Manastir Petkovica

Manastir Petkovica je srednjovekovni manastir Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u jugozapadnom delu Fruške gore, uz potok Remetu, između malih i usnulih fruskogorskih sela Divoša i Šišatovca.

Manastirska crkva Petkovice posvećena je svetoj Petki, koja se slavi 14/27. oktobra. Prema legendi, osnivanje manastira Petkovice pripisuje se Jeleni Štiljanović, udovici despota Stefana Štiljanovića, koja je, navodno kao monahinja provela svoje poslednje dane u manastiru, što je moglo da bude u prvoj četvrtini 16. veka. Tačno vreme gradnje manastira Petkovica, međutim, nije utvrđeno. Manastir Petkovica se prvi put pominje u turskom katastarskom dokumentu 1566-67. godine, ali samo u vezi sa manastirskim imanjem. Zapis na zapadnom zidu naosa crkve manastira Petkovice govori da je živopisanje hrama završeno 1588. godine, za vreme igumana Akakija, kada je izgrađena i manastirska trpezarija. Posle toga, o skromnoj i tihoj istoriji svetinje manastira Petkovice nema mnogo događaja. Zna se da je krajem 17. veka Sinan-beg mitrovački, u nameri da sebi sazida dvor, hteo da do temelja poruši opustele manastire Kuveždin i Petkovicu, ali je na molbu mitropolita Pajsija odustao, pod uslovom da mu se isplaćuje po 100 groša godišnje. Za vreme Arsenija III Čarnojevića je crkva Petrkovice zapuštena, pa je patrijarh savetovao kuveždinskom igumanu da je obnovi. U 18. veku najviše podataka o manastiru Petkovici pruža opis “crkvene vizitacije” iz 1753., na osnovu kojeg saznajemo da je ikonostas rezan 1735. ktitorstvom Milinka Vučkovića iz sela Šuljma.

Ikonostas manastira Petkovice je uništen u Drugom svetskom ratu; sačuvan je samo veliki rezbareni krst, koji se nalazi u crkvi sv. Stefana u Sremskoj Mitrovici. U istom izveštaju detaljno su opisani crkva manastira Petkovice i konaci sa zapadne i južne strane. Konaci zapadno od crkve manastira Petkovice su zidani kombinacijom kamena i opeke, kao i crkva, a konak sa južne strane predstavljen je kao mala zgrada od drveta i pletera, pokrivena trščanim krovom. Prve promene na južnom konaku zabeležene su u „Opisu fruškogorskih manastira” iz 1771., gde se navodi da to krilo čine tri kelije i da je sazidano od kamena. U istom opisu je Petkovica zavedena kao metoh manastira Šišatovca, a taj je status zadržala i tokom 19. veka.

Manastir Petkovica je prvi put obnovljen 1884, u vreme šišatovačkog igumana Amfilohija Jeremića. Dvadeset godina kasnije konaci su srušeni, pa je Sergije Popić, tadašnji šišatovački iguman, zatražio pomoć za njihovu obnovu. No, podataka o obnovi Petkovice nema sve do 1927, kada je, to se jedino pouzdano zna, obnavljana samo crkva. U Drugom svetskom ratu je crkva manastira Petkovice ponovo stradala.

Petkovačka crkva je po arhitektonskom stilu čista tradicionalna srpska građevina, koja pripada tipu jednokupolnih građevina, sa osnovom kombinovanog upisanog krsta i trikonhosa, što je veoma redak slučaj među manastirima Fruške Gore. Originalna crkva manastira Petkovice je zidana od kamena, ali je u poslednjoj obnovi omalterisana i okrečena u belo. Osnova crkve manastira Petkovice je krstoobrazna, sa četvorostranom spoljnom apsidom, osmostranim kubetom i četvrtastim zvonikom nad pripratom. Na južnom zidu su tri niše, čija je konstrukcija izvedena u formi saracenskog luka, što predstavlja neobično rešenje. Osnovni arhitektonski elementi crkve manastira Petkovice ukazuju na to da je njen graditelj možda našao uzore u arhitekturi crkve Lazarice.

