Manastir Rila – Planina Rila
Manastir Rila, posvećen Svetom Ivanu – Jovanu Rilskom je najveći i najpoznatiji pravoslavni manastir Bugarske i deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa od 1983. godine. Sveti Jovan je bio veliki srpski asketa, podvižnik i svetitelj, koji je umro 18. avgusta 946. godine u isposništvu u području Rile u sedamdesetoj godini života. Po smrti su njegove mošti prenete u Sofiju, pa u Mađarsku, i dalje u Veliko Trnovo, te najzad u manastir Rilski, gde i danas počivaju. Manastir je nazvan po svom osnivaču Svetom Jovanu Rilskom, (876 – 946.) i od nastanka su ga poštovali i podržavali svi bugarski vladari. Veliki i značajni prilozi su pristizali od svakog cara Drugog Bugarskog carstva, sve do otomanskog osvajanja, 1396. godine, do kada je manastir Rila bio središte kulturnog i duhovnog života i narodne svesti Bugarske. Manastirska celina Rile je predstavljaja riznicu bugarskog nasleđa i kulture tokom dugih vekova tuđe vladavine.
Manastir Rila leži na nadmorskoj visini od 1147 metara, 117 km južno od Sofije, u središtu prekrasnog planinskog masiva Rile, čiji vrhovi dostižu visinu od 3000 metara. Manastir Rila je osnovan u 10. veku i važi za jedan od najvažnijih kulturnih, istorijskih i arhitektonskih spomenika Bugarske i glavnu turističku znamenitost Bugarske i čitavog Balkana. Manastirska celina Rile obuhvata površinu od 8800 m2. Kada se posmatra od spolja, manastir Rila liči na veliku tvrđavu, ali iznenadi i oduševi svakog posetioca unutrašnjeg kompleksa. Okružuju ga kameni zid dug 24 metara, stvarajući oblik nepravilnog petougla, a rilska arhitektura, koju čine lukovi i kolonade, zatvorene drvenim stepeništem i verandama sa 300 do 400 monaških kelija, posebno zadivljuje posetioce koji ulaze u manastir Rilu kroz jednu od dve gvozdene kapije.
Manastir Rila je nazvan po Jovanu Riskom, isposniku i svetitelju koga slavi pravoslavna crkva, jer je širio verski život čitavim istočnim hrišćanstvom. Njegova monaška isposnica i grob se nalaze u blizini pećine u kojoj se podvizivao i postale su svetilište, omogućivši da monaška celina dobije značajnu ulogu u duhovnom i društvenom životu srednjovekovne Bugarske. Manastir Rila je odlično obnovljen u periodu od 1834. do 1862. godine, posle katastrofalno razornog požara početkom 19. veka. Arhitektura manastira Rile predstavlja oličenje stile bugarske renesanse 18. i 19. veka i spomenik koji simboliše svest o slovenskom kulturnom identitetu, u vekovima posle turskog osvajanja. Manastir Rila je vekovima bio centar razvoja, očuvanja i širenja slovenske religiozne kulture u svim njenim raznovrsnim oblicima, uključujući književne i umetničke, čime je postala simbol bugarskog kulturnog identiteta, pod stalnom pretnjom turske dominacije.
Stefan Dragovol Hrelja Omućević je u 14. veku bio polunezavisan srpski feudalni kraljević i moćan vladar velikog regiona severoistočne Makedonije, koji je priznavao srpsku vrhovnu vlast i služio srednjovekovnim kraljevima Srbije. 1355. godine je naložio izgradnju kule u rilskom manastiru koja i danas nosi njegovo ime. Hreljina Kula je čvrsta građevina, kvadratne osnove, visoka 23 metara. Na najvišem od pet spratova Hreljine kule manastira Rile se nalazi kapela posvećena Preobraženju, ukrašena brojnim freskama iz druge polovine 14. veka. U centralnom delu su na tri nivoa prikazane scene iz života Svetog Jovana Rilskog. Može se pretpostaviti da je Hreljina kula služila kao zaštita monaha, kao i skladište za čuvanje dragocenosti, zatvor ili mesto gde su boravili mentalno oboleli. Hrelja je umro 1342. godine kao monah Hariton i sahranjen je u crkvi koju je obnovio. Vizantijski car Ivan VI Kantakuzin je Hrelji poklonio grad Melnik i ukazao mu čast protosevasta. Na kuli stoji natpis :
“Tokom vladavine najvišeg gospodara Kralja Stefana Dušana, gospodar protosevast Hrelja, velikim trudom i troškovima, sagradi ovu kulu i posveti je Svetom Jovanu Rilskom i Bogorodici Osenovici, godine 6843, peto izražavanje /1334–1335/”.
Postojeće građevine manastira Rile, sa izuzekom srednjovekovne Hreljine kule, potiču iz 19. veka i zauzimaju prostrani deo celine rilskog manastira, koji čini nepravilan pravougaonik, do kojih se dolazi kroz dva ulaza, koja su bogato ukrašena freskama. Zgrada koja ga okružuje obuhvata četiri kapele i oko 300 monaških kelija, biblioteku i primaonicu za goste koji posećuju manastir. Manastirska celina Rile ima unutrašnje dvorište koje nadvisuju trospratne i četvorospratne građevine, ukrašene redovima lukova koji počivaju na kamenim stubovima i ujedinjavaju celu fasadu vazdušastim otvorenim lođama. Hromatsko međusobno dejstvo beline maltera i nijansi crvene i crne cigle izvanredno ukrašava čitavu celinu manastira Rile.
