan kulturni centar tokom par vekova, o čemu svedoče rukopisne knjige nastale u učiteljskoj, prepisivačkoj, freskoslikarskoj i ikonopisačkoj radionici Šudikovske univerze. Strahinja Budimljanin, koji je ponikao u manastiru Šudikovi je bio vrstan freskopisac, koji je od 1550. do 1620. godine oslikao freskama i ikonama veliki broj crkava i manastira na prostranoj teritoriji Pećke patrijaršije, kao i manastira istočne Bosne, Tare, Pive i Morače. Rukopisne knjiga nastale u manastiru Šudikovo su vremenom razasute po evropskim bibliotekama, ali su neke do danas sačuvanje i predstavljaju dragoceno srpsko nasleđe. Jedan od najstarijih pisanih spomenika iz manastira Šudikova je Svetootački zbornik, koji se danas čuva u manastiru Svete Trojice u Pljevljima. 1573. godine je mitropolit budimski Gerasim napisao poznati minej koji se danas nalazi u Narodnoj biblioteci u Beogradu. 1592. godine je jeromonah Danilo napisao psaltir koji je danas u Beču, a 1602. godine je đakon Mihailo napisao molebnik, koji se danas čuva u biblioteci grofa Uvarova u Moskvi.
Pretpostavlja se da je manastir Šudikovo dobio ime prema sedištu suda, obzirom da je sve do turskog razaranja u požaru, 1738. godine, služio i kao saborna crkva pored koje se nalazio i crkveni sud, sa sedištem sudika – sudije, što potvrđuje njegova tadašnja i sadašnja toponimija.
Zanimljivo je da je metoh manastira Šudikove zvani Uroševica, zahvaljujući prirodnoj pojavi reke ponornice zvane Sveto vrelo, svojevremeno bio lečilište za slepe, leprozne, umobolne, nerotkinje, gde se po predanju lečio i oslepljen kralj Stefan Dečanski.
Manastir Šudikovo je u prošlosti bio odstupnica i sklonište sveštenstvu budimljanske mitropolije, usled čestih upada Turaka tokom 16. i 17. veka. Manastiru se moglo prići samo iz sela Budimlja, a sa kule motrilje na Višinom kršu na drugoj obali Lima se upozoravalo na dolazak vojske. Sva crkvena blaga su tada sklanjanja u klisuru Lima, u kojoj su se nalazile isposnice, skrivene iza nepristupačnih podzidanih pećinskih otvora.
Od razaranja 1738. godine je manastir Šudikovo bio zaboravljen, sve do 1923. godine, kada je profesor beranske gimnazije Dušan V. Vuksan, započeo otkopavanje ruševina. Tada je desno od vrata koja vode iz priprate u crkvu pronađen uzidan kamen sa nekim čudnim natpisima i šarama, ispisanim na njegove četiri strane. Prva pretpostavka Prof Vuksana je bila da je kamen verovatno služio nekada za kakvu trpezu. Zbog njegove veličine i težine, isključena je mogućnost da je kamen odnekud donet, odnosno pretpostavilo se da su u pitanju ostaci građevine starije od manastira. Tokom arheoloških istraživanja 2003. godine, su nedaleko od ruševina crkve manastira Šudikovo pronađena još dva kamena bloka bez natpisa od cvenog krečnjaka, kojim obiluje obližnja planina Tifran. Zagonetni natpis na kamenu manastira Šudikovo je do danas predmet rasprava i polemika brojnih domaćih i stranih itraživača i naučnika. Tumačenjem natpisa i naziva mesta, naučnik Vučić Guverinić izvodi zaključak da su naši preci u davnini bili pismeni, ali su i poznavali zakone i imali instituiciju suda. Svoje tumačenje on objašnjava na sledeći način :„Ovaj zapis dokazuje prisustvo Srba na ovim prostorima još od kamenog doba /4-3000 pre nove ere/. Ovaj kameni kvadar dobija značaj od velika nacionalne vrednosti i nepobitan je materijalni dokaz o tome ko smo i šta smo na ovim protorima”. U to vreme se pisalo i u upotrebi je bilo prvo fonetsko pismo do sada poznato, a to je vinčansko pismo.
