Manastir Ravanica

Manastir Ravanica se nalazi u podnožju južnog dela Kučajskih planina, pored sela Senja, oko 10 km istočno od Ćuprije i autoputa E 75. Manastir Ravanica je poslednja i najveća zadužbina kneza Lazara Hrebeljanovića koji je poginuo u tragičnoj Bitci na Kosovu, na Vidovdan, 28. juna 1389., izmedu srpske i otomanske vojske. Manastir Ravanica – zadužbina Svetog Kneza Lazara je planirana kao vladarski mauzolej i predstavlja jedan od najlepših primera moravske arhitekture u Srbiji. Crkva manastira Ravanice je posvećena Vaznesenju Gospodnjem i ograđena je čvrstim odbrambenim zidinama sa sedam kula. Ravanica je sagrađena između 1375. i 1381. godine, dok su u kasnijim godinama dodati delovi /konak, trpezarija, bolnica, zaštitni zid/, a freske su oslikane nekoliko godina pred Kosovsku bitku. Ktitorska kompozicija je izmenjena i doslikana je Lazareva tragična pogibija na Kosovu Polju. Na njoj se, pored kneza Lazara, nalazi i knjeginja Milica i njihovi sinovi Stefan i Vuk.

Budući da je povezana sa Knezom Lazarom, najznačajnijim likom kosovskog pripovedačkog ciklusa srpskih narodnih pesama, manastir Ravanica je postao veoma poznat širom zemlje Srbije. Nekoliko puta je manastir Ravanica tokom svoje istorije teško oštećivan i paljen tokom turske vladavine, te je obnovljan u 16. veku, da bi tokom Prve velike seoba Srba /krajem 17. veka, 1690. godine/, dočekao svoju najtužniju sudbinu, kada je popaljen i opljačkan, te bio napušten narednih 30 godina.  Tokom habsburške okupacije /1717 – 1739/ je Manastir Ravanica obnovljen, kada je izgrađen novi nizak konak i oslikan novim freskama. U manastiru Ravanici su boravili monasi Sinaiti, koji su bežeći od najezde turaka iz južnih delova Balkana spas našli u Srbiji i njenim manastirima.
Po svojim arhitektonskim i likovnim obeležjima, ravanička crkva predstavlja početak moravske škole. Crkva manastira Ravanica predstavlja originalno arhitektonsko rešenje nastalo spajanjem svetogorske tradicije trolisne osnove i modela upisanog krsta sa pet kupola, odomaćenog u vreme Kralja Milutina u 14. veku. Trolisna osnova manastira Ravanice je postala uzor u daljem razvoju prostorne koncepcije hramova Srbije. Crkva manastira Ravanice je zidana uobičajenim vizantijskim stilom – naizmeničnim redovima kamena i opeke, “oživljena” i ukrašena velikom rozetom iznad zapadnog portala, keramoplastičnim dekorativnim elementima u obliku poluobličastih bojenih šahovskih polja ispod kupole i bogatom reljefnom plastikom na prozorima. Srpski patrijarh Danilo treći ovako opisuje kneževo ukrašavanje Ravanice : “Božansku je crkvu prekrasnim mramorjem urasio, zlatom i srebrom je božanstvene ikone izobrazio. I ne samo ikone, nego je i zidove zlatom prosvetlio. Manastir je ogradio visokim pirgovima /kulama/ i čvrstim zidovima, i utvrdio ogradom, kakve do tada nije bilo”. Priprata manastira Ravanice je dozidana, obnovljena i oslikana u 18. veku. Zbog nesebičnog rada na obnovi manastira, u priprati je oslikan portres jeromonaha Stefana, koji je nosio nadimak Daskal – učitelj jer je obnovljenu Ravanicu pretvorio u školu. Iz te škole je izašao veliki broj sveštenika koji se u svojim zapisima hvale da su učili kod daskala Stefana. Škola u Ravanici se održala kroz ceo 18. vek.
Na freskama manastira Ravanice, koje su ostale prilično očuvane u oltarskom i glavnom unutrašnjem prostoru crkve, za razliku od ostalih fresaka koje su u fragmentima, zapažaju se izvesne novine vezane za šeme u izboru tema i ciklusa /Veliki praznici, Hristova stradanja, Čuda i parabole/, koje će postati pravilo u oslikavanju budućih hramova moravske Srbije. U kupolama su freske Hrista, Bogorodice, Anđela i proroka, u oltaru su predstave Hristovog stradanja i ovaploćenja, dok su u naosu oslikani ciklusi Velikih praznika, Čuda i jevanđelskih pripovesti kao i sveti ratnici i monasi. U samoj crkvi manastira Ravanica danas se nalaze svete mošti Svetog Kneza Lazara koje su veoma poštovane i stvorile jedno od najznačajnijih mesta hodočašća Srba.

“Danas je crkva manastira Ravanice uglavnom opasana sa svih strana ostacima zidova manastirskog utvrđenja, zgradom konaka i delimično zidom podignutim u novije vreme. Zidovi gradskog utvrđenja sa trima odbranbenim kulama i današnjim manastirkim konakom nalaze se sa severne strane i sačinjavaju ansambl objekata najstarijeg porekla. Zid sa južne strane, podignut na izmaku srednjeg veka, obuhvata crkveno dvorište u zatvorenu celinu. Njegova trassa se sa jugoistočne strane dobrim delom podudara sa pravcem starih zidnih platana, a sa jugozapadne slobodno produžava i pod oštim uglom lomi prema severu.” Republički Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd
Do danas su sačuvane tri kule i deo severnog bedema manastirskog kompleksa Ravanice, ali je za potrebe odbrane manastira podignutog u rečnoj dolini, sigurno bilo neophodno veliko i jako utvrđenje. U starim izvorima se pominje da je manastirska utvrda Ravanice imala 7 pirgova, dok je jedan putopisac 1568. godine video svega 4 očuvane kule. U prvoj polovini 19. veka /1829. godine/, je unutar manastirskog kompleksa Ravanice još uvek postojala velika trpezarija iz srednjeg veka, ali nje danas više nema. Kao značajno središte duhovnog, kulturnog, književnog i umetničkog života, Ravanica je uticala na nastanak više crkava i manastira, među kojima se ističu obližnji manastir Sisojevac i relativno nepoznate crkve u Petruškoj oblasti.