Glavna crkva manastira Rile, posvećena Rođenju Bogorodice je sagrađena sredinom 19. veka, po projektu arhitekte Peterla Ivanova. Crkva Rođenja Bogorodice ima pet kupola, tri oltara i dve bočne kapele, kao i pozlaćeni ikonostas, koji je jedan od najdragocenijih poseda, poznat po izradi koju je tokom pet godina ručno rezbarilo pet umetnika. Freskama su crkvu Rođenja Bogorodice oslikali 1846. godine brojni majstori iz Banskog, Samokova i Razloga, među kojima su čuveni zografi – braća Zaharije i Dmitar Zograf. U crkvi Rođenja Bogorodice se takođe čuvaju dragocene ikone, koje potiču iz perioda od 14. do 19. veka.
Najznačajnija rilska crkva je posvećena Voznesenju Bogorodice, sagrađena 1833. godine na temeljima nekadašnje građevine. U ovoj crkvi se čuva veličanstveni rezbareni ikonostas iz 1842. godine, koga je, kao i brojne freske, uradio majstor Atanasije Taladuro iz Soluna. Centralna crkva posvećena Rođenju Bogorodice u rilskom kompleksu ima položaj da čini jedinstvenu simbiozu sa srednjovekovnom Hreljinom kulom. Mnoštvo fresaka koje spolja ukrašavaju crkvu predstavljaju biblijske scene o Strašnom sudu, Adamu i Evi, krštenju Hristovom. Unutrašnjost je takođe oslikana freskama. Crkva ima dve kapele sa ikonostasima Svetog Nikole i Svetog Jovana Riskog. Prvi je manji od ikonostasa Svetog Jovana Rilskog, sa dosta tragova obnove i zamene starog ikonostasa. Rezbareni ikonostas u kapeli Svetog Jovana Rilskog je izvanredno složen i raskošan. Arhitektonska kompozicija ikonostasa, podeljena u tri dela, obuhvata nivo donjih ploča i nivo gornjih ikona. Muzej manastira Rila je izuzetno poznat po drvenom Rafaelovom Krstu, izrezbarenom iz jednog komada drveta, veličine 81 x 43 cm, koga je uradio monah Rafael, koristeći precizna dleta i uveličavajuća sočiva, kako bi izveo 104 religiozne scene i 650 minijaturnih likova. Rad na ovom umetničkom delu je trajao više od 12 godina i završen je 1802. godine, kada je monah izgibio vid.
Planina Rila
Planina Rila se uzdiže sa jugozapadnog dela Bugarske i predstavlja ocuvano prirodno bugarsko i svetsko bogatstvo divljine, životinja i retkih biljaka. Rezervati prirode Rile pripadaju listi nacionalnih parkova i rezervata UN. Marta 1977. godine je rezervat Rile dodat prirodnom nasleđu koje nadgleda UNESCO program “Ljudi i Biosfere”. Živopisan Predela prevoj razdvaja planinu Rilu od planine Pirina na jugu, dok je na severu Rila spojena sa planinom Verilom, prevojem Klisura. Planina Rila dopire do doline reke Strume na istoku i predivne doline reke Marice na severoistoku. Rila takođe na jugoistoku dopire do obronaka Rodopskih planina. Svojom dužinom od 480 km, reka Marica ili Evros je najduža reka Balkana. Marica izvire na planini Rili i teče u pravu jugoistoka, između Rodopskih planina i Balkan planine – Stare Planine, kroz Plovdiv i Parnomaj do grada Edirne u Turskoj, gde se uliva u Egejsko more.
Najposećeniji deo planine Rile je njen severozapadni deo, gde se nalaze sedam sveti poznatih, veličanstveno lepih Rilskih jezera. Nacionalni Park Rila obuhvata površinu od 81046 hektara i najveći je nacionalni park u Bugarskoj, kao i među najvećim nacionalnim parkovima u Evropi. Nacionalni Park Rila zauzima jugozapadni deo Bugarske i područje četiri regionalna centra. To su regioni Blagoevgrad, Sofija, Pernik i Ćustendil. Neke od najvećih reka na Balkanu izviru na Rili, dok ime Rila potiče od tračkog izraza “roula”, što znači “obilje vode”.
Najstariji zimski centar Bugarske je Borovec, čija je turistička tradicija započela 1896. godine !!! Danas je Borovec najveći i najmoderniji zimski centar Bugarske. Leži na severnim padinama grebena Musale, na istočnom delu planine Rile. Okružen drevnim borovim šumama, na nadmorskoj visini od 1390 metara i najviših ski stazama na 2600 metara, Borovec predstavlja vrhunsko mesto za odmor i rekreaciju. Klima Boroveca je takođe veoma zdrava. Zahvaljujući činjenici da je Borovec udaljen od Sofije samo 73 km i 126 km od Plovdiva, lako je dostupan i veoma privlačan turistički centar. Samokov je udaljen samo 10 km, odakle postoji redovan saobraćaj do turističkog centra Boroveca. Snežni pokrivač se u Borovecu zadržava od sredine decembra do aprila. Borovec ima u tri područja 45 km skijaških staza različite težine i dužine – staze Sitnqkovo – Martinovi Baraki; Markudjik – 4 staze i Qstrebec – 3 ski staze. Borovec je tradicionalno domaćin različitih zimskih ski takmičenja, te je dva puta bio domaćin Svetskog Šampionata u alpskom skijanje i njegova biatlon staza je jedna od najboljih u Evropi. Borovec je raj za skijaše, ali tokom leta takođe i za planinare i alpiniste.