Program i raspored živopisa manastira Petkovica, završenog 1588. godine, tipični su za doba turske vladavine. U gornjoj zoni naosa manastira Petkovice je predstavljen ciklus Velikih praznika, koji se proteže sve do svoda oltarske apside. Od svih fresaka manastira Petkovice najviše pažnje privlači poprsje Hrista Pantokratora, koje je naslikano u temenu kupolne kalote. Ikonografijom, prilagođenom relativno skučenim površinama, dostignuto je jedinstvo teološke ideje. Kao osobenost, uočeni su naglašen graficizam, ponavljanje fizionomija, preterana ilustrativnost i nespretnost u podeli planova. U stilskom pogledu izdvajaju se tri slikarska rukopisa. Slikarstvo gornje zone naosa u kupoli živopisao je talentovani slikar, dok je ostale delove naosa slikao jedan (ili možda dvojica) slikara slabije veštine. Za slikarstvo manastira Petkovice je rečeno da ga „pre svega krasi potreba za što življom pričom, direktnom komunikacijom slike sa vernikom, kao i neposrednost umetničkog izraza koja eliminiše slikarske nesigurnosti”.

Posle Drugog svetskog rata brigu o manastiru Petkovici, čija je crkva bila veoma oštećena i sklona rušenju, preuzeo je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture u Novom Sadu. Prve konzervatorske korake Zavod je preduzeo 1950. godine, kada je uklonjen krečni premaz sa zidova oltarske apside, proskomidije i đakonikona. Radovi su nastavljeni 1952, kada je skinut kreč sa fresaka u naosu manastira Petkovice. Konzervacija živopisa i crkve manastira Petkovica traje od 1981. Saniran je krov nad naosom i apsidama crkve, živopisanim sa unutrašnje i delom sa spoljašnje strane. Konak je delimično obnovljen za potrebe manastira, kao i za deponovanje i tretman živopisa koji će morati da se skine sa zidova tokom sanacije. Na osnovu ispitivanja nivoa podzemnih voda i oštećenja zidova hrama, a prema statičkom projektu prof. Dimitrijevića, pristupilo se 1995. statičkoj sanaciji i drenaži crkve manastira Petkovice. To su specifični radovi, koji podrazumevaju demontažu dela fresaka. Rad ekipe slikara konzervatora pratiće građevinske radove, radi eventualnih hitnih iitervencija.

Zahvaljujući velikom angažovanju i požrtvovanosti igumanije Antonije su u manastiru Petkovica početkom 21.veka uvedeni struja i voda i izgrađen je tvrd put, dozidani konaci, ribnjak, prekrasan izvor Svete Petke, objekti i sadržaji koji značajno podržavaju monaški život u manastiru. Manastir Petkovica je među našim najomiljenijim srednjovekovnim manastirima Fruške Gore, koji naše goste dočekuje srdačno i sa toplim blagoslovom i duhovnošću mati igumanije Antonine i monahinja. Uvek smo počastvovani i srećni da u manastiru Petkovica organizujemo jedinstvene obuke pisanja ćirilice u tehnici kaligrafije, koju vodi naša omiljena istoričarka umetnosti i ikonopisac i goste iz čitavog sveta i učesnike naših putovanja uči osnovnim koracima ove jedinstvene umetničke tehnike pisanja. Manastirski obrok i ukusno osveženje koje pripremaju monahinje od namirnica iz sopstvene proizvodnje takođe predstavlja poseban doživljaj posetilaca manastira Petkovice. Monahinje manastira Petkovice po tradicionalnim receptima proizvode rakiju i manastirsko vino, kao i domaće slatko, prirodni med i sokove, izrađuju raznovrsne duhovne suvenire – brojanice, ikone, ručno vezene predmete… Danas je manastir Petkovica oaza duhovnosti, spokoja, ljupkosti i ljubavi u Fruškoj Gori i jedno od omiljenih destinacija naših turističkih programa ovog područja, sa jedinstvenim sadržajima